Fréttablaðið - 21.09.2008, Blaðsíða 14

14 21. september 2008 SUNNUDAGUR
timamot@frettabladid.is
Ævintýraskáldsagan Hobbitinn
eftir breska rithöfundinn J.R.R.
Tolkien kom út þennan dag fyrir
71 ári. Bókin fjallar um leiðang-
ur hobbitans Bilbó Bagga sem
hann tekst á hendur með þrett-
án dvergum og galdramannin-
um Gandálfi til Fjallsins eina þar
sem þeir ætla að endurheimta
fjársjóð úr höndum drekans
Smeygins.
Tolkien reiknaði aldrei með
því að bókin næði einhverj-
um vinsældum en hann skrifaði
hana fyrir börnin sín nokkrum
árum áður en hún kom út.
Fyrir slysni rataði sagan inn á
borð hjá starfsmanni útgáfufyrirtækisins George
Allen & Unwin sem gáfu Hobbitann út árið 1937.
Í ljós kom að bókin náði vel til
fullorðinna lesenda ekki síður
en barna og varð svo vinsæl að
útgefandinn fór fram á fram-
hald. Tolkien skrifaði þá Hringa-
dróttinssögu. Hann var yfir ára-
tug að koma bókinni saman
og hugsaði sér hana í upphafi
sem barnabók í beinu framhaldi
af Hobbitanum. Þegar leið á
vinnslu bókarinnar varð hún þó
á myrkari og alvarlegri nótum.
Hringadróttinssaga kom út í
þremur bindum á árunum 1954
til 55 og náði strax gífurlegum
vinsældum.
Tolkien settist í helgan stein
árið 1959 og lést árið 1973 tveimur árum á eftir
konu sinni Edith.
MERKISATBURÐIR
1919 Reykjanesviti skemmist í
jarðskjálfta
1936 Franska herskipið l´Au-
dacieux kemur til Reykja-
víkur en það er næsthrað-
skreiðasta skip í heimi
1963 Eiríkur Kristófersson skip-
herra fær æðstu orðu
sem Bretar veita erlend-
um mönnum, meðal ann-
ars fyrir björgun breskra
sjómanna
1985 Óperan Grímudansleikur-
inn eftir Verdi er frumsýnd
í þjóðleikhúsinu. Kristj-
án Jóhannsson er meðal
flytjenda
1996 John F. Kennedy yngri
giftist Caroline Bisset
1964 Malta fær sjálfstæði
undan yfirráðum Bret-
lands
BILL MURRAY LEIKARI ER 58 ÁRA
„Ég vil ekki vera þessi gaur
sem muldrar ofan í drykk-
inn sinn á barnum.“
Bill Murray er þekktur fyrir
að hafa munninn fyrir neðan
nefið en hann hefur leikið í
fjölmörgum kvikmyndum, jafnt
gamanhlutverk sem alvarleg.
Meðal kvikmynda sem hann
hefur leikið í eru Groundhog
Day og Lost In Translation.
ÞETTA GERÐIST: 21 SEPTEMBER 1937
Hobbitinn eftir Tolkien kemur út
Leiðir okkar Atla Heimis lágu fyrst
saman í landsprófi í Gaggó Vest haust-
ið 1953. Hann var þá fimmtán vetra
sveinn en bráðger, andlega og líkam-
lega. Svo mjög að hann var þá þegar
þjóðkunn persóna. Hann hafði samið
lag við ljóð eftir Jóhannes úr Kötlum og
lagið hafði verið spilað í ríkisútvarpinu
fyrir fréttir. Rödd Péturs Péturssonar,
þular, sagði djúpum rómi: Lagið er eftir
Atla Heimi Sveinsson, tónskáld.
Þar með var Atli Heimir, í augum
okkar bekkjarfélaganna, stiginn upp á
Ólympstind þar sem fyrir voru höfuð-
snillingar eins og Jón Leifs, Páll Ísólfs-
son og Sigvaldi Kaldalóns. Síðan er liðin
meira en hálf öld. Á þeim tíma hefur
Atli Heimir staðið við fyrirheit æsku-
mannsins um það sem koma skyldi.
Höfundarverk hans er svo mikið að
vöxtum og fjölskrúðugt að furðu sætir.
Að baki býr skapandi hugur, óbilandi
viljastyrkur og vinnugleði sem spyr
ekki um umbun við verkalok.
Að loknu stúdentsprófi skildi leiðir
með bekkjarfélögum. Atli Heimir hélt
til tónlistarnáms til Kölnar þar sem
hann nam ekki aðeins handverk tón-
skáldsins og hljómsveitarstjórans held-
ur gerðist handgenginn þýskum kúlt-
úr. Mínar leiðir lágu til Bretlandseyja
og Skandinavíu. Það gátu liðið mörg
ár milli þess að við hittumst. En það
var ævinlega eins og við hefðum kvatt
hvor annan í gær. Svona reynast þau
vináttubönd, sem menn bindast á ungl-
ingsárum. Uppeldi ólíkra menningar-
heima fær engu um það breytt.
Þetta var rúmum áratug eftir stríð.
Þjóðverjar voru að skríða upp úr rúst-
unum og að reyna að koma sálartöt-
rinu í samt lag eftir að hafa tapað glór-
unni í sjálfstortímingaræði nazismans.
Stundum hef ég heyrt spurningar eins
og þessar: Af hverju semur hann Atli
ekki músík eins og Beethoven, Schu-
bert og Schumann? Svarið er: Af því
að hann er uppi á annarri öld: Öld öfga,
ofbeldis og tortímingar. Schubert og
Sveinsson eru ekki samtímamenn.
Músík Atla byggir að vísu á því
besta sem þýsk músíkhefð býður upp á
- og það er ekki smátt. En hann er ein-
skis manns attaníossi eða hermikráka.
Hann er skapandi hugsuður undir aga
tónlistarformsins og kemur til skila
sálarháska og tilfinningaróti tvíræðr-
ar tilveru, sem einkennist af ofsa og
hraða en leitar engu að síður hjálpræð-
is í hinu fagra og friðsæla. Atli Heimir
er tónskáld „í anda tímans.”
Ég held að það sé nauðsynlegt að
skilja þetta til þess að skilja Atla. Meist-
ari hans, Günther Raphael, var gyðing-
ur. Helförin var öllum í fersku minni.
Menntaðasta þjóð Evrópu hafði hrokk-
ið af hjörunum og hrasað út í botnlausa
villimennsku. Stockhausen, hinn meist-
ari Atla Heimis, skildi þetta aldarfar og
túlkaði það. Atli skildi það líka. Og funi
og fjör æskumannsins bauð ekki upp á
málamiðlanir. Náin kynni Atla Heimis
af Pólverjanum Bodan Wodiczko, sem
var lengi stjórnandi íslensku sinfóníu-
sveitarinnar og kom henni á legg, bætti
við nýrri vídd um lífsreynslu þeirrar
kynslóðar sem á undan okkar fór, og
varð fórnarlamb hatursins.
Útkoman hjá Atla varð helst til
mergjuð og stríð fyrir vanafasta góð-
borgara, íslenska, sem voru vanir að
líta á músík sem huggun harmi gegn.
Margir tóku Atla Heimi ekki í sátt fyrr
en frægð hans barst að utan með tón-
skáldaverðlaunum Norðurlandaráðs
árið 1976. Upp úr því fór hann að verða
dús við sína elskulegu þjóð rétt eins og
Halldór Laxnes að fengnum Nóbels-
verðlaunum tveimur áratugum fyrr.
Höfundarverk Atla Heimis á meira
en hálfri öld er ótrúlegt að vöxtum, inn-
taki og formi. Sex sinfóníur, fimm óp-
erur, ballettóratórían Tíminn og vatn-
ið við ljóðabálk Steins Steinarr, tónlist
fyrir leikhús, þ.m.t. fyrir söngleiki og
balletta, sónötur, einleikir og tvíleikir,
kammermúsík, tónlist fyrir ljóðasöng,
allt frá epískum ljóðabálkum til hinn-
ar lágværu vögguvísu, út í rapp og ról
og búgívúggí. Ballettinn sem tónskáld-
ið tileinkaði henni Bryndísi um daginn
er t.d. þannig, að Helgi Tómasson ætti
fullt í fangi með að færa hann upp með
sínum úrvalsdönsurum úr öllum heims-
hornum, án þess að bæta við svo sem
einni anacondaslöngu í corps de ballet.
Atli Heimir er alltaf að koma okkur
á óvart. Hann býr til kliðmjúk lög við
vögguvísur og barnagælur; hann syng-
ur angurvær næturljóð, tregablandna
mansöngva og hástemmda lofsöngva.
Hann heillast af höfuðskáldum og ljær
ljóðum þeirra vængi. Pablo Neruda,
Steinn Steinarr, Einar Ben., Jónas Hall-
grímsson, Heinesen, Fagraskógar-
skáldið og margir fleiri. Þessi hispurs-
lausi heimsborgari hefur m.a.s. komið
upp Fífilbrekkuhópi sem syngur Jónasi
lof í höfuðborgum heimsins.
Verk Atla hljóma út um allar trissur:
í tónleikahöllum og óperuhúsum, í leik-
húsum, á ballettfjölum, í kirkjum og
guðshúsum, í leikskólum og á torgum
og gatnamótum. Atli Heimir hefur sama
hátt á og gömlu meistararnir. Hann
semur lög eftir pöntun, ýmist fyrir tón-
leikahús eða tónlistarflytjendur. Þetta
handa Manuelu, hitt handa Áshildi. Það
er gaman að fylgjast með því hversu
greiðir gagnvegir liggja milli hins sjö-
tuga framúrstefnumanns og okkar efni-
legustu tónlistarflytjenda af yngstu
kynslóð. Þar er ekkert kynslóðabil.
Við vinir Atla, sem höfum reynt að
fylgjast með honum og ferli hans í rúm-
lega hálfa öld, höfum svo sem flest-
ir hverjir verið að bjástra við eitt og
annað, hver eftir sínu upplagi og lund-
arfari. Sumir hafa reynt að stytta sam-
ferðarmönnum stundir á leiksviði eða
reynt að skerpa skilning þeirra með
tilskrifum. Aðrir hafa jafnvel reynt
að breyta þjóðfélaginu til að gera það
meira spennandi. Flest höfum við þóst
hafa nóg fyrir stafni og þarflegt að iðja.
Að lokum hljótum við að spyrja okkur
sjálf, hvort eitthvað hafi þokast áleið-
is eða hvort við erum öll að lokum til
ónýtis dauð?
„Nú finnst mér það allt svo lítið og
lágt sem lifað er fyrir og barist er
móti“, eins og skáldjöfurinn Einar Ben.
yrkir í Norðurljósum og Atli Heim-
ir ljær vængi tónlistarinnar. Einhvern
veginn segir mér svo hugur um að
löngu eftir að verk okkar hinna eru
gleymd og grafin, verði enn uppi fólk á
Íslandi sem rýnir í aldarfar okkar tíma
með því að hlusta á tónlist Atla Heim-
is. Og tónlistarflytjendur og unnendur
sem spreyta sig á að flytja verk hans
eða njóta þeirra.
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON : SKRIFAR UM ATLA HEIMI SVEINSSON SJÖTUGAN
Tónskáld í anda tímans
TÓNSKÁLDIÐ VIÐ VINNU SÍNA Atli Heimir Sveinsson stendur á sjötugu í dag. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Innilegar þakkir til allra þeirra sem sýndu
okkur samúð, hlýhug og vináttu við andlát
og útför eiginmanns míns, föður okkar,
tengdaföður og afa,
Bjarna Hannesar
Ásgrímssonar
frá Suðureyri v/Súgandafjörð,
Höfðabraut 7, Akranesi.
Auður Minný Árnadóttir
Anna Bjarnadóttir
Sólrún Bjarnadóttir
Benedikt Bjarnason Stella Hjaltadóttir
Anton, Bjarni Ingi, Dagur og Auður Líf.
Ástkær faðir okkar, tengdafaðir, bróðir
og afi,
Jóhann Ólafsson Riba
rafvirkjameistari,
lést á heimili sínu mánudaginn 15. september.
Útförin fer fram frá Langholtskirkju þriðjudaginn
23. september kl. 13.00.
María Jóhannsdóttir Börkur Valdimarsson
Carmen Josefa Jóhannsdóttir
Hilmar Bendtsen
Pedro Ólafsson Riba
Íris Barkardóttir Róbert Barkarson
Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir,
amma og langamma,
Þóra Rannveig Sigurðardóttir,
Marklandi 2, Reykjavík,
lést á kvennadeild Landspítalans laugardaginn
13. september.
Útförin fer fram frá Bústaðakirkju mánudaginn
22. september kl. 13.00.
Þeim sem vilja minnast hennar er bent á líknardeildina
í Kópavogi og Krabbameinsfélag Íslands.
Sigrún Þórarinsdóttir Ólafur Þór Kjartansson
Sigurður Þórarinsson
Helga Sigríður Þórarinsdóttir
Edda Ólafsdóttir Rúnar Helgason
Þóra Ólafsdóttir Vignir Óðinsson
Óli Valur Ólafsson
Ásbjörn Þórarinn Sigurðsson
Helga Þóra Siggeirsdóttir
Viktoría og Adam Fannar Vignisbörn.