Fréttablaðið - 28.09.2008, Blaðsíða 12

12 28. september 2008 SUNNUDAGUR
F
lestir foreldrar þekkja
þegar ómálga ungbörn
tjá reiði sína með gráti,
gleði með hlátri. En for-
eldrar þekkja ugglaust
einnig tilfinninguna þegar sömu
ungbörn gráta reiðigráti og virðast
stórmóðguð yfir tillögum foreldra
til þess að hugga þau, mjólkurglasi
er grýtt í gólfið, leikföng duga ekki
til að kæta og foreldrasprell vekur
lítinn áhuga.
Í Bandaríkjunum hefur verið
fundin leið út úr samskiptaörðug-
leikum foreldra og ungra barna,
eða að minnsta kosti möguleg lausn
fyrir áhugasama foreldra um sam-
skipti við börn sín áður en börn
fara að tala. Sýnt hefur verið fram
á með rannsóknum að mögulegt er
að kenna ungbörnum tákn til að tjá
sig. Táknin gera börnum kleift að
koma því á fram-
færi sem þau
vilja, til dæmis
hvað þau vilja
drekka eða borða,
og leyfa þeim að
segja frá því sem
fyrir augu ber.
Hér á landi
hefur lítið verið
fjallað um þenn-
an möguleika en
Guðrún Randal-
ín Lárusdóttir,
BA í táknmáls-
fræði, skrifaði
BA-ritgerð um
efnið síðastliðið
vor.
„Móðursystir
mín býr í Banda-
ríkjunum. Í heim-
sókn til Íslands
fyrir ári sagði
hún frá því að
sonur hennar
sem á tvær
dætur, hafi notað
tákn til að tjá sig
við þær. Þetta
hljómaði mjög áhugavert að mínu
mati og því spurði ég hana nánar út
í málið. Þá sagði hún mér að stelp-
urnar litlu hafi til dæmis getað
beðið um mjólk í stað vatns með því
að nota tákn.“ Guðrúnu fannst efnið
verðskulda meiri athygli og datt
fljótlega í hug að skrifa um það BA-
ritgerð í táknmálsfræði. Eftir að
hafa fengið grænt ljós hjá leiðbein-
anda sínum, Rannveigu Sverris-
dóttur, einhenti hún sér í að kanna
málið.
Táknin lærð eða heimatilbúin
Sú könnun leiddi í ljós að notkun
tákna til að hafa samskipti við ung-
börn á rætur sínar að rekja til
tuttugu ára rannsóknar þeirra
Lindu Acredolo og Susan Goodwyn.
Dóttir þeirrar fyrrnefndu var
kveikjan að upphaflegu rannsókn-
inni en Linda segir meðal annars
frá því í bókinni Baby Signs Pro-
gram þegar hún hóf ársgömul að
nota tákn fyrir blóm, hún benti á
blóm einn daginn og hnusaði eins
og hún væri að þefa af blómi. Hún
hnusaði svo þegar hún sá önnur
blóm og þannig varð Lindu ljóst að
barnið hafði búið til tákn fyrir
blóm. Vegna áhuga barnsins og
tjáningarþarfar þá bjuggu foreldr-
arnir til tákn fyrir ýmislegt í
umhverfinu sem hún lærði og not-
aði óspart þangað til hún fór að
segja fyrstu orðin.
Linda getur þess að á þessum
tíma hafi hún enga þekkingu haft á
táknmáli og því notaði hún heima-
tilbúin tákn ef svo má segja. Og það
er reyndar mikilvægur þáttur í
kenningu þeirra Acredolo og Good-
wyn að ekki skipti máli hvernig
táknin séu sem notuð eru til tjá-
skipta við börn, þau þurfi ekki að
vera tákn úr táknmáli til þess að
virka. Foreldrar þurfi einungis að
gæta þess að gæta samræmis við
táknanotkun.
Þær stöllur sóttu um styrk til
rannsóknar á áhrifum notkunar
tákna með ómálga börnum til Heil-
brigðisstofnunar Bandaríkjanna.
Þær fylgdust með ríflega eitt
hundrað 11 mánaða gömlum börn-
um og fjölskyldum þeirra reglu-
lega þangað til þau voru 36 mánaða.
Fjölskyldunum var skipt í tvo hópa,
annar notaði tákn en hinn ekki. Í
stuttu máli sagt voru niðurstöðurn-
ar þær að það væri mjög árangurs-
rík leið til samskipta að nota tákn.
Áhyggjuraddir höfðu heyrst á þá
vegu að notkun tákna gæti dregið
úr þörf barna til þess að tala. Rann-
sókn Acredolo og Goodwyn sýndi
fram á að svo var ekki, þvert á móti
voru börnin sem lærðu tákn fyrri
til að læra að tala og höfðu til
dæmis, þegar þau voru prófuð í
málþroska um 36 mánaða aldur,
meiri orðaforða en hin sem engin
tákn lærðu. Fjölskyldurnar sem um
var að ræða voru að öllu leyti sam-
bærilegar.
Velgengni í Bandaríkjunum
Afraksturinn birtist á prenti í bók-
inni Baby Signs sem fyrst kom út
árið 1996 en hefur komið út í endur-
bættum og auknum útgáfum síðan.
Bókin hefur verið seld í 250.000
eintökum þar í landi og heimasíða
þeirra www.babysigns.com sýnir
að mikið framboð er af námskeið-
um þar í landi þar sem áhugasamir
foreldrar geta kynnt sér notkun
barnatákna og hvernig er best að
kenna ungbörnum tákn.
Þess ber að geta að fleiri hafa
vitaskuld tekið sig til og rannsakað
notkun tákna með börnum. Fræði-
menn eru sammála um að áhrifin
séu góð á foreldra sem börn en hafa
mismunandi skoðanir á aðferðun-
um. Joseph Garcia er fræðimaður
sem leggur til dæmis áherslu á að
foreldrar noti og kynni sér táknmál
og noti því táknin úr því með börn-
unum sínum. Hann hefur verið í
hópi þeirra sem vonast til þess að
notkun tákna með börnum byggi
brýr á milli menningarheima heyr-
andi og heyrnalausra. Reyndin
hefur þó verið sú að langflestir for-
eldrar nota táknin bara tímabundið
og kynna sér ekki sérstaklega tákn-
mál og menningu heyrnarlausra
sem er miklu flóknara fyrirbæri en
einföldu barnatáknin.
Allir foreldrar kenna tákn
Eins og getið var hér að ofan er
reynandi að kenna börnum tákn allt
frá sjö mánaða aldri, en vísbending
um að þau séu reiðubúin er til
dæmis þegar þau fara að benda á
hluti í kringum sig.
Táknin er svo best að kenna með
endurtekningu þar sem orðið er
sagt um leið og táknið er gert þang-
að til barnið hefur náð samhenginu
og fer að tjá sig með tákni. Og hér
eru örugglega flestir foreldrar á
heimavelli því að nær allir kenna
börnum sínum nokkur tákn; að
veifa þegar kvatt er og að lyfta
höndum þegar spurt er spurningar-
innar: „Hvað ertu stór?“ Acredolo
og Goodwyn benda foreldrum á að
byrja á að kenna börnum tákn fyrir
orðin hattur,fugl, blóm, fiskur og
meira, Garcia er á hagnýtari nótum
mælir með að fyrstu táknin séu:
mjólk og borða.
Rannveig Sverrisdóttir er móðir tæplega tveggja ára
gamals drengs, Arnar Kjartanssonar, sem á tímabilinu frá
eins árs til rúmlega eins og hálfs árs tjáði sig mikið með
táknum sem mamma hans hafði kennt honum.
Rannveig, sem er lektor í táknmálsfræði við Háskóla
Íslands, frétti fyrst um þá aðferð að kenna ungbörnum
tákn til að tjá sig í gegnum starf sitt. „Mér fannst þetta
spennandi og prófaði aðeins að sýna honum tákn áður
en hann varð ársgamall.“ Rannveig segir kennsluna
þó fyrst hafa orðið markvissa þegar nemandi hennar,
Guðrún Randalín, hafi farið að skrifa BA-ritgerð um efnið.
„Þá var Örn orðinn eins árs gamall. Og þá var hann svo
fljótur að taka við að það varð hvetjandi.“
Rannveig byrjaði á dýratáknum. „Ég fékk bók á Sam-
skiptamiðstöð heyrnarlausra með myndum af dýrum og
táknum þeirra, honum fannst gaman að skoða hana og
læra táknin fyrir dýr.“
Þegar í ljós kom að Örn tók svona vel við kennslunni
á táknum bætti Rannveig hagnýtari táknum við eins og
til dæmis mjólk, vatn, banani, bað, táknum fyrir leikföng
og auðvitað tákn fyrir mamma og pabbi. Alls lærði Örn
45 tákn.
Upp úr átján til tuttugu mánaða fór að draga úr notk-
un táknanna hjá Erni, sem þó kann þau enn þegar hann
er inntur eftir þeim. „Eftir á að hyggja hefði ég kannski
viljað halda þeim meira við,“ segir Rannveig.
Rannveig hefur það fram yfir flesta heyrandi að kunna
táknmál og því var hægur vandinn fyrir hana að nota
tákn úr íslenska táknmálinu. Hún segir að það sé ekki
erfitt að læra táknin sem gagnast svona litlum börnum,
þau séu það fá, enda lærðu allir í kringum þau mæðgin,
pabbinn, ömmur, afar, frænkur og frændur, tákn meðan
á tímabilinu stóð. Og allir höfðu mikla ánægju af. „Táknin
hjálpuðu mér og öllum í kringum okkur til þess að skilja
hann.“
Örn litli er duglegur að tala og með mikinn orðaforða
og þannig gott dæmi um að notkun tákna í samskiptum
við börn hafi að minnsta kosti ekki letjandi áhrif á mál-
töku barna, frekar hvetjandi ef eitthvað er.
„Ég mæli með þessu,“ segir Rannveig að lokum.
SAMSKIPTI MEÐ TÁKNUM Hér eru þau mæðginin Rannveig og Örn að gera táknið fyrir smjör. FRÉTTABLAÐIÐ/ARNÞÓR
Ómálga börn
geta tjáð sig
með táknum
Rannsóknir sýna að hægt er að kenna smábörn-
um tákn til að tjá sig áður en þau læra að tala.
Sigríður Björg Tómasdóttir kynnti sér málið.
Lærði 45 tákn á nokkrum mánuðum
Táknmál eru tungumál tjáð með höndum og líkama en
lúta að öðru leyti svipuðum lögmálum og þau mál sem
tjáð eru með rödd. Þannig hafa táknmál málfræði og
reglur og myndun tákna er ekki tilviljunarkennd. Táknmál
er ekki alþjóðlegt eins og margir halda. Ekki er verið að
tala um að kenna ungbörnum táknmál þegar rætt er um
barnatákn, heldur tákn sem merkja einföld orð. Táknin
geta byggt á táknmáli eða verið heimatilbúin. Hér er
eingöngu verð að nota tákn til að styðja við tal og auð-
velda þannig tjáningu og jafnvel skilning. Margir þekkja
aðferðina tákn með tali sem er tjáningarform ætlað heyr-
andi einstaklingum sem eiga við mál- og talörðugleika
að stríða. Tákn með tali er ekki náttúrulegt mál eins og
íslenskt táknmál en notar mörg tákn úr íslenska tákn-
málinu. Barnatákn eru á sama hátt oft fengin að láni úr
íslenska táknmálinu en þau eru ekki fullkomið málkerfi.
Nánari upplýsingar um barnatákn: www.babysign.com,
www.sign2me.com
Upplýsingar um íslenskt táknmál og efni því tengt www.
shh.is og www.deaf.is og www.tmt.is
➜ TÁKNMÁL – TÁKN – BARNATÁKN
GUÐRÚN RANDALÍN
LÁRUSDÓTTIR
RANNVEIG
SVERRISDÓTTIR