Fréttablaðið - 08.10.2008, Blaðsíða 10

10 8. október 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
UMRÆÐAN
Haukur Logi Karlsson skrifar um
gengisfall krónunnar
Gengissveiflur krónunnar hafa umsvifa-laus áhrif á námsmenn í útlöndum á
framfæri ríkissjóðs. Þeir þurfa því annað
hvort að stinga nýtt gat í sultarólina eða fá
frekari fyrirgreiðslu hjá bankanum. Þessi
sveifla hefur ekki sérstök áhrif á suma, þar
sem við gerum upp yfirdráttinn við bankann
í lok annar með láni frá LÍN, sem reiknað er
út frá gjaldmiðli námslandsins miðað við útborgun-
ardag. Í sumar rak ég mig á að þessi eðlilega
gengistrygging nær ekki til allra. Samviskusamlega
las ég úthlutunarreglur LÍN og óskaði eftir því í
kjölfarið að gert yrði upp við mig samkvæmt því
sem gildir um námsmenn erlendis. Um hæl var mér
boðið að fá lánið borgað miðað við gengi gjaldmið-
ilsins 1. júli árinu á undan. Þetta þýddi í reynd að
mér var boðið að fá lán á genginu 8,9 ÍSK, þegar
gengi sænsku krónunnar yfir önnina var á bilinu
12,5-13,5 ÍSK.
Skýringin hjá LÍN var vísun í óbirta reglu um að
skiptinemar fengju ekki sams konar gengistryggingu
og námsmenn erlendis. Efnisleg rök fengust ekki
fyrir þessari mismunandi afgreiðslu en
regluna er nú búið að birta í uppfærðum
úthlutunarreglum LÍN. Skiptinemar á þessu
skólaári fá því lán sem miðar við gengi
krónunnar þann fyrsta júlí í sumar, og munu
væntanlega þurfa að taka gengisfallið í
haust á sig. Sjálfur hef ég verið hækkaður í
tign hjá LÍN, telst nú alvöru námsmaður
erlendis og fæ því gengistryggingu.
Áhugavert væri að vita hvort umboðs-
maður Alþingis telji þetta standast jafnræð-
isreglu. Ég fæ ekki séð að námsmaður
erlendis hafi aðra þörf fyrir gengistrygg-
ingu sem námsmaður en skiptinemi.
Þótt nýlegar víkingaferðir Íslendinga hafi endað
sneypulega má ekki gleyma því að þúsundir
Íslendinga eru í annars konar útrás sem gæti reynst
þjóðinni drjúg búbót þegar fram í sækir. Það á að
vera forgangsverkefni LÍN, eða umboðsmanns
Alþingis, að leiðrétta stöðu þeirra hundruða
skiptinema sem nú eru við nám um allan heim og
gera hana sambærilega við stöðu annara náms-
manna erlendis. Hrun krónunnar má ekki leiða til
þess að næsta kynslóð Íslendinga verði eintómir
heimalningar.
Höfundur er í framhaldsnámi
við Stockholms Universit.
LÍN mismunar skiptinemum
HAUKUR LOGI
KARLSSON
Kannske kemur það einhverj-um á óvart sem ekki er
innvígður í leyndardóma menn-
ingarlífsins í París, en fyrir
skömmu tók vikuritið „Le Nouvel
Observateur“ að sér að auglýsa á
netinu útvarpsþátt, þar sem
heimspekingar, rithöfundar og
blaðamenn áttu að upplýsa
hlustendur um hinn glæsta
persónuleika Jean Daniels, sem er
einmitt einn af stofnendum og
ritstjóri þess hins sama vikurits.
Og beðið var um viðbrögð
lesenda.
Eitt af þeim tölvuskeytum sem
vikuritið fékk var á þessa leið: „Í
hvert skipti sem ég les ritsmíðar
Jean Daniels hef ég þá tilfinningu
að ég sé kominn upp í eldflaug og
sjái þar yfir allar víddir heimsins.
Jean Daniel er vor Pic de la
Mirandole.“ ( Pic de la Mirandole
var ítalskur heimspekingur á
endurreisnartímanum, frægur
m.a. fyrir víðfeðmi þekkingar
sinnar, en hér er líka falinn
orðaleikur því „pic“ þýðir
„fjallstindur“ á frönsku). Annað
hljóðaði svo: „Þrátt fyrir alla þá
vináttu og aðdáun sem Jean
Daniel hefur verið sýnd, hefur
honum tekist að vera áfram
hógvær og lítillátur. Þetta ber að
lofa, svo sjaldgæft er það í
veröldinni.“ Alls voru ein fjörutíu
og sex tölvuskeyti í þessum sama
anda.
Fljótt á lítið er þetta nokkurn
veginn í þeim stíl sem menningar-
páfar Parísar viðhafa þegar þeir
skrifa hver um annan, og hljómar
að því er virðist ákaflega sætlega
í þeirra eyrum. En hér liggur þó
hornsíli undir steini, með nokkuð
beittan sting, því í þessum
tölvuskeytum er fimlega laumast
yfir þau hárfínu skil þar sem lof
breytist í oflof og síðan í hið
eitraðasta háð. Og eins og
dagblaðið „Le Monde“ gat upplýst
lesendur sína var á bak við þessi
tölvuskeyti einhver hópur manna
sem nefna sig „les Fatals flatt-
eurs“, en það mætti kannske þýða
á íslensku sem „loftungurnar
banvænu“ eða þá „örlagasmjaðr-
ararnir“. Í nokkurs konar
„stefnuyfirlýsingu“ sögðu þessir
huldumenn: „Í menningar- og
fjölmiðlaheiminum, sem einkenn-
ist af sjálfumgleði, eru þeir fáir
sem standast fagurgalann.“ Þegar
einhver af þeim menningarvitum
sem nú eru mest í tísku upphefur
sína raust í einhverjum fjölmiðli
laumast þeir því inn á heimasíðu
þess hins sama miðils eða
einhverja blaðursíðu aðra með
yfirgengilegt skjall og lofsöngva,
eða þeir bera upp spurningar sem
eru eins heimskulegar og
þýlyndislegar og auðið er.
Í miðri styrjöldinni í Georgíu
gat Alain Minc, rithöfundur,
ráðunautur og allt sem nöfnum
tjáir að nefna, ekki á sér setið að
láta ljós sitt skína á síðum
dagblaðsins „Libération“ um
þessa alvarlegu atburði. Þá
heyrðist í einum „örlagasmjaðrar-
anum“: „Heilabú Alain Mincs er
eins og gjósandi eldfjall. Þessi
maður er einstakt fyrirbæri.
Hvenær verður gerð kvikmynd
um Alain Minc?“ Og annar tók
undir í Hollandi: „Alain Minc er
hugmyndasmiðja út af fyrir sig. Í
Hollandi minnir hann oft á okkar
fræga Spinoza. Stundum veltum
við því fyrir okkur hvort það sé
ekki Spinoza sem hafi lesið Alain
Minc.“
Þessi orðaskipti geta farið inn á
óvæntar brautir. Ein af „loftung-
unum banvænu“ sendi öðrum
stofnanda og ritstjóra „Le Nouvel
Observateur“ þessa spurningu:
„Verður tímarit ykkar þess
megnugt að vera áfram eyland
sjálfstæðis og gagnrýnnar sýnar á
heiminum, sem byggist á gildum
upplýsingastefnunnar og setur
markið einstaklega hátt í mann-
viti og stíl ...“ Og svo undarlega
brá við að ritstjórinn tók þetta
galimatias í fúlustu alvöru og
hann svaraði: „Það er svo sem
ekki auðvelt, en með hæfileikum
blaðamannanna og hjálp lesend-
anna mun okkur takast það.“
Kannske hafa aðrir menningar-
vitar brugðist við á svipaðan hátt,
þótt það hafi ekki spurst.
Blaðamaður „Le Monde“ reyndi
að ná tali af þessum sprelligosum
franska menningarlífsins en fékk
það svar að þeir gæfu aldrei nein
viðtöl „jafnvel ekki við blað sem
helgar sig jafn einlæglega
þjónustunni við sannleikann og
„Le Monde“ gerir“. Hann skildi þó
að minnsta kosti sneiðina.
En ýmislegt gat blaðamaðurinn
fiskað upp þótt ekkert gæti orðið
af viðtalinu. Hann komst t.d. að
því að „loftungurnar banvænu“
eru nú í óða önn að safna nýjum
baráttumönnum og ekki nóg með
það heldur eru þeir að setja á
stofn deildir í öðrum löndum sem
ganga undir skammstöfuninni
„BIFF“ (sem sé „Alþjóðasveitir
örlagasmjaðraranna“). Kannske
má búast við því að svo fari að
þeir skjóti upp kollinum á Íslandi
áður en langt um líður.
Eldflaug og eldfjall
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Loftungurnar banvænu
Lán og góð ráð
Seðlabanki Íslands hefur senn við-
ræður við rússnesk yfirvöld um fjög-
urra milljarða evra lán til að styrkja
gjaldeyrisforða Seðlabankans. Sér-
fræðingar Seðlabankans og stjórnar-
ráðsins halda senn til Moskvu þar
sem farið verður yfir möguleg
kjör og útfærslu. Ekki þarf að
koma á óvart þótt rússnesk
yfirvöld gaukuðu nokkrum
ráðleggingum að kollegum
sínum á Íslandi, um hvað
skuli gera við ódæla
auðkýfinga; Mikhaíl
Khodorkovskí,
stofnandi olíu-
risans Yukos,
er enn á bak
við lás og slá í
Síberíu.
Afleiðingar?
Geir H. Haarde forsætisráðherra
sagði í gærmorgun að ekki stæði til
að veita Rússum aðstöðu á Keflavík-
urflugvelli gegn risaláni og að ekkert
óeðlilegt hengi á spýtunni. Óneitan-
lega vakna þó ýmsar spurningar,
myndi lánið til dæmis liðka fyrir
rússneskri olíuhreinsunarstöð
hér á landi? Og ekki síður,
hvaða áhrif myndi það
hafa á framboð Íslands í
öryggisráð Sameinuðu
þjóðanna?
Það sem máli skiptir
Skjár einn hefur látið útbúa sérstök
„almannaheillainnslög“, stutt
skilaboð þar sem landsþekktir
einstaklingar minna á „að það sem
raunverulega skiptir máli kostar ekki
peninga“. Meðal þeirra sem koma
fram í innslögunum og flytja
stuttar hugvekjur um „það sem
máli skiptir“ eru Arnar Gauti,
umsjónarmaður Innlits/útlits og
Svava Johansen kaupmaður, oft
kennd við tískuverslunina 17.
Þegar fólk sem hefur þrifist
á taumlausu neysluæði
undanfarinna ára er farið
að flytja þau skilaboð
að peningar skipti ekki
máli, er þá ekki fokið í
flest skjól?
bergsteinn@frettabladid.is
Opinn fundur um haf- og
fi skirannsóknir
Hafrannsóknastofnunin boðar til opins fundar um
haf- og fi skirannsóknir í Saltfi sksetrinu í Grindavík,
10. október 2008 kl. 16:00. Jóhann Sigurjónsson
forstjóri ásamt fi skifræðingum fl ytja stutt erindi.
Umræður. Allir velkomnir.
Fundarstjóri:
Jóna Kristín Þorvaldsdóttir
Hafrannsóknastofnunin
M
eð vissum hætti má segja að nýr dagur sé runninn í
íslensku fjármálalífi. Þær ráðstafanir sem ákveðn-
ar hafa verið veita tækifæri til nýrrar viðspyrnu. Á
miklu veltur að tæknileg stjórnun fjármálakerfisins
á næstu vikum tryggi eðlilegan gang atvinnulífsins.
Um leið er nauðsynlegt að skýr hugmyndafræðileg markmið liggi
til grundvallar þeirri nýju framtíð sem þjóðin gengur nú til móts
við.
Þegar skriftin blasti við á veggnum tók ríkisstjórnin á
tröllauknu viðfangsefni af mikilli ábyrgð. Örugg framganga
forsætisráðherra hinn örlagaríka dag 6. október 2008 og agað sam-
starf ríkisstjórnarflokkanna réði miklu um markvissa framvindu
hlutanna. Ábyrg afstaða stjórnarandstöðuflokkanna, og alveg sér-
staklega Framsóknarflokksins, var nauðsynleg forsenda þess að
mál réðust með þeim hætti sem nauðsyn krafði.
Framhaldið er óráðið um flesta hluti. Mikilvægast er að það
breiða pólitíska stjórnarsamstarf sem til var stofnað fyrir rúmu
ári haldist. Reyndar bendir ekkert til annars en sú stjórnfesta ríki
áfram. Pólitísk óvissa við þessar aðstæður gæti orðið að efnahags-
legu eitri.
Við tæknilega skipulagsbreytingu á fjármálakerfinu skiptir öllu
að verja rekstur atvinnufyrirtækjanna og venjulega fjármálasýslu
heimilanna. Þó að einhverjar skráðar eignir fari óhjákvæmilega
forgörðum er brýnt að varðveita sem allra mest af eignum lands-
manna, skapandi framleiðslu og þjónustu. Það er lykilatriði. Víða
mun þurfa að kalla til nýja menn með reynslu og þekkingu, eins úr
nýja alþjóðaumhverfinu sem úr gamla hagkerfinu sem svo hefur
verið nefnt. Það þarf bæði kraft og traust við það starf.
Vitaskuld mun taka tíma að endurvinna traust fjármálakerfis-
ins bæði heima og erlendis. Það hjálpar til að stærri þjóðir glíma
við sams konar vanda. En frá degi eitt þarf með skipulögðum hætti
að láta markmiðið um endurnýjað traust ráða för hvar sem augum
er litið og án undantekninga.
Með ákvörðun ríkisstjórnarinnar um að festa gengi krónunnar
er með formlegum hætti horfið frá peningamálastefnunni sem
fylgt hefur verið í rúm sjö ár. Þegar ró færist yfir á ný stendur
ríkisstjórnin frammi fyrir því stóra og vandasama viðfangsefni að
ákveða það framtíðarumhverfi peningastefnunnar sem líklegast
er til að viðhalda stöðugleika á Íslandi og auka traust á landinu í
samfélagi þjóðanna.
Því fyrr sem sú stefnumótun liggur fyrir þeim mun skjótari
og öflugri getur viðspyrna atvinnulífsins orðið. Á miklu veltur
að hraða öllum ákvörðunum um nýjar fjárfestingar og verð-
mætasköpun. Nýtt umhverfi peningamála verður að njóta þess
trausts að erlendir fjárfestar sjái sér hag í að koma hingað á víðari
forsendum en auðlindanýtingu einni saman.
Íslenskt samfélag hefur lengst af þróast í góðu jafnvægi
markaðslögmála og velferðar. Við endurreisnina þarf að viðhalda
þessu hugmyndafræðilega jafnvægi. Þar af leiðir að endurvekja
verður traust manna á að fjárfesta í atvinnulífinu svo að það
blómgist á ný.
Það getur verið freistandi að vantreysta markaðnum eftir það
sem á hefur gengið. Sú freisting myndi hins vegar draga úr afli
viðspyrnunnar og veikja atvinnu- og afkomuöryggi fólksins í land-
inu. Fyrir þá sök þarf hugmyndafræðilegt jafnvægi endurreisnar-
innar að vera skýrt frá upphafi.
Tæknilegar lausnir og hugmyndafræði:
Nýr dagur
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871