Fréttablaðið - 08.10.2008, Blaðsíða 6

MARKAÐURINN 8. OKTÓBER 2008 MIÐVIKUDAGUR6
S K O Ð U N
Það þarf engan snilling til að
átta sig á að hagkerfi Banda-
ríkjanna – og heimsins alls – er í
óreiðu. Og miðað við vandræða-
ganginn sem 700 milljarða doll-
ara björgunaráætlunin gekk í
gegnum áður en hún var sam-
þykkt er einnig dagljóst að það
ríkir ekki almenn sátt um hvern-
ig best sé að laga vandann.
Vandi efnahagsins og fjár-
málakerfisins í Bandaríkj-
unum hefur blasað við árum
saman. Samt leituðu leiðtogar
Bandaríkanna til sömu manna
og áttu stóran þátt í að skapa
þann glundroða sem nú ríkir;
manna sem komu ekki auga á
vandann fyrr en þeir höfðu ýtt
okkur á brún annarrar heims-
kreppu og hafa stokkið frá einni
björgunaraðgerð til annarrar.
Aðgerðin sem samþykkt var á
föstudag getur ef til vill bjargað
Wall Street en hvað um efnahag-
inn? Hvað um skattgreiðendurna
sem eru þegar að sligast undan
fjárlagahalla sem á sér engin
fordæmi og undan ógreiddum
reikningum vegna brostinna
innviða og tveggja stríða? Getur
nokkur björgunaraðgerð borið
árangur við þessar aðstæður?
GÖLLUÐ NÁLGUN
Björgunaráætlunin sem full-
trúadeildin hafnaði upphaflega,
var vissulega mun betri en sú
sem Bush-stjórnin lagði upphaf-
lega til. En grunnnálgun henn-
ar var meingölluð. Í fyrsta lagi
treysti hún – enn eina ferðina –
á brauðmolahagfræði: ef nógu
miklum peningum er dælt á
Wall Street seytla þeir einhvern
veginn að lokum til almennings.
Brauðmolahagfræði virkar nán-
ast aldrei og er ekkert líklegri
til að gera það í þetta sinn.
Í öðru lagi gerði áætlunin ráð
fyrir að grundvallarvandinn
fælist í ofdirsku. Hún er tví-
mælalaust hluti af vandanum en
rót vandans liggur í hrapallegri
lánastarfsemi fjármálamarkaði.
Það myndaðist bóla á fasteigna-
markaði, húsnæðisverð rauk
upp og lán voru veitt á grund-
velli þess.
Bólan er sprungin. Húsnæð-
isverð á ábyggilega eftir að
lækka enn frekar og fleiri fara
í þrot; því verður ekki breytt
þótt menn reyni að tala markað-
inn upp. Léleg lán hafa að sama
skapi myndað stórar glufur í
efnahagsreikningum bankanna
sem verður að laga. En engin
ríkisbjörgunaráætlun, sem
greiðir sanngjarnt verð fyrir
þessar eignir, á eftir að stoppa
í þessi göt. Þvert á móti væri
þetta eins og að dæla blóði í
sjúkling sem þjáist af miklum
innvortis blæðingum.
Jafnvel þótt björgunaráætl-
un væri hrint fljótt af stað –
sem virðist æ ólíklegra – yrði
einhver samdráttur á lánastarf-
semi. Bandarískur efnahagur
hefur verið borinn uppi af mik-
illi neyslugleði, sem varð áfram
með óhóflegum lántökum. Það
á eftir að draga úr því. Ríki og
sveitarfélög eru að skera niður
útgjöld. Fjárhagur heimilanna
er lakari. Það eykur allan fjár-
hagsvanda okkar þegar hjól
efnahagslífins snúast hægar.
MEIRI ÁRANGUR FYRIR MINNA FÉ
Hægt væri að koma meiru í
verk fyrir minna fé. Glufur á
efnahagsreikningum bankanna
mætti fylla á gagnsæjan hátt.
Norðurlönd sýndu hvernig það
má gera fyrir tveimur áratug-
um. Warren Buffet sýndi fram á
aðra leið þegar hann jók eigið fé
Goldman Sachs. Ef ríkið eykur
hlutafé með því að kaupa for-
gangshlutabréf með kauprétti
er hægt að draga úr hættunni á
tapi fyrir almenning en trygg-
ir honum jafnframt hlut í mögu-
legum gróða. Að auki myndi
þetta tryggja bæði hvata og
fjármagn til að lánastarfsemin
geti haldið áfram.
Með þessari aðgerð væri líka
óþarfi að ráðast í þann ógjörn-
ing að reyna að meta milljónir
flókinna veðlána og enn flóknari
skuldavöndla sem þau eru vafin
í. Með þessu móti kaupir held-
ur enginn köttinn í sekknum –
ríkið situr uppi með verstu eða
ofmetnustu eignirnar. Síðast en
ekki síst er hægt að hrinda þess-
ari aðgerð fljótt í framkvæmd.
Um leið er hægt að grípa til
ýmissa ráða til þess að koma
í veg fyrir að ganga þurfi að
veðum. Í fyrsta lagi er hægt
að gera húsnæðiskaup viðráð-
anlegri fyrir Bandaríkjamenn
með lágar- og miðlungstekjur
með því að veita fólki skatta-
ívilnanir á móti rýrnandi veð-
hæfi húsa. Ríkið greiðir í reynd
50 prósent af vöxtum veðlána
með fasteignasköttum hátekju-
fólks í Bandaríkjunum en gerir
ekkert fyrir þá efnaminni. Í
öðru lagi þarf að gera húseig-
endum kleift að afskrifa hluta
af verðmæti eigna sinna, svo
þeir haldi heimili sínu. Í þriðja
lagi gæti ríkið yfirtekið hluta
af húsnæðisskuldum og fært
sér í nyt lægri lántökukostnað
þeirra.
700 MILLJARÐAR
HRÖKKVA EKKI TIL
Nálgun Henry Paulson fjármála-
ráðherra er hins vegar enn eitt
fjárhættuspilið á borð við þau
sem steyptu Bandaríkjunum í
skuldir. Fjárfestingarbankar og
matsfyrirtæki trúðu á fjárhags-
lega gullgerð – að það væri hægt
að búa til mikil verðmæti með
því að skera upp veðbréf. Hið
nýja viðhorf er að það sé hægt að
búa til verðmæti með því að taka
þessa gjörninga aftur – að kippa
þessum eignum út úr fjármála-
kerfinu og fela þær ríkinu. En til
þess þarf að greiða meira fyrir
eignirnar en verðmæti þeirra
nemur, enginn græðir á því nema
bankarnir.
Ef slíkri áætlun er hrint í
framkvæmd er líklegra en ekki
að bandarískir skattgreiðendur
sitji að lokum í súpunni. Í um-
hverfishagfræði er ein grund-
vallarregla sem kveður á um
að mengarinn borgar. Það snýst
bæði um sanngirni og skilvirkni.
Wall Street hefur mengað hag-
kerfið með eitruðum veðlánum.
Wall Street ætti því að borga
fyrir hreinsunina.
Meðal hagfræðinga er vaxandi
skilningur á að engin björgunar-
áætlun sem byggir á hugmynd-
um Paulsons sé vænleg til árang-
urs. Gríðarleg aukning á skuld-
um þjóðarbúsins, ásamt því að
menn gera sér grein fyrir að 700
milljarðar dollara eru ekki nóg
til að bjarga efnahag Bandaríkj-
anna, grefur undan sjálfstrausti
þeirra og gerir þau enn veikari.
En á erfiðleikatímum sem
þessum er ómögulegt fyrir
stjórnvöld að aðhafast ekk-
ert. Við verðum því að biðja
og vona að samkomulag sem
samanstendur af eitraðri blöndu
sérhagsmuna; misráðinni hag-
fræði hugmyndafræði hægri-
manna, sem komu okkur í nú-
verandi klemmu, geti einhvern
veginn leitt af sér björgunar-
áætlun sem ber árangur – eða
veldur að minnsta kosti ekki
miklum skaða ef hún misheppn-
ast.
Að gera hlutina rétt – þar á
meðal innleiða nýtt reglugerða-
kerfi sem dregur úr líkunum á
að svona ófremdarástand skap-
ist á ný – er eitt af mörgum
verkefnum sem bíður næstu
ríkisstjórnar.
Millifyrirsagnir eru blaðsins. ©Project Syndicate
Joseph Stiglitz
Nóbelsverðlaunahafi
í hagfræði og
prófessor við
Columbia-háskóla.
O R Ð Í B E L G
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Hólmfríður Helga Sigurðardóttir, Ingimar Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson,
Magnús Sveinn Helgason, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG:
rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@
posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands byggðinni.
Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
bjorn.ingi@markadurinn.is l holmfridur@markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l jonab@
markadurinn.is l msh@markadurinn.is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
Björgunarblús
Í tengslum við fjárhagsvandræði bankanna hefur
hugtakið viðskiptavild nokkuð komið upp og hefur
mátt skilja að það sé jafnvel eitthvað óeðlilegt við
að hún sé bókfærð til eigna. Viðskiptavild er hluti
óefnislegra eigna fyrirtækja, en samkvæmt árs-
helmingsuppgjörum íslensku bankanna námu bók-
færðar óefnislegar eignir þeirra í júnílok 2008 alls
188 milljörðum króna, eða rétt um einu prósenti
af eignum bankanna. Í ársskýrslum bankanna er
ekki greint á milli góðvildar og annarra óefnis-
legra eigna, svo sem notkunarréttinda að tölvu-
hugbúnaði.
Munurinn á viðskiptavild og öðrum óefnislegum
eignum felst í því að verðleggja má flestar teg-
undir óefnislegra eigna, svo sem verðmæti vöru-
merkja, þróunarstarf eða notkunarréttindi að hug-
búnaði, en viðurkenndar reglur eru um hvern-
ig meta á verð slíkra eigna. Viðskiptavild er hins
vegar aðeins hægt að sjá sem afleidda stærð við
sölu á fyrirtækjum. Viðskiptavild er stundum
hugsuð sem verðmæti viðskiptasambanda.
Í sem stystu máli er viðskiptavild þá sú af-
gangsstærð, munurinn á kaupvirði fyrirtækisins
og bókfærðs verðs á öllum eignum og skuldum
fyrirtækisins. Samkvæmt reglum þarf að endur-
meta bókfært virði viðskiptavildar í hvert skipti
sem grunur leikur á að hún hafi breyst, en í það
minnsta einu sinni á ári. Flest fyrirtæki endur-
meta því verðmæti viðskiptavildar árlega.
Viðskiptavild
Mikil vonbrigði eru hvernig komið er fyrir bankakerfi þjóðarinn-
ar. Eina vonarglætan er að Kaupþing hafi náð slíkri stærð og stöðug-
leika í rekstri sínum að hann fái mögulega staðið af sér þrengingarnar.
Gríðarlega mikilvægt er fyrir íslenskt samfélag að hann verði ekki
einnig þessum þrengingum að bráð.
Eftir stórhuga uppvöxt og mikla landvinninga síðustu ára þar sem
bankarnir unnu ötullega að því að dreifa landfræðilegri áhættu sinni
stóðu íslenskar fjármálastofnanir við upphaf þrenginga á alþjóðlegum
fjármálamörkuðum á margan hátt betur en sambærilegir bankar víða
um heim. Ekki kannski síst fyrir umræðuvandann sem þeir lentu í árið
2006 sem leiddi til ákveðinna umbóta í rekstri þeirra.
Það er verðugt verkefni að meta hvort og þá hvernig stjórnvöld
hér brugðust þeirri skyldu sinni að veita fjármálakerfinu nauðsyn-
legt bakland. Í þeim efnum voru tvær leiðir færar. Önnur var að efla
gjaldeyrisvaraforða landsins samhliða vexti fjármálakerfisins. Hin
hefði verið að stefna hér að upptöku evru, með öllu sem því hefði fylgt,
aðildarviðræðum við Evrópusambandið og aðild að ERM II myntsam-
starfinu sem er undanfari evruupptöku. Með því hefði strax verið
komið bakland hjá Seðlabanka Evrópu.
Bankaviðskipti byggja á trausti og í árferði líku því sem ríkt hefur
á alþjóðlegum fjármálamörkuðum er traustið í besta falli brothætt, en
víðast hvar er það ekki einu sinni til staðar. Allir bankar eru viðkvæm-
ir fyrir slæmum fréttum og áhlaupi í kjölfar þeirra, því enginn þeirra,
hversu traustir sem þeir annars eru, geta endurgreitt öllum sparifjár-
eigendum á sama tíma. Sögur um greiðsluþrot banka, sannar eða logn-
ar, geta því orðið að spádómi sem uppfyllir sig sjálfur, hlaupi allir á
eftir þeim. Fullvissa þess að innistæður séu tryggðar eru þannig for-
senda þess að komist verði hjá slíku áhlaupsástandi og þar kemur að
hlutverki Seðlabanka sem lánveitandi til þrautavara með einkarétti á
peningaprentun á viðkomandi myntsvæði. Hér hafði vöxtur bankanna
hins vegar leitt þá langt út fyrir myntsvæðið og þess vegna var öflugur
gjaldeyrisvarasjóður nauðsyn.
Í þessu sambandi er þó rétt að staldra við mismunandi uppbyggingu
innlánsreikninga íslensku bankanna. Það er mikill ábyrgðarhluti að hafa
lagt íslenskar ábyrgðir að veði fyrir Icesave-netreikningi án nokkurrar
opinberrar umræðu um það hér innanlands. Öðru máli gegnir um Kaup-
þing, sem veitti sín innlán gegnum breskt dótturfélag með bakhjarla í
Englandsbanka. Af hverju brugðust Seðlabanki og Fjármálaeftirlitið
ekki við í tíma? Hvers vegna blasir nú við íslensk ríkisábyrgð á 500
milljarða króna innistæðum breskra sparifjáreigenda? Það er erfitt að
gagnrýna Landsbankann fyrir að hafa byggt upp slíkt innlánakerfi, en
enginn eftirlitsaðili sá nokkru sinni neitt athugavert við það.
Öll él styttir upp um síðir og ákaflega mikilvægt er að búa þannig um
hnúta að ekki glatist með öllu ávinningur síðustu ára. Þá þurfum við að
læra af reynslunni í þeirri uppbyggingu sem óhjákvæmileg er. Þá blasa
við giska einfaldir kostir, annar er sá að leggja í þann gífurlega kostn-
að sem fylgir því að halda hér úti sjálfstæðum gjaldmiðli eða hinn að
stefna þegar á samstarf Evrópuþjóða. Þá er vert að hafa í huga að hér
starfa fleiri öflug fyrirtæki á alþjóðavísu en bankarnir einir. Nefna má
verslunarfyrirtæki, flugfélög og framleiðslufélög sem skila miklum
verðmætum til samfélagsins eða sjá því fyrir nauðsynlegri þjónustu,
til að mynda hreinum nauðsynjum. Sárt væri að sjá slíka starfsemi fara
á undan þjóðinni inn í Evrópusambandið. Farsælla væri að stíga þessi
skref í takt um leið og stefnt væri að góðum aðildarsamningum.
Við atburði síðustu daga hafa margar spurningar vaknað. Fáir fyll-
ast þó sem betur fer Þórðargleði yfir óförum annarra. Nú er samstað-
an lykilatriði. Bæði hér innanlands og einnig út á við, þar sem erlendar
vinaþjóðir horfa nú upp á stórkostleg vandamál sjálfar og þykjast því
eiga nóg með sitt. Rússar hafa nú brugðist við kalli okkar og hreyfing
virðist komin á pólitískar tengingar á Norðurlöndunum. Meira þarf til,
eigi viðunandi árangur að nást til heilla landi og þjóð.
Umfangsmesta lagasetning Alþingis staðfestir mestu
erfiðleika sem blasað hafa við íslensku efnahagslífi.
Erfiðleikar og tækifæri
Óli Kristján Ármannsson og Björn Ingi Hrafnsson
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
með ánægju
Tími er peningar
Með Iceland Express kemstu út og heim aftur
samdægurs og sparar þannig tíma og kostnað.
Fyrirtækjasamningur við Iceland Express tryggir
svo hagstæðara verð og eykur þægindi.
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
Lond
on
9 x í
viku
Reykjavík
Fljúgðu til London
kl. 8:00 að morgni...
Reykjavík
...og komdu heim kl. 21:50
að kvöldi sama dags