Fréttablaðið - 16.10.2008, Blaðsíða 14

FRÉTTASKÝRING: Efnahagsvandi í Austur-Evrópu
14 16. október 2008 FIMMTUDAGUR
Með þeim aðgerðum sem
stjórnvöld í stærstu efna-
hagsveldum heims hafa nú
ákveðið að grípa til kunna
þau að hafa afstýrt hruni
fjármálakerfis landa sinna,
en minni lönd sem ekki
voru í aðstöðu til að grípa
til hliðstæðra ráðstafana
berjast í bökkum.
Þetta á ekki bara við um Ísland.
„Nýlega frjálsu“ ríkin í austan-
verðri Evrópu, sem risu úr rúst-
um Austurblokkarinnar á síðasta
áratug og hafa flest notið mikils
efnahagsuppgangs síðan, eru
dæmi um lönd þar sem stjórn-
völd eiga nú í erfiðleikum með að
grípa inn í þann neikvæða víta-
hring sem efnahagslífið í þess-
um löndum er lent í.
Úkraína er eitt þessara landa.
Þar hefur fjármagn frá erlend-
um fjárfestum streymt út úr
landinu á örskömmum tíma með
þeim afleiðingum, svipað og á
Íslandi, að gjaldmiðill landsins,
hryvnan, hefur hrunið, verðbólga
náð nýjum hæðum og bankar
orðið nánast óstarfhæfir.
Uppgangurinn í strand
Í Ungverjalandi er ástandið
svipað. Gengi ungversku flór-
intunnar hefur hrapað um
fimmtung gagnvart evru á síð-
ustu vikum. Gengi hlutabréfa í
Póllandi, sem er langstærst af
fyrrverandi Austurblokkarlönd-
unum sem gengin eru í Evrópu-
sambandið, hefur tekið gríðar-
mikla dýfu. Í Eistlandi hefur
fasteignaverð fallið um 40 pró-
sent. Í Tékklandi hafa stjórnvöld
slegið á frest áformum um að
einkavæða ríkisflugfélagið og
að ganga í myntbandalag ESB.
Að Íslendingar skuli nú komn-
ir til Moskvu til að semja um
stórt neyðarlán er umhugsunar-
efni fyrir Úkraínumenn. Þar
sem þeir kusu sér til forystu
stjórnmálaöfl sem vilja frekar
leita nánara samstarfs í vestur
en að lúta vilja Moskvuvaldsins
býðst þeim ekki slík hjálp úr
þeirri átt.
Sumir markaðsrýnar telja að
hin svokölluðu „nýmarkaðslönd“
muni geta náð sér aftur á strik á
skömmum tíma þar sem mörg
þeirra séu enn að hrista af sér
lamandi afleiðingar áratuga
kúgunarstjórnar kommúnista.
En jafnvel þótt þetta mat reyn-
ist rétt þá blasir við að þessi
lönd muni til skemmri tíma litið
ganga í gegnum mikið óvissu- og
sveiflutímabil, þar sem fast-
eignabólur springa, bankar
verða gjaldþrota og neyzla
almennings dregst verulega
saman.
Verðbólgan skeinuhætt Úkraínu
Anders Aslund, efnahagsmála-
ráðgjafi sem AP-fréttastofan
vitnar til, skrifaði í júlí að efna-
hagsvandinn í Úkraínu væri
ekki eins djúpstæður og í Rúss-
landi árið 1998, sem steypti því
landi í alvarlega kreppu sem
varði í mörg ár.
Aslund benti á að ríkisfjármál
Úkraínu væru í tiltölulega góðu
horfi; afgangur hefði verið af
fjárlögum síðustu ár og erlend-
ar skuldir ríkissjóðs litlar. Auk
þess væri gjaldeyrisvarasjóður
seðlabanka landsins vel stæður
með 36 milljarða Bandaríkja-
dala.
En hann álítur engu að síður
að Úkraína standi frammi fyrir
„hörmungum“ ef ekki tekst að
koma böndum á verðbólguna.
Tækist það ekki væri hætta á að
fasteignaverð lækkaði um helm-
ing og annar hver banki færi á
hausinn.
Það uppnám sem ríkt hefur í
stjórnmálum Úkraínu – forsæt-
is ráðherrann Júlía Tymosjenko
og forsetinn Viktor Jústsjenko
hafa glímt um forræði fyrir
þingi og ríkisstjórn á sama tíma
og Moskvuhollum höfuðand-
stæðingi þeirra beggja, Viktor
Janúkovítsj, hefur verið að vaxa
fiskur um hrygg – hefur hamlað
aðgerðum til lausnar á efnahags-
vandanum í landinu.
Byrði erlendra skulda
Um vanda Ungverja segja sér-
fræðingar að hann sé dæmigerð-
ur fyrir áhættuna sem fylgi því
fyrir efnahag þjóðar að reiða sig
um of á erlenda fjármögnun.
Sex af hverjum tíu húsnæðis-
lánum Ungverja eru í erlendri
mynt, að mestu evrum og sviss-
neskum frönkum. Ungversk
heimili og fyrirtæki eru alls
skráð fyrir lánum í erlendri
mynt upp á minnst 45,6 millj-
arða evra. Ástandið í Ungverja-
landi líkist þannig stöðunni á
Íslandi. Rétt eins og Íslending-
um er það að koma Ungverjum í
koll að hafa skuldsett sig í ann-
arri mynt en þeirra eigin. Ung-
versk stjórnvöld hafa unnið að
því að uppfylla Maastricht-skil-
yrðin fyrir upptöku evrunnar en
hafa átt í erfiðleikum með það.
Gengishrun flórintunnar og nei-
kvæð keðjuverkun alþjóðlegu
bankakreppunnar gerir það tak-
mark enn fjarlægara.
Grannríki Ungverjalands, Sló-
venía, er öllu betur sett. Það
fékk inngöngu í Evrópusam-
bandið á sama tíma og Ung-
verjaland og sex önnur fyrrver-
andi austantjaldslönd árið 2004,
en Slóvenía er eina landið í þess-
um hópi sem fram til þessa
hefur fengið að taka upp evruna.
Aðild Slóveníu að evrópska
myntbandalaginu hefur reynzt
efnahagslífi landsins mikilvæg
vörn gegn alþjóðlegu fjármála-
hamförunum.
Ríkisafskipti í nýju ljósi
Víst er, að þessi alþjóðlega fjár-
málakreppa og hin umfangs-
miklu inngrip ríkisvaldsins í
grunnþætti gangverks hins kap-
ítalíska kerfis sem ákveðið
hefur verið að grípa til í forystu-
veldum Vesturlanda, á eftir að
draga pólitískan dilk á eftir sér.
Í hinum „nýfrjálsu“ löndum hins
fyrrum „sósíalíska heims“ þar
sem fylgt hefur verið ströngum
og á köflum sársaukafullum
efnahagsumbóta- og einkavæð-
ingaráætlunum samkvæmt for-
skrift frá þessum sömu ráða-
mönnum í vestri, er eftir því
tekið að nú er allt í einu leyfilegt
og reyndar talið nauðsynlegt að
grípa til þess sem þeim var sagt
að væri algert bannorð: ríkisaf-
skipti af hinum frjálsa markaði.
Mörg „nýmarkaðslönd“
eiga í vök að verjast
ÁHYGGJUR Í ÚKRAÍNU Júlía Tymosjenko, forsætisráðherra Úkraínu, segir ríkisstjórnina vera að „gera allt mögulegt og ómögu-
legt“ til að halda áhrifum alþjóðlegu fjármálakreppunnar á úkraínskt efnahagslíf í lágmarki. NORDICPHOTOS/AFP
KREPPA Í UNGVERJALANDI Kreppan
hefur látið til sín taka í Ungverjalandi.
Hugtakinu bindiskyldu hefur oft skotið upp í umræðunni um hrun íslenska
bankakerfisins. Margir telja að lækkun hennar í árslok 2003, úr fjórum pró-
sentum í tvö, hafi verið óskynsamleg og eigi sinn þátt í þeim mikla skelli sem
allir Íslendingar finna nú fyrir.
■ Hvað er bindiskylda?
Bindiskylda er eitt af stjórntækjum Seðlabankans til að hafa áhrif á peninga-
magn í umferð. Með henni skyldar Seðlabankinn banka til þess að leggja
ákveðið hlutfall af innlánum inn á reikning í Seðlabankanum. Þannig geta
þeir ekki endurlánað þann hluta innlánanna. Því hærri sem bindiskyldan er
því minna geta bankarnir lánað. Bindiskyldan heftir því útlánavöxt.
■ Hvers vegna hefur hún verið svo mikið í umræðunni?
Útlánaþenslan var hluti af þeim vanda sem þjóðin er nú í. Seðlabankinn
lækkaði bindiskyldu í desember árið 2003. Það ýtti undir útlánavöxt bank-
anna. Bankarnir fögnuðu lækkun hennar enda virkaði hún heftandi á útlána-
vöxt þeirra. Ýmsir hagfræðingar töldu lækkunina hins vegar óskynsamlega þar
sem hún ýtti um of undir útlánavöxt.
■ Hver eru önnur stjórntæki Seðlabankans?
Hann getur keypt og selt eignir á borð við ríkisskuldabréf eða erlendan
gjaldeyri. Hann getur skyldað viðskiptabanka til að liggja með ákveðið hlutfall
af innlánum sem seðla og mynt. Stýrivextirnir hafa
þó verið hans helsta stjórn-
tæki undanfarin
ár. Með hærri
stýrivöxtum verður
meira freistandi að
leggja inn fé hjá
Seðlabankanum
heldur en að fá það
lánað, sem ætti
að virka letjandi á
þenslu.
FBL-GREINING: BINDISKYLDA BANKA
Heftir útlánavöxtinn
Útlit er fyrir að hátt í 200 Íslend-
ingar taki þátt í maraþonhlaupum
erlendis í haust og verður það met
ef gengur eftir. Svo virðist sem
menn ætli að halda sig við fyrir-
ætlanir þrátt fyrir gengissveiflur.
Þetta kemur fram í grein Sigurðar
P. Sigmundssonar á hlaupavefnum
hlaup.is.
Um 60 Íslendingar hlupu í
Berlín í lok september og aðrir í
Brussel. Töluverður hópur hleypur
í Amsterdam um helgina og í New
York-maraþoninu í byrjun nóvem-
ber eru tæplega 80 skráðir til
hlaups. Þá er hópur Laugaskokk-
ara á leið í maraþonhlaup í Mílanó
í lok nóvember. - ghs
200 Íslendingar ætla í maraþonhlaup erlendis:
Stefnir í met í haust
FRÉTTASKÝRING
AUÐUNN ARNÓRSSON
audunn@frettabladid.is
Skógarhlíð 18 • sími 595 1000
Akureyri • sími 461 1099 • www.heimsferdir.is