Fréttablaðið - 25.10.2008, Blaðsíða 16

16 25. október 2008 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Það er skrýtið að vera Íslend-ingur þessa dagana. Í ágúst
vorum við talin sjötta ríkasta
þjóð í heimi. Þegar þetta er
skrifað horfum við fram á að
íslenska ríkið verði hugsanlega
að taka 500 milljarða lán til að
greiða fyrir bankaævintýri
Landsbankans í Bretlandi. Og
aðra 500 milljarða til að koma
gjaldeyrisviðskiptum í gang. Eitt
þúsund milljarðar fyrir okkur að
borga með vöxtum og vaxtavöxt-
um. Og ekki aðeins okkur heldur
börnin okkar og barnabörnin sem
eru rétt að byrja lífið og til-
veruna og við viljum öll að geti
átt bjarta framtíð.
Dökkir tímar fram undan
Það er myrkt yfir Íslandi núna.
En þegar ástandið er svart
skiptir máli að sjá týruna í
myrkrinu og reyna að glæða það
ljós. Og hver er sú týra? Vissu-
lega höfum við horft á fjármála-
kerfið hrynja á tveimur vikum og
við vitum að það hefur slæmar
afleiðingar. Fjöldi fólks hefur
tapað stórfé í sjóðum bankanna –
fólk sem lagði fyrir sinn fimm
þúsund kall á mánuði og ætlaði
sér að eiga smá sjóð fyrir
sumarið eða til að stækka við sig
eða fyrir ellina. Þessir sjóðir
voru ranglega kynntir sem örugg
sparnaðarleið.
Fjöldi fólks hefur misst
vinnuna. Meirihluti allra
íslenskra arkitekta missti
vinnuna í vikunni. Þúsund manns
kunna að missa vinnuna í
bönkunum. Atvinnuleysi kann að
verða meira en við höfum þekkt.
Og fólk er reitt enda verður
ekki betur séð en að ýmsir
eigendur bankanna séu stungnir
af með seðlavöndlana í vasanum.
Á sama tíma sér íslenskur
almenningur fram á að borga
fyrir öll ævintýrin næstu öldina,
ævintýri sem margir tóku engan
þátt í. Enn er allsendis óvíst
hvort hægt verður að leggja hald
á eitthvað af þessum eignum eða
halda þeim eftir hér á landi.
Fólk er líka reitt af því að
ýmsir höfðu haft uppi varnaðar-
orð en á þau var ekki hlustað.
Bankakerfið var orðið meira en
tífalt stærra en þjóðarbúið og
ljóst að bankarnir hefðu þurft að
flytja hluta starfsemi sinnar til
útlanda miðað við núverandi
gjaldeyrisvaraforða. Stjórnvöld
hlustuðu ekki á varnaðarorð með
dýrkeyptum afleiðingum. Margt
ungt fólk hefur haft samband við
mig í vikunni og lýst vonleysi og
sér fátt annað í stöðunni en að
flytja af landi brott.
Ljósið í myrkrinu
En það er týra. Vissulega verður
næsta ár erfitt og jafnvel lengri
tími. En við getum líka lært af
þessum hremmingum. Við getum
lært af fordæmi Norðmanna og
Svía sem lentu í bankakreppu í
byrjun tíunda áratugarins og
endurskoðuðu allt fjármálakerfi
sitt. Þar á ríkið hlut í öllum
stærri bönkum til að geta haft
áhrif á þróun mála. Við getum
endurskoðað lög um Seðlabank-
ann og tryggt faglegar ráðningar
stjórnenda á þeim bæ í staðinn
fyrir að ráða gamla stjórnmála-
menn. Við getum gert Fjármála-
eftirlitið skilvirkara og styrkt
lagarammann um fjármálaum-
hverfið. Við getum líka gert
pólitískar breytingar. Við getum
kosið öðruvísi í næstu kosningum
og tryggt breytingar ef við
viljum.
Við getum líka velt því fyrir
okkur hvað okkur finnst gera
tilveruna góða. Er tilveran góð ef
maður á flatskjá og Range
Rover? Eru það lífsgæði að
drekka dýrasta koníakið og
ganga í Prada-skóm? Gerir það
lífið gott að græða sem mest? Á
valdatíma Reagans í Bandaríkj-
unum og Thatcher í Bretlandi
festi sú hugmynd sig í sessi að
græðgi væri af hinu góða. Þessi
sama hugmyndafræði seytlaði
inn í íslenskt samfélag á tíunda
áratugnum og skyndilega var það
orðið gott og gilt að forstjórar
fengju hundruð milljóna fyrir
meintan árangur og vísað var í
mikla ábyrgð þeirra. Á sama tíma
fengu leikskólastarfsmenn engar
árangurstengdar greiðslur þó að
óneitanlega væri ábyrgð þeirra
mikil. Eða framhaldsskólakenn-
arar. Hvað þá sjúkraliðar eða
skúringafólk.
Að eiga nóg er nóg
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
verið lengi við völd í þessu landi.
Í stjórnartíð hans síðastliðin 17
ár – ásamt Alþýðuflokki, Fram-
sóknarflokki og Samfylkingu –
hefur bilið milli hinna lægst
launuðu og hæst launuðu
stóraukist. Um það hefur hins
vegar helst ekki mátt tala því um
gróðann hefur ekki mátt efast.
En ég leyfi mér að efast. Gróði er
ekki góður í sjálfu sér og sama
má segja um hagvöxt. Sá
hagvöxtur sem hér hefur verið
hefur að miklu leyti byggst á
neyslu sem hefur verið fjár-
mögnuð með lánum. Slíkur
hagvöxtur byggist ekki á
verðmætasköpun og hefur reynst
hverfull.
Þegar ég var lítil, fyrir tuttugu
og fimm árum eða svo, átti ég eitt
par af vetrarskóm og þeir entust
mér a.m.k. einn vetur, jafnvel
tvo. Svo átti ég eina strigaskó
fyrir sumarið og eina spariskó.
Ansi hreint gott. Gott líf snýst
ekki endilega um að eiga mikið –
það snýst fremur um að hafa nóg
– að ganga ekki á höfuðstólinn en
rækta sinn garð þannig að hann
beri ávöxt. Það á við um náttúr-
una, það á við um samfélagið og
það á við um efnahagslífið. Þessi
afstaða er stundum kölluð
sjálfbær þróun.
Jöfnuður í öndvegi
Ef við fylgjum hugmyndafræði
sjálfbærrar þróunar og setjum
jöfnuð í öndvegi eigum við
Íslendingar góða möguleika á að
vinna okkur út úr þrengingunum
og skapa hér betra samfélag en
hér ríkti fyrir hrunið mikla. Með
því að endurskoða sjávarútvegs-
stefnu okkar, byggja upp
landbúnaðinn, efla hátækni og
þekkingariðnað, styrkja ferða-
þjónustu og standa vörð um
undirstöður samfélagsins; öflugt
menntakerfi, gott heilbrigðis-
kerfi og félagslegt kerfi þar sem
enginn dettur milli skips og
bryggju, eigum við möguleika á
að endurreisa atvinnulífið á
nýjum grunni. Ef við lærum af
nágrannaþjóðum okkar á
Norðurlöndum og endurskoðum
lagaumhverfið, hefjum fagleg
sjónarmið til vegs og virðingar,
skiptum skammtímagróða út
fyrir skynsamlega fjármála-
stefnu og endurskoðum peninga-
málastefnuna getum við lagt
grunn að traustri framtíð.
Umfram allt skulum við ekki
detta í gamlar gryfjur og
endurtaka sömu mistökin.
Jöfnuður og sjálfbærni eru þau
leiðarljós sem ég sé í þessari
blindhríð og úr henni munum við
komast. Það mun taka tíma og
það veltur að miklu leyti á
stjórnvöldum hversu langur tími
sá verður.
Ég vil ekki að skrifað verði
undir lántökur upp á mörg
hundruð milljarða til að greiða
fyrir Icesave umfram þjóðréttar-
legar skyldur okkar, því að
íslenskur almenningur á ekki að
borga þann reikning. Ég vil að
málin verði gerð upp og fólk
verði kallað til ábyrgðar. Og ég
vil að við notum þessi tímamót til
að feta nýja leið og skapa hér
jafnaðarsamfélag í sátt við
umhverfið.
Höfundur er þingmaður VG.
KATRÍN JAKOBSDÓTTIR
Í DAG | Breyttir tímar
Sjálfbær jöfnuður
Gróði er ekki góður í sjálfu
sér og sama má segja um
hagvöxt. Sá hagvöxtur sem
hér hefur verið hefur að miklu
leyti byggst á neyslu sem hefur
verið fjármögnuð með lánum.
Slíkur hagvöxtur byggist ekki
á verðmætasköpun og hefur
reynst hverfull.
Ekkert að óttast
Í símtali Árna Mathiesen og Alistair
Darling, sem leikið var í Kastljósi á
fimmtudag, vitnaði sá síðarnefndi í
fund sem hann átti með Björgvin G.
Sigurðssyni viðskiptaráðherra 2. sept-
ember. Á Darling mátti skilja að um
krísufund hafi verið að ræða;
hann hafi lýst yfir þungum
áhyggjum af stöðu mála
og hvort íslensk stjórnvöld
gætu staðið við skuldbinding-
ar gagnvart sparifjáreig-
endum í Bretlandi en
verið fullvissaður um
að ekkert væri að ótt-
ast. Nú væri komið á
daginn að áhyggjur
hans voru á rökum
reistar.
Góð samskipti
Björgvin G. Sigurðsson virðist aftur á
móti ekki hafa litið fundinn jafn-
alvarlegum augum og Darling, að
minnsta kosti ef marka má fréttatil-
kynningu á heimasíðu viðskiptaráðu-
neytisins frá 3. september. Þar segir
að ráðherrarnir hafi einfaldlega rætt
„góð samskipti þjóðanna á sviði fjár-
málamarkaðar“ og „hvaða lærdóm
megi draga af aðstæðum á mörkuð-
um undanfarna mánuði“.
Kratabiblían
Helgi Hjörvar alþing-
ismaður ritaði grein
í Fréttablaðið í
gær um Ísland
á alþjóða-
vettvangi
og
vitnar meðal annars í bókina Veröld
sem var eftir Stefan Zweig. Sú bók
er augljóslega í hávegum höfð innan
Samfylkingarinnar, enda „skyldulesn-
ing allra áhugamanna um þjóðfé-
lagsþróun seinni tíma“ að sögn Eiríks
Bergmanns. Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir sagði frá sinni uppáhaldsbók
í Kiljunni í fyrra, en það er einmitt
Veröld sem var eftir Stefan
Zweig. Þegar Dagur B. Egg-
ertsson kom fram í sama
þætti á dögunum, vildi
svo illa til að hann á enga
uppáhaldsbók. Dagur greip
því til þess ráðs að segja
frá uppáhaldsbók afa
síns, sem var – merkilegt
nokk – Veröld sem var
eftir Stefan Zweig.
bergsteinn@frettabladid.is
Opið virka daga kl. 8:00 til 18:00
www.velaland.is
VESTURLANDSVEGUR
VAGNHÖFÐI
VÉLALAND
HÚSGAGNA-
HÖLLIN
TANGARHÖFÐI
BÍlDSHÖFÐI
H
Ö
FÐ
A
B
A
K
K
I
REYKJAVÍK
Vélaland - VAGNHÖFÐA 21
Sími 577-4500
Vélaland sérhæfir sig í tímareimum.
Komdu í Vélaland og fáðu ráðgjöf um skiptingu
á tímareim. Vélaland skiptir fljótt og vel um
tímareimina fyrir þig, á föstu verði.
Fáðu ráðgjöf um tímareimaskipti
Er tímareimin komin á tíma?
Fast verð hjá Vélalandi
Skoðaðu fast verð hjá Vélalandi. Hringdu
núna í síma 577-4500 og pantaðu tíma.
Verðdæmi um tímareimaskipti:
Nissan Patrol 2,8 dísil Árgerð 1992-2000
Heildarverð, varahlutur og vinna: 34.606 kr.
Toyota Land Cruiser 90 3,0D Árgerð 1997-2002
Heildarverð, varahlutur og vinna: 34.427 kr.
Toyota Corolla 1,6 bensín Árgerð 1997-2001
Heildarverð, varahlutur og vinna: 34.212 kr.
VW Golf 1,6 bensín Árgerð 1997-2006
Heildarverð, varahlutur og vinna: 36.213 kr.
Ford Focus 1,6 bensín Árgerð 1998-2005
Heildarverð, varahlutur og vinna: 39.958 kr.
Sjáðu hvar við erum. Hringdu núna í síma
577-4500 og pantaðu tíma.
H
vað ef?“ er forskeytið á ýmsum spurningum sem
brenna á vörum fólks þessa dagana. Ein sú allra
stærsta af því tagi er: Hvað ef Ísland hefði verið
komið í Evrópusambandið og gjaldmiðill okkar evra
en ekki króna? Hvernig væri staðan þá?
Eins og gildir gjarnan um fræðilegar vangaveltur um atburði
í fortíð, er ekki til afgerandi og óumdeilt svar við þessari spurn-
ingu. Flest bendir þó til að við værum í töluvert skárri málum,
eða réttara sagt ekki jafnhörmulegum og raunin er, ef Ísland hefði
verið orðið hluti af Evrópusambandinu og aðili að myntbandalagi
Evrópu.
Svarið við annarri spurningu, og í þetta skiptið um hvað framtíð-
in geymir, liggur hins vegar skýrt og óvéfengjanlegt fyrir: Fram
undan eru mjög erfiðir tímar, eins og fulltrúar Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins sögðu á blaðamannafundi í Karphúsinu í gær, og lögðu
fram spádóm um 10 prósenta samdrátt í landsframleiðslu. Slíkur
samdráttur hefur í för með sér umtalsvert atvinnuleysi og mun
snerta flestar fjölskyldur landsins með einum eða öðrum hætti.
Mikill léttir er fólginn í því að aðkoma Alþjóðagjaldeyrissjóðs-
ins að lausn efnahagsvandans hefur verið staðfest.
Á sama tíma eru þetta ákaflega sorgleg tímamót. Mikilvægt er
að allir átti sig á því að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn er kominn til
bjargar vegna þess að enginn annar var reiðubúinn til að rétta út
hjálparhönd. Ísland átti ekki í nein önnur hús að venda. Jafnvel
frændþjóðir okkar á Norðurlöndunum hafa setið hjá undanfarnar
vikur.
Það er alltaf sárt að vera einstæðingur, líka í samfélagi þjóðanna.
Þetta er hins vegar hlutskipti sem við Íslendingar kusum okkur
sjálfir. Eða eins og Edda Rós Karlsdóttir hagfræðingur orðar það
í fréttaskýringu Viðskiptablaðsins í gær: „Við vildum vera sjálf-
stæð í uppsveiflu og þá erum við líka ein í niðursveiflu.“
Umræður um aðild að Evrópusambandinu og upptöku evru hafa
undanfarin ár að stóru leyti verið á forsendum efnahagslífsins og
umsvifa íslenskra fyrirtækja utan landsteinanna. Mörgum orðum
hefur til dæmis verið eytt í að bankarnir væru of stórir, þyrftu
stærra bakland og annan gjaldmiðil.
Það hefur ekki farið fram hjá neinum að það ástand er nú úr
sögunni. Í stað þess að laga íslenskt efnahagsumhverfið að breytt-
um aðstæðum má segja að stjórnvöld hafi ákveðið að laga efna-
hagsumhverfið að krónunni og færðu það um leið mörg ár aftur
í tímann.
Á daginn er komið að sveigjanleiki sjálfstæðrar peningamála-
stefnu og eigin gjaldmiðils nýtist aðeins stjórnmálamönnunum til
að halda þjóðinni í þeirri gíslingu að hún hefur ekki hugmynd um
hvaða rekstrarumhverfi bíður hennar.
Hafi einhver haldið að Evrópusambandsaðild snúist fyrst og
fremst um hag banka og stórfyrirtækja, er það misskilningur.
Aðild að Evrópusambandinu er fyrir heimili landsins því þar er
að finna meiri von um stöðugleika og festu en er í boði hjá inn-
fæddum stjórnendum efnahagslífsins. Um það er óþarfi að efast
lengur.
Í gíslingu innlendrar efnahagsstjórnunar.
Evrópusambandið
er fyrir heimilin
JÓN KALDAL SKRIFAR