Fréttablaðið - 05.11.2008, Blaðsíða 14

14 5. nóvember 2008 MIÐVIKUDAGUR
UMRÆÐAN
Eyjólfur Pálsson skrifar
um íslenska hönnun
Íslensk hönnun, gæði henn-ar og velgengni, hefur
verið mér hugleikin um
langt árabil. Íslenskum
hönnuðum fjölgar jafnt og
þétt. Tilkoma Listaháskóla
Íslands, sem og starf undir-
búningsdeilda í hönnun við Iðnskól-
ann í Reykjavík og Hafnarfirði,
hefur orðið til þess að áhugi á hönn-
un hefur vaxið ört. Ef til vill mætti
þó áhugi hins opinbera á íslenskri
hönnun vera enn meiri og koma
betur fram í verki, til dæmis þegar
val stendur á milli íslenskrar og
erlendrar hönnunar.
Varla líður sá dagur að ekki þurfi
að velja búnað í opinberar bygging-
ar, fyrirtæki, samkomuhús eða á
heimili landsmanna. Ég vil því
hvetja þá sem að málum koma að
hugleiða fyrst af öllu hvort ekki
megi finna það sem leitað er að
meðal verka okkar ágætu íslensku
hönnuða. Ég veit vel að ekki er allt-
af hægt að velja það sem íslenskt
er, en í guðanna bænum, gefið
íslenskri hönnun tækifæri. Kannið
hvað íslenskir hönnuðir hafa fram
að færa og hver veit nema þar finn-
ist einmitt það sem hentar hverju
sinni. Ef ekki þá verður að sjálf-
sögðu að leita annað og mætti jafn-
vel flétta saman íslenska og erlenda
hönnun.
Þess eru dæmi að efnt hafi verið
til samkeppni um hönnun húsgagna
fyrir ákveðin verkefni, eins og t.d. í
Höfða. Þrír íslenskir aðilar komu
með hugmyndir og í lokin var ein
tillagan valin og húsgögn smíðuð
eftir henni. Mjög vel tókst til og
sama má segja um búnaðinn í
Hátíðasal Háskóla Íslands sem og
bekki og stóla sem hannaðir voru
sérstaklega fyrir Hæstarétt. Gott
dæmi um val á íslenskri hönnun er
búnaður í húsnæði Sambands
íslenskra sveitarfélaga í Borgar-
túni. Þar reyndu menn af fremsta
megni að velja íslenska hönnun og í
lokin var útbúinn lítill upplýsinga-
bæklingur um húsgögnin og lista-
verkin og höfunda þeirra. Utanrík-
isþjónustan hefur einnig
lagt sitt af mörkum til stuðn-
ings íslenskri hönnun með
því að prýða sendiráð og
sendiráðsbústaði víða um
heim með íslenskum hús-
gögnum og öðrum búnaði og
er það vel.
Ekki þarf endilega að
hengja sig bara í húsgögn
þegar hugsað er til íslenskr-
ar hönnunar. Það sést best á
því að íslensk fatahönnun verður æ
meira áberandi og konur, sérstak-
lega í opinbera geiranum, klæðast
nú gjarnan fötum sem þekktir
íslenskir fatahönnuðir hafa hannað.
Fleiri mættu nýta sér þennan mögu-
leika og gott dæmi þar um er að
Steinunn Sigurðardóttir hefur hann-
að nýja flugfreyjubúninga fyrir
Icelandair og sækir innblástur í
íslenska náttúru og sögu félagsins.
Þegar fyrirtæki og stofnanir, og
auðvitað almenningur líka, kaupa
gjafir ætti skilyrðislaust að skoða
íslenska hönnun fyrst. Mikið er til
af íslensk-hannaðri gjafavöru;
hnífapör, bollar, fatahengi, karöfl-
ur, hillur, kollar, mottur, vasar og
glös, allt íslenskt. Ég er ekki að
segja að eingöngu skuli kaupa
íslenskt en falli það að smekk og
aðstæðum er rétt að skoða fyrst
það sem íslenskt er.
Þegar rætt er um nýsköpun
finnst mér grundvallaratriði að
menn hugsi út í að hlutir séu sölu-
vænlegir. Ef hönnun er aðeins
skúlptúr, minnismerki hönnuðar,
verða ekki framleidd nema örfá
eintök, hluturinn verður ekki sett-
ur í framleiðslu né fjöldasölu.
Afraksturinn verður lítill sem eng-
inn og hönnuðurinn fær ekki einu
sinni sín höfundarlaun. Verk hans
vekur athygli í smátíma en selst
ekki og býr ekki til neina peninga!
Allt snýst þetta í raun um að skapa
atvinnu.
Skoðun mín er sú að opinberir
aðilar þurfi að ganga á undan með
góðu fordæmi, velja íslenskt og
hvetja þar með hæfileikaríka
íslenska hönnuði til dáða. Oft var
þörf en nú er nauðsyn.
Höfundur er húsgagnahönnuður
og kaupmaður í Epal.
Hlúum að
íslenskri hönnun
EYJÓLFUR
PÁLSSON
UMRÆÐAN
Sölvi Björn Sigurðsson skrifar um
stöðu heimilanna
Heimilin í landinu hafa legið undir ámælum fyrir skuldasöfnun síðustu
árin og sligast nú mörg hver undan
byrðinni. Sumir eiga eflaust gagnrýnina
skilið. Það setur auðvitað enga þjóð á
hausinn þótt fólk endurnýi sjónvörpin sín
(eins og heyrst hefur) en það er heldur
ekki skynsamlegt að veðsetja íbúðirnar
sínar fyrir hlutabréfakaupum, kríta ofvaxinn
efnahagsreikning í krafti framtíðarveltu og sanka
að sér ógreiddum lúxusvörum frá útlöndum. Ég
vorkenni þessu fólki því það er mjög óheppið. Það
sá ekki fyrir efnahagshrunið og situr nú uppi með
dót sem það á engan veginn fyrir.
Meginþorri fólks hefur þó ekki hagað sér með
svo áhættusömum hætti. Það er rangt sem svo
víða heyrist, að við séum öll jafn ábyrg. Skuldir
almennings eru að langstærstum hluta til komnar
vegna hátt verðlagðra heimila sem ekki var hægt
að komast yfir öðruvísi en með gríðarlegum
lántökum. Og það þýðir ekkert að sakast við fólk
af að það keypti sér þak yfir höfuðið. Að eiga
heimili er frumforsenda lífsgæða í upplýstu og
menntuðu landi. Skilaboð ráðamanna til samfé-
lagsins voru á þann veg að hér ríkti efnahagsleg
hagsæld, góðæri, jafnvel stöðugleiki.
Í Reykjavík hefur leigumarkaðurinn verið svo
hrottalegur síðustu árin og félagshúsnæði svo
takmarkað (þrátt fyrir meinta hagsæld) að fólki
stóð fátt annað til boða en að kaupa sér húsnæði,
ef það á annað borð gat. Ábyrgðin er hér vitanlega
mismikil líka. Þeir sem keyptu steinsteyptar
víðáttur án þess að eiga fyrir nema eins og einum
vegg geta auðvitað sjálfum sér um kennt ef
bankinn vill húsnæðið til baka. Hinir aftur á móti,
sem héldu að sér höndum og sættu sig við
þröngan kost í dýrtíðinni, sæta nú sömu örlögum.
Ég þekki til dæmis fólk sem í stað þess að sökkva
sér í skuldaf sló upp þili í stofunni þegar fjölgun
varð á heimilinu. Nú á það á hættu að missa
verðtryggða íbúðina í hendur lánadrottna, og þar
með allar útborganir og endurbótagjöld sem í
hana hafa farið.
Fasteignir eiga orðinu samkvæmt ekki að vera
áhættufjárfesting. Auðvitað getur fólk lent í því
hvar sem er í heiminum að fá ónýtt hús eða
„kaupa á röngum tíma“. Slíkt er blanda af
skammsýni og óheppni sem í undantekningartil-
fellum skapar krísu, eins og bandarísku undir-
málslánakrísuna (sem stjórnvöld og lánastofnanir
bera auðvitað talsverða ábyrgð á). Munur á t.d
spænskum og íslenskum fasteignaeiganda sem
horfir nú upp á fallandi verð er hins vegar sá að
höfuðstóll lánanna lækkar í hverjum mánuði hjá
þeim spænska en hækkar bara og hækkar hjá
þeim íslenska – þrátt fyrir að drjúgur hluti
teknanna fari í að greiða hann niður. Spánverjinn
sem keypti of dýrt í fyrra er fúll en hann lifir
þetta af vegna þess að hann býr við eðlileg
lánaviðskipti og getur staðið af sér stöðnunina þar
til eignin vex aftur í verði. Þannig virkar fast-
eignakerfið víðast hvar, nema á Íslandi.
Verðtrygging fasteignalánanna er
slíkur dragbítur á heimilunum að jafnvel
sjálft vaxtaokrið bliknar í samanburði.
Það þarf ekki nema eina óðaverðbólgu á
40 ára lánstíma til að éta upp áratuga
afborganir af höfuðstól íslensks húsnæð-
isláns. Hér varð óðaverðbólga í lok
sjöunda áratugarins, aftur á þeim
áttunda og níunda og nú upplifum við
hana eina ferðina enn á 40 ára tímabili –
og eru þá ótalin mörg minni verðbólgu-
skot sem tekist hefur að hemja. Glæpur-
inn virðist enn stærri í ljósi þess að
jafnvel þótt verðbólgumarkmið Seðlabankans
fengi einhvern tíma staðist, sem það hefur ekki
gert lengi, þá dygði sú verðbólga að viðbættum
ógnarháum vöxtum til að viðhalda höfuðstól
lánanna lengur en flest fólk hefur viðdvöl í sama
húsnæðinu.
Nú er svo komið að bregðist stjórnvöld ekki
strax við verður stór hluti almennings orðinn
eignalaus innan fáeinna mánaða. Tugir þúsunda
fjölskyldna flosna upp og lenda í höndum nýju
ríkisbankanna, sem síðan sitja uppi með húsnæð-
ið með tilheyrandi verðfalli, stöðnun, afskriftum
og kostnaði. Væri ekki betra að hjálpa heimilun-
um í landinu í þeim lífróðri sem fram undan er,
og afnema verðtrygginguna? Í allra minnsta lagi
frysta hana á meðan versta höggið ríður yfir? Á
maður að trúa því að allar þessar eignir eigi að
fá að renna aftur inn í bankana áður en þeir
verða einkavæddir á ný? Hversu oft eiga
launglæpir íslenska bankakerfisins að fá að
kjöldraga þessa þjóð?
Sú staðreynd að lénsherrarnir eru nú hinir
sömu og fólkið sem við kusum inn á þing fyrir
um einu og hálfu ári ætti að vera kvíðnum
almenningi huggun, svo fremi sem eitthvert
traust er hægt að bera til framkvæmdavaldsins.
Það hefur eftir allt saman tækin til að bjarga því
sem bjargað verður. Margbaktryggt vaxtaokrið,
stutt af stjórnvöldum og Seðlabanka, er ein af
stærri ástæðum skipbrotsins sem þjóðin hefur
beðið. Og nú hafa stýrivextir verið hækkaðir í
18%, að margra áliti til þess að afstýra innlausn-
um krónubréfanna. Enn og aftur lendir íslenskur
almenningur aftast í forgangsröðinni þegar
greiða á úr flækjunni. Eða hefði kannski ekki
mátt fara varlegar í útgáfu þessara bréfa?
Á meðan fólkið í landinu mætti sínum hvers-
dagsleika af bjartsýni og dugnaði í brothættum
uppgangi síðustu ára varð það bröskurum og
ónýtri peningamálastefnu að bráð, með þeim
afleiðingum að kvíðinn er nú helsta kenndin sem
elur brjóst Íslendinga. Eina leiðin út er að breyta
algjörlega um stefnu. Hagsmunir almennings
hljóta að felast í því að komið verði í veg fyrir
slíkt fjöldagjaldþrot sem við blasir, með öllum
tiltækum ráðum. Afnám verðtryggingarinnar
(bundin stuðningi við lífeyrissjóðina ef hægt er)
er eitt þessara ráða og til þess þarf að grípa
strax. Það þarf hugrakka stjórnmálamenn til að
höggva á rígbundna hnúta. En bregðist stjórn-
völd ekki við er það eitt víst að allsherjar
upplausn verður í landinu.
Höfundur er rithöfundur.
Skuldadagar
SÖLVI BJÖRN
SIGURÐSSON
HEYRNARÞJÓNUSTAN
eR
þs
eyr ára 11,
Byrjaðu sem fyrst að njóta sameingar! Tímapantanir 534-9600
e
á hai
ðv rfumæ
kra wwR
UMRÆÐAN
Eiríkur G. Guðmunds-
son skrifar um Nor-
ræna skjaladaginn
Sjaldan hefur verið meiri ástæða til að lyfta sér
upp og gera sér glaðan dag
með það að markmiði að
gleyma um stund þeim
hremmingum sem landsmenn glíma
nú við. Sjaldan hefur verið jafnrík
ástæða til að taka þátt í og njóta
þess fjölskrúðuga menningarlífs
sem blómstrar um allt land. Nor-
ræni skjaladagurinn, sem haldinn
er árlega, er einn slíkra menningar-
viðburða. Hann verður haldinn
hátíðlegur í Þjóðskjalasafni Íslands
og í héraðsskjalasöfnum landsins
með ýmsu móti, svo sem með opnu
húsi og sýningum. Opinber skjala-
söfn á Norðurlöndum hafa lengi
kynnt starfsemi sína með ýmsu
móti og árið 2001 sameinuðust þau
um árlegan kynningardag, annan
laugardag í nóvember. Í ár er skjala-
dagurinn þann 8. nóvember. Hér-
lendis er dagurinn tileinkaður
gleymdum atburðum. Sérstakur
vefur er helgaður þessu viðfangs-
efni, www.skjaladagur.is.
Í Reykjavík verða Þjóðskjalasafn
Íslands og Borgarskjalasafn
Reykjavíkur með sameiginlega
dagskrá hjá Þjóðskjalasafni við
Laugaveg 162 milli kl. 11 og 15. Þar
verður safnkosturinn kynntur fyrir
gestum og gangandi, m.a. með ferð-
um í skjalageymslurnar, sem geyma
um 35 hillukílómetra af gögnum,
eða sem svarar um það bil
vegalengdinni frá Rauða-
vatni til Hveragerðis. Einn-
ig verða flutt ýmis erindi
og þeirra á meðal er erindi
Önnu Agnarsdóttur próf-
essors, sem mun rifja upp
vin- og óvinveitt samskipti
Íslendinga og Breta í ald-
anna rás. Gunnar Örn
Hannesson sagnfræðingur
ætlar að segja frá því þegar
skólapiltar voru barðir til bókar
fyrr á öldum. Björn Jón Bragason
sagnfræðingur mun ræða Hafskips-
málið í ljósi nýfundinna skjala og
Guðfinna Ragnarsdóttir, jarðfræð-
ingur og fyrrverandi kennari við
MR, segir frá og sýnir hvað jafnvel
sum ómerkilegustu bréfsnifsi geta
verið mikilvægar heimildir í ætt-
fræðirannsóknum.
Eitt markmiða skjaladagsins er
að efla vitund fólks um að skjala-
söfnin séu tryggir vörslustaðir
skjala af hvaða tagi sem er. Fundar-
gerðabækur, bréf, myndir og fleiri
skjöl eiga erindi á skjalasöfn. Og
því er fólk hvatt til að hafa samband
við næsta héraðsskjalasafn eða
Þjóðskjalasafn ef það hefur undir
höndum skjöl sem það veit ekki
hvað gera á við. Höfuðborgarbúar
eru hvattir til að heimsækja Þjóð-
skjalasafn Íslands kl. 11 nk. laugar-
dag og njóta áhugaverðrar dag-
skrár sem þar verður í boði
Þjóðskjalasafns og Borgarskjala-
safns.
Höfundur er sviðsstjóri útgáfu- og
upplýsingasviðs Þjóðskjalasafns
Íslands.
Rifjum upp
gleymda atburði
EIRÍKUR G
GUÐMUNDSSON