Fréttablaðið - 08.11.2008, Blaðsíða 12

12 8. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Undanfarið höfum við orðið vitni að miklum sviptingum á
fjármálamörkuðum og teikn eru á
lofti um efnahagsþrengingar og
spurningar vakna um áhrif þeirra
á líf og afkomu fólks. Mikil reiði
hefur ríkt hér á landi í kjölfar
frystingar eigna íslensks fjármála-
fyrirtækis í Bretlandi. Reiðin
tengist því að aðgerðirnar voru
heimilaðar á grundvelli hryðju-
verkalaga.
Undanfarin ár hafa fjölmörg
lönd sett lög um aðgerðir gegn
hryðjuverkum. Mannréttindasam-
tökin Amnesty International eru
gagnrýnin á ýmis ákvæði slíkra
hryðjuverkalaga og heimildir sem
standast ekki alþjóðlegar mann-
réttindaskuldbindingar. Amnesty
International hefur bent á hættuna
á misnotkun slíkra laga. Þúsundir
manna sitja nú í fangelsum á
grundvelli hryðjuverkalaga, t.d. í
fangabúðunum í Gvantanamó. Sú
staðreynd að ákvæði í hryðju-
verkalöggjöf Breta hefur nú verið
beitt gegn íslensku fyrirtæki sýnir
enn og aftur að gagnrýni Amnesty
International er á rökum reist.
Um miðjan október 2008 fór
fram önnur umræða á Alþingi um
frumvarp til breytinga á hegning-
arlögum. Þar er m.a. að finna mjög
víðtækar heimildir til eignaupp-
töku. Íslandsdeild Amnesty
Internationa gagnrýndi frumvarp-
ið m.a. fyrir óljósaa skilgreiningu
hugtaksins hryðjuverk. Löglegt
andóf getur vegna loðins orðalags
frumvarpsins fallið undir hryðju-
verk. Alþingi verður að tryggja að
hið íslenska frumvarp verði
þannig úr garði gert að engin
hætta sé á misbeitingu laganna.
Mannréttindi og fjármálakreppan
Mannréttindasamtök hafa hvatt
ríkisstjórnir og viðskiptaheiminn
til að huga betur að neikvæðum
áhrifum hins alþjóðlega efnahags-
kerfis sem hefur vaxið gífurlega
undanfarin ár. Áhrifum sem
harðast koma niður á fátækum.
Athugasemdirnar náðu því miður
ekki eyrum þeirra sem réðu för.
Amnesty International hefur
barist lengi fyrir bindandi
alþjóðlegum samningi um
mannréttindaskyldur fyrirtækja
og fjármálastofnana. Uppkast slíks
samnings er fyrir hendi en skort
hefur pólitískan vilja til að
samþykkja hann.
Í septemberlok, þegar fjármála-
fyrirtæki riðuðu til falls, var
haldinn fundur í aðalstöðvum
Sameinuðu þjóðanna, þar sem
fram kom að fá ríki munu ná
þúsaldarmarkmiðum samtakanna
um að draga úr fátækt fyrir árið
2015. Á þeim fundi kom fram að
verðhækkun á mat og orku hefur
þurrkað út þann litla árangur sem
þó hafði náðst.
Viðbrögð yfirvalda víða um
heim við fjármálakreppunni hafa
miðað að því að bjarga fjármála-
fyrirtækjum. Nýlega veittu
bandarísk yfirvöld tryggingafyrir-
tæki 123 milljarða dollara til að
bjarga því fyrir horn, upphæð sem
er helmingi hærri en þarf til að ná
þúsaldarmarkmiðum SÞ. Evrópu-
ríki hafa líka veitt milljörðum til
endurfjármögnunar bankastofn-
ana. Hin skjótu viðbrögð eru í
fullkomnu ósamræmi við þann
hægagang sem einkennt hefur
allar aðgerðir ríkisstjórna síðustu
sextíu ár varðandi uppfyllingu
mannréttindaloforða.
Hinn 10. desember eru 60 ár frá
samþykkt Mannréttindayfirlýsing-
ar SÞ. Markmið mannréttinda er
að skapa samfélag þar sem fólk
nýtur málfrelsis, trúfrelsis og
óttaleysis um líf og afkomu. Nú
þegar fjármálakerfi heimsins riðar
til falls þurfa allar aðgerðir að
byggja á mannréttindum og leiðum
til að uppfylla þau.
Ríkisstjórnir heims hafa dregið
lappirnar við að tryggja öll
mannréttindi. Í ljósi þess ástands
sem nú hefur skapast í heiminum í
kjölfar fjármálakreppunnar er
brýnt að allsherjarþing SÞ
samþykki að opnuð verði kæruleið
við alþjóðasamning um efnahags-
leg, félagsleg og menningarleg
réttindi og þannig tryggð aukin
vernd gegn brotum á réttindum
fólks til vinnu, heilsu, menntunar,
húsnæðis, fæðis, félagslegs
öryggis, viðunandi lífsafkomu og
þátttöku í menningarlífi.
Fórnum ekki mannréttindum
Sagan sýnir að efnahagslegir
erfiðleikar geta leitt til alvarlegra
skerðinga mannréttinda. Nú þegar
berast fréttir m.a. frá Ástralíu og
Bretlandi um hertar aðgerðir gegn
innflytjendum. Áhrif slíkra
aðgerða eru margþætt, ekki síst í
upprunalöndum innflytjenda þar
sem fjölskyldur reiða sig á
peningasendingar. Önnur hætta
hertra aðgerða gegn farandverka-
fólki og innflytjendum er rasismi,
þjóðernishyggja og mismunun í
móttökulöndum. Reynslan sýnir að
niðursveifla í efnahag landa leiðir
oft til félagslegs óróa, aukinna
mótmæla og andófs gegn yfirvöld-
um. Við slíkar aðstæður er hætta á
auknu eftirliti, strangari reglum og
skerðingu mannréttinda. Mannrétt-
indi eru ekki munaður í góðæri.
Mannréttindi eru fyrir alla – alltaf.
Viðbrögð yfirvalda um allan
heim við þeim efnahagslegu
þrengingum sem virðast vera
yfirvofandi verða að tryggja að
mannréttindi verði ekki fyrir borð
borin. Fjárfestum í mannréttind-
um og byggjum samfélag sem
hefur Mannréttindayfirlýsingu
Sameinuðu þjóðanna að leiðarljósi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Íslandsdeildar Amnesty Inter-
national.
Fjárfestum í mannréttindum
UMRÆÐAN
Þórarinn V. Þórarinsson skrifar um
varnarmál
Árás hryðjuverkasamtakanna Al Kaída á Tvíburaturnana í New York 11.
september 2001 hafði það markmið að lama
fjármálakerfi Bandaríkjanna og þar með
Bandaríkin. Þetta tókst ekki. Atlaga bresku
ríkisstjórnarinnar í skjóli bresku hryðjuverkalag-
anna að íslensku bönkunum í október 2008 hafði ekki
að markmiði að lama efnahagsstarfsemi á Íslandi.
Hún varð samt áhrifaríkari.
Við blasir algert hrun stærstu atvinnugreinar
þjóðarinnar, eyðing verðmæta sem svarar ævisparn-
aði heillar kynslóðar og atvinnuleysi í áður óþekkt-
um mæli. Margir þættir stuðluðu að falli íslensku
bankanna, en innrás breskra stjórnvalda í Singer
and Fridlander-bankann, dótturfélag Kaupþings, réð
úrslitum um að engu varð bjargað. Eftir stendur
efnahagur þjóðar sem rjúkandi rúst, einstaklinga og
fyrirtækja. Við þessar aðstæður er beinlínis
martraðarkennt að heyra forsætisráðherrann árétta
ásetning sinn um að fá breska herinn til að
koma hingað til lands í byrjun jólaföstu til
þess að „halda uppi eftirliti með lofthelg-
inni“ og það í boði og á kostnað okkar
Íslendinga.
Það hefur vafist fyrir mörgum að finna
réttlætingu þess að leggja 1.500 milljónir
króna í starfsemi Varnarmálastofnunar.
Einkum hefur sú óvinaþjóð þótt vandfundin
sem líkleg væri til að sækja okkur Íslend-
inga heim með hervaldi. Við töldum okkur eiga
traust samband við öll nálæg ríki. Það breyttist með
aðgerðum bresku ríkisstjórnarinnar, sem enn herjar
á íslenskt þjóðarbú með fjárkröfum sem eru meiri
en sigursælir stríðsherrar hafa gert á hendur
sigruðum þjóðum á síðari tímum. Við þurfum því að
verjast Bretunum og þar duga ekki stríðstól til, allra
síst þau bresku.
Forsætisráðherra þarf að skilja, að boð til breska
hersins um að koma hingað til lands og leika
loftvarnir á jólaföstu, er viðlíka fjarstæða og að
Bandaríkjamenn bæðu Al Kaída að annast loftvarnir
yfir New York.
Höfundur er lögmaður.
Varnarmál á villigötum
ÞÓRARINN V.
ÞÓRARINSSON
Mannréttindi og
fjármálakreppa
JÓHANNA K. EYJÓLFSDÓTTIR
Í DAG |
Aumir tímar
Stjórn enska knattspyrnufélagsins
West Ham, sem enn er í eigu Björg-
ólfs Guðmundssonar, hefur ákveðið
að bjóða Barack Obama í heimsókn
á Upton Park, heimavöll liðsins, næst
þegar forsetinn verðandi á leið um
Lundúnaborg. Obama er sagður hafa
stutt West Ham síðan hann sá leik á
Upton Park árið 2003, en hálfsystir
hans, Auma, býr í London og er
gift stuðningsmanni liðsins.
Hafa gárungar þjóðarinnar, sem
farið hafa mikinn síðustu vikur,
grínast með að næst verði það
því ekki einungis Auma systir
sem fær heimsókn frá
Obama í London, heldur
auma fótboltaliðið í
borginni líka.
Breyttir tímar
Það gerist nánast aldrei að téðum
gárungum, þeirri bragðvísu þjóð-
félagsstétt, verði orða vant. Eftir
atvikarunu gærdagsins, þar sem for-
sætisráðherrann Geir H. Haarde hafði
ekkert heyrt af láni frá Pólverjum fyrir
hádegi, sagði að ekkert yrði af slíku
láni um miðjan dag, og staðfesti svo
tilvist lánsins um eftirmiðdaginn,
brá svo við að aldrei þessu vant
heyrðist ekki múkk í gárung-
um. Líklegt þykir að öll þessi
frábæru tilefni til spaugs, sem
komu upp með örstuttu
millibili, hafi hreinlega
orsakað djók-ofhleðslu.
Nýir tímar
Björgvin G. Sigurðsson viðskiptaráð-
herra boðaði nýja tíma í umræðum
á Alþingi 15. október. Í hinu nýja
Íslandi yrði allt breytt og í engu yrði
„farið eftir helmingaskiptareglum
síðustu aldar“ þegar kæmi að því
að skipa í bankaráð ríkisbankanna.
Í gær kom í ljós að ráðherra hafði
hárrétt fyrir sér. Í stað þess
að Sjálfstæðisflokkur
og Framsóknarflokk-
ur skiptu með sér
meirihluta í helm-
ingaskiptum, eins og
á síðustu öld, eru það
nú Sjálfstæðisflokkur
og Samfylkingin.
kjartan@frettabladid.is
kolbeinn@frettabladid.is
®
N
ú eru liðnir 33 dagar frá því að neyðarlög voru sett
á Íslandi vegna yfirvofandi efnahagshruns. Strax
þá hafði Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn verið nefnd-
ur til sögu þótt ekki væri staðfest fyrr en tæpum
þremur vikum síðar að leitað yrði til hans um
aðstoð. Síðan eru aftur liðnar tvær vikur. Aðstoðin við Ísland
er ekki komin á dagskrá stjórnar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins,
og enn bíður þjóðin örlaga sinna.
Sú pattstaða sem virðist komin upp varðandi liðveislu
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er grafalvarleg. Lánið frá sjóðn-
um virðist vera lykillinn að viðreisn efnahagslífsins á Íslandi.
Aðkoma hans skiptir sköpum bæði um lengd og dýpt þeirr-
ar fjármálakreppu sem nú stendur og engan veginn sér fyrir
endann á.
Eins og greint var frá í Fréttablaðinu í gær felst pattstað-
an í því að meðan Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn bíður, að sögn
forsætisráðherra, eftir vilyrði um lán frá frændþjóðum okkar
á Norðurlöndum, bíður sænski seðlabankinn, sem Norður-
landaþjóðirnar hafa valið sér til forystu í málefnum Íslands,
eftir niðurstöðu stjórnar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Norður-
löndin munu í kjölfar þeirrar niðurstöðu taka ákvörðun um
samnorræna aðstoð, að sögn fulltrúa sænska seðlabankans.
Ísland er trausti rúið í alþjóðasamfélaginu. Grannþjóðirnar
treysta sér ekki til að lána Íslendingum fé ef ekki liggur fyrir
að Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn komi til aðstoðar.
Það hlýtur að vera Íslendingum áfall að bræðraþjóðirnar á
Norðurlöndum skuli ekki treysta sér til að veita Íslendingum
skilyrðislausan stuðning og vekur óneitanlega til umhugsunar
um norrænt samstarf og gildi þess. Menningarleg tengsl okkar
við nágrannaþjóðirnar liggja fyrir og þau tengsl ber að rækta
áfram sem hingað til. Hins vegar virðist, þegar á hólminn er
komið, lítið pólitískt hald vera í norrænu samstarfi.
Langt og strangt endurreisnarstarf bíður okkar Íslendinga.
Líklega á íslenska krónan sér ekki viðreisnar von þannig að
ljóst er að sú endurreisn getur ekki orðið nema með sterkari
gjaldmiðli.
Bið hefur sett svip sinn á undangengnar vikur og svo virðist
sem þjóðin muni halda áfram að bíða enn um sinn. Ekki mun
liggja fyrir fyrr en í næstu viku hvort Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn kemur til aðstoðar.
Óvissa og bið undanfarinna vikna hefur verið mörgum þung
í skauti. Það er þjóðinni afar brýnt að draga eftir föngum úr
þessari óvissu. Forsætisráðherra segist fullviss um að lán fáist
og þar af leiðandi komi til aðstoðarinnar frá Alþjóðagjaldeyr-
issjóðnum. Óskandi væri þó að tími vangaveltna um það hvort
til aðstoðarinnar komi eða ekki væri liðinn og tími raunveru-
legra yfirlýsinga sem hald er í runninn upp. Fyrr en það gerist
fæst engin viðspyrna.
Frændþjóðir treysta ekki Íslendingum
Neyðaraðstoð
í uppnámi
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR