Fréttablaðið - 08.11.2008, Blaðsíða 65
LAUGARDAGUR 8. nóvember 2008 49
Í bókinni eru allar ljóðabækur
Sjóns endurprentaðar í tímaröð
sem hefst á Söng steinasafnarans
frá fyrra ári og lýkur með þrítug-
um Sýnum. Bókinni fylgir fræð-
andi eftirmáli eftir doktor Guðna
Elísson sem léttir ritskýrendum
(lesendum) aðför að ljóðum
skáldsins, ekki síst með áhersl-
unni á „frelsunina frá oki raun-
hyggjunnar“ sem veldur því að
„merkingin verður ekki fönguð
með tækjum rökvísinnar“. Vel
mælt. „Vandi“ lesandans er því í
senn ærinn og ægilega spennandi,
„hið óræða“ fær alræðisvald,
frelsi lesandans er þá „ótakmark-
að“ en um leið algjörlega skilyrt
af eigin
(myndvísu)
ímyndunar-
afli, jafnvel
bannað að
ráða tákn. En
frelsi felst
ekki í því að
banna, eða
hvað? Alræði
frjálsræðis-
ins? Er ein-
hver leið út
úr þversögn-
um skáld-
skaparins?
Liggur hún
vestur á
Mela? Hún
hlýtur að
enda í hring, annað er mótsögn.
Lesandi ljóðs hefur fullt frelsi
til að lesa það hvort heldur með
eða á móti skáldi sínu, leita að
meintum ásetningi, eða því sem
skáldið vildi ekki sagt hafa (gera)
eða lesandinn einn getur fundið,
og ákvarða síðan sjálfur þann
„vanda“ sem það hefur í för með
sér – eða lesa það bara alveg vand-
ræðalaust í sérgóðum „misskiln-
ingi“, e.t.v. er slíkur lestur einmitt
framsæknastur þegar upp er stað-
ið. Sjálfsagt er líka að hvetja til
frumtáknslesturs á „súrrealískum
ljóðum“, annað er lítilsvirðing við
Freud og alvísa dulvitund skálds-
ins. Slík leit endar 80% í því að
lesandinn hlær að sjálfum sér –
sem fer súrrealískum ljóðum afar
vel, og 10% í stóra sannleik sem
fer þeim afar illa (eftirlifandi 10%
eru síðan galdurinn sjálfur eða
algjör glötun). Sakar því ekki að
„gera tilraun“ og „sjá í orðunum
táknræna dýpt“, það vindur ofan
af eigin vitleysu með skapandi
hætti og réttir lesandanum
hjálparhönd á vit hins óræða. Tákn
eru ljósberi, ekki lykill.
Lesa ljóðin, umbreyta orðum
þeirra í mynd, skynja síðan mynd-
ina í stað þess að skilja orðin, þar
er merking þeirra fólgin? Má
vera. En þá verður skynjunin að
vera í vídd sem varpar af sér oki
raunveruleikans, hvað merkir
það? Það sem gerir ljóð að ljóði,
frelsi þess frá rökvísi, stefnumót
við óendanleika ... þetta eru bara
orð, orð sem fara í hring, það er
ekki hægt með orðum að lýsa því
sem kviknar handan orða, bara í
ljóðinu sjálfu (sem er úr orðum).
Ha? Svo er almættinu fyrir að
þakka að skáld yrkja ljóð, ekki við
bókmenntafræðingar, þá myndi
orðið vefjast endalaust fyrir, betra
að hafa bara sjón. Sjón skáldsins,
skáldskapur sjónarinnar, gegnum-
lýst orð, það er lykillinn.
Samt ekkert víst að hann passi,
það er ótakmarkað framboð af
skrám, ekki síst í safnbókum.
Skilningur skálda (á Vesturlönd-
um) á náttúrunni var til dæmis til
skamms tíma bara af tvennum
toga, annað hvort var maðurinn
hluti af henni (heiðna viðhorfið)
eða yfir hana settur (kristna við-
horfið). Í náttúruljóðum Sjóns er
önnur vídd, önnur skrá, annar
krókur framhjá þeirri keldu að
list er í eðli sínu andóf gegn lög-
málum náttúrunnar og lofgjörð
hennar því hræsni í garð jarðar;
skáldið endurskapar manninn í
mynd náttúrunnar, yrkir honum
þar nýtt upphaf innan ramma
skáldskaparins, þar sem hann er
hvorki af jörðu né yfir hana sett-
ur, finnur list hans stað í lifandi
steini sem líka er dýr og maður og
skáld, og orð. Í óræðum tíma og
rými. Ha?
Dauði og líf eru á tungunnar
valdi, segir Salómon og grýtir
þann sem ekki hlýðir. Bókin er á
sama máli en grjótið er úr orðum
(ekki sjón). Sigurður Hróarsson
Fyrirsögnin rímar við gögnin
BÓKMENNTIR
Ljóðasafn 1978–2008.
Sjón
JPV 2008
★★★★
Eðalskáldskapur.
BÓKMENNTIR Sjón
sendi frá sér nýja
skáldsögu í gær og
fyrr á þessu hausti
komu ljóð hans öll
á bók.
MYND FRÉTTABLAÐIÐ/ÞÖK
Jón Þ. Þór sagnfræðingur hefur
sett saman litla bók sem rekur
eftir bestu heimildum ævi Jóns
Vigfússonar. Bókin spratt af rann-
sóknarvinnu Jóns um biskupsstól-
ana sem hann kom að fyrir nokkr-
um misserum og markar á sinn
hátt inngang að vinnu hans fyrir
hina miklu sögu Íslands og Dan-
merkur sem nú er í vinnslu.
Bauka-Jón var einn af hinum lit-
ríku persónuleikum sautjándu
aldar og rekur Jón Þ. Þór eftir
bestu heimildum sem því miður
eru sárafáar feril hans, uppruna,
sýslumannsferil sem endar með
ósköpum, tilraunir hans til að ná
vopnum sínum með aðstoð danskra
ráðamanna, hvernig hann var
skipaður varabiskup á Hólum,
óvígður maður. Hann lauk ferli
sínum á biskupsstóli og deyr 1690,
47 ára að aldri.
Jón gat aldrei losað af sér það
orð að hann stundaði launverslun
og leiðir Jón Þór að því nokkrum
líkum að hann hafi tekið gildar
reglur frjálsrar verslunar sem
hurfu með einveldinu og leigu-
verslun og einokun. Yfirlit um ævi
hans er þröngur en áhugaverður
gluggi inn í þessa undarlegu öld
og fáskrúðugar heimildir hennar.
Verkið er vel læsilegt, höfund-
urinn setur fram nokkrar tilgátur
þar sem eyður gapa, en merkileg-
astar þóttu mér viðbætur sem
fylgja ritinu með tveimur ítarleg-
um úttektum á Hólastað sem færa
lesandanum heim sanninn um
hversu mikið veldi biskupsstóll-
inn var á þessum tíma þegar Hóla-
stóll var á fallanda fæti þó.
Ævi Bauka-Jóns verður eins og
ítarleg neðanmálsklausa við sögu
sautjándu aldar og dregur saman
með viðbótum sögu sem ekki er
finnanleg á einum stað. Athyglis-
vert er að hvergi er getið Lærðra-
manna-sagna Hannesar Þorsteins-
sonar í ritinu, sem rík þörf er á að
sannreyna sem rannsóknarverk
og heimildagrunn rannsókna fyrri
alda.
Páll Baldvin Baldvinsson
Um Bauka-Jón
BÓKMENNTIR
Bauka-Jón
Saga frá sautjándu öld
Jón Þ. Þór
Hólar 2008
★★★
Merkilegt yfirlit um sögufrægan mann
smíðað af litlum heimildum
JÓN Þ. ÞÓR SAGNFRÆÐINGUR
Ert þú að íhuga að breyta til? -– Ert þú sjálfstætt starfandi eða með lítið fyrirtæki? – Vilt þú komast í snertingu við náttúruna?
Í Grundarrði búa
rúmlega 900 manns í
samfélagi sem einkenn-
ist af samheldni og
jákvæðni og í bænum
er rólegt og þægilegt
andrúmsloft.
Þjónusta við íbúa sveit-
arfélagsins er góð og hér
eru starfræktir öugir
skólar; grunnskóli, leik-
skóli, tónlistarskóli og
Fjölbrautaskóli Snæfell-
inga, www. fsn.is.
Hér er mikil áhersla
lögð á velferð yngri
kynslóða og samheldni
fjölskyldunnar. Úrval
íbúðarhúsnæðis og bygg-
ingarlóða er gott.
Í Grundarrði og á Snæ-
fellsnesi eru fjölbreytt
atvinnutækifæri t.d. við
sjávarútveg, kennslu,
ferðaþjónustu, heil-
brigðisstörf, iðnaðar-
störf, rannsóknarstörf,
og háskólasetur.
Í Grundarrði starfa
öug fyrirtæki í ýmsum
greinum atvinnulífsins.
Í bænum eru spennandi
tækifæri fyrir frum-
kvöðla.
Fjölmargir afþreyingar-
möguleikar eru í
Grundarrði og á Snæ-
fellsnesi öllu; golfvellir,
mótorkross, skotsvæði,
gönguleiðir, veiði, hesta-
mennska og margt eira.
Kannaðu málið á www.grundarfjordur.is