Fréttablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 22

22 15. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Bjarni Bjarnason
skrifar um pólitíska
ábyrgð
Við lýðræðislegar kosningar framselja
menn rétt sinn til að
stjórna samfélaginu til
annarra, og þessir aðrir
eru upp frá því ábyrgir
fyrir hinu framselda valdi. Kjós-
andinn framselur sína ábyrgð á að
stjórna að miklum hluta til þess
sem er í framboði.
Ráðamaðurinn er fínn maður af
því hann hefur þessa ábyrgð frá
fjölda kjósanda.
Það sem réttlætir háar tekjur,
virðingu og hlunnindi ráðamanns-
ins er ábyrgðin sem hann ber á
herðunum eins og skikkju frá þeim
sem kusu hann.
Ábyrgð er grunneining í lýðræð-
inu, það er gjaldmiðillinn sem menn
skipta á milli sín og flokka hverja
aðra út frá í almenning eða ráða-
menn.
Ef efnahagskerfið hrynur þá
hafa margir sem báru ábyrgð
brugðist.
Ef enginn ráðamaður segir af sér
eftir slíkt hrun þá er ekki lengur
bara efnahagskreppa, heldur lýð-
ræðiskreppa. Lýðræðið hvílir á
ábyrgð og ef samfélagið getur
meira og minna fallið saman án
þess neinn segi af sér þá var aldrei
að marka grunngildið í lýðræðinu,
það er að segja ábyrgðina sem rétt-
lætir að ráðmenn séu fínt vel laun-
að fólk. Ef enginn segir af sér eða
er settur af eru allir ráðamenn ekki
klæddir öðru en nýju fötum
keisarans. Ef enginn sætir
ábyrgð og afklæðist emb-
ætti sínu þýðir það að
Alþingi hefur óvart heimil-
að nekt þingmanna.
Hið persónulega tengisam-
félag sem er einn helsti
orsakavaldurinn fyrir að
það skorti gagnrýnið
aðhald þannig að allt fór úr
böndunum er líka aflið sem
veldur því að enginn segir
af sér eða er látinn fara þegar stór
hluti kerfisins hrynur. Sem sagt, ef
enginn fer þegar stór hluti kerfis-
ins hrynur þýðir það að kerfisvand-
inn er enn þá ekki bara virkur held-
ur svo sprækur að hann er
veruleikinn. Ef enginn fer þegar
kerfið hrynur að stórum hluta þá
eru skilaboð kerfisins að þetta sé
bara eðlilegt áfall. Þá eru skilaboð
kerfisins; kerfið er ekki ábyrgt.
Það er sama og að segja að kerfið
skipti engu máli. Það er hreint og
klárt viðmiðunarleysi og tóm-
hyggja og það er nýjung ef það er
hlutverk stjórnvalda að ala á slíku
ástandi. Í slíku ástandi hugsar eng-
inn skýrt.
Þess vegna virkar lýðræðið ekki
nema margir segi af sér við aðstæð-
ur sem þessar. Stjórn Seðlabankans
er þar vitanlega ofarlega á blaði en
í prinsippinu ætti að vera spurning
með yfirmenn eftirlitsstofnana,
forsætisráðherra, fjármálaráð-
herra og viðskiptaráðherra og svo
mætti lengi telja. Margir hafa lengi
vitað hvert stefndi. Þótt þessir ein-
staklingar beri ekki ábyrgð á hrun-
inu sem einstaklingar, fremur en
nokkrir aðrir einstaklingar, þá eru
þeir efstir í kerfi sem byggir á
ábyrgð. Ráðamenn eru táknmyndir
fyrir að við séum ábyrgt samfélag,
og þess vegna verða einhverjir að
segja af sér svo fólk hafi trú á lýð-
ræðinu sem slíku. Ef það gerist
ekki þá fer ástandið líka að lykta af
valdníðslu, og það er allra síst þörf
á að vandamálið verði ekki bara
efnahagslegt heldur líka spurning
um hvort lýðræðið virki yfir
höfuð.
Ekki má gleyma að þótt menn
segi af sér, eða séu settir af er mikið
til um táknræna athöfn að ræða og
eina sem gerist er að aðrir eru skip-
aðir í staðinn og áfram er hægt að
rannsaka málin og bregðast við
hlutunum.
Ef það sem hér hefur gerst hefði
átt sér stað til dæmis í Frakklandi
væri fyrir löngu búið að kveikja í
þúsundum bíla, ekki vegna trygg-
ingarpeninganna, heldur til að tjá
reiði. Tölur yfir látna í þeim átök-
um væru sennilega algeng sjón.
Það er Íslendingum til mikils hróss
að hér skuli menn halda ró sinni.
Það er hins vegar óheilbrigt ef hinn
almenni maður sem ber nákvæm-
lega enga ábyrgð á ástandinu hætt-
ir að vera reiður nema einhver segi
af sér eða sé látinn fara.
Það er hluti af lækningunni, hluti
af því að endurreisa trú á lýðræðið,
að menn segi af sér eða séu settir
af. Því er sá ráðamaður sem segir
af sér núna hetja sem hugsar um
hag allra og mun ekki missa virð-
ingu fyrir vikið. Þegar það hefur
gerst skulum við óska viðkomandi
velfarnaðar og skoða vandann sem
það sem hann er. fyrst og fremst;
hugmyndafræði -og kerfisvandi.
Höfundur er rithöfundur.
Er hetja á Alþingi?
BJARNI
BJARNASON
UMRÆÐAN
Tryggvi Gíslason skrif-
ar um þrískiptingu
valds
Þegar allt er komið á hvolf í íslensku sam-
félagi og almenningur
veit ekki sitt rjúkandi ráð
og réttlát reiði í garð yfir-
valda er að taka völdin, ber brýna
nauðsyn til að huga að réttarbótum
í samfélaginu um leið og búið er að
taka upp evru og afþakka lán IMF
og sækja um aðild að ESB og á þann
hátt slökkva elda sem brunnið hafa
síðan 29. september. Meðal þess
sem íhuga þarf er þrískiptingu
valds, en óskýr aðgreining þessa
valds er eitt af mörgum meinum
samfélagsins. Í annarri grein
stjórnarskrárinnar stendur að
Alþingi og forseti fari saman með
löggjafarvald og forseti og önnur
stjórnarvöld með framkvæmdar-
vald og dómendur með dómsvald.
Rétt sýnist að sleppa forseta úr
þessari upptalningu af því að hann
er valdalaus, eins og dæmin sanna.
Flestum er ljóst að þrískipting
valds, sem er grundvöllur
lýðræðis ásamt með
frjálsri skoðanamyndun,
hefur vikið fyrir ráðherra-
valdi og gömlu flokksein-
ræði á Íslandi. Til þess að
koma á raunverulegri þrí-
skiptingu valds, þarf í
fyrsta lagi að auka ábyrgð
og vald Alþingis og alþing-
ismanna með því að koma
á einmenningskjördæmum
þar sem framboðin eru ákveðin af
starfandi stjórnmálaflokkum og
samtökum, ekki í prófkjörum sem
er gróðrarstía pólitískrar spilling-
ar.
Í öðru lagi þarf að kjósa forseta
sem jafnframt gegnir störfum for-
sætisráðherra og er ábyrgur fyrir
myndun ríkisstjórnar – fram-
kvæmdavaldinu – og situr ekki á
Alþingi frekar en aðrir ráðherrar,
en hafa þar málfrelsi eins og er í
norska Stórþinginu.
Í þriðja lagi á Alþingi að kjósa
dómara í Hæstarétt svo og í hér-
aðsdóma þar sem aukinn meiri-
hluta atkvæða þyrfti til þess að
dómari hlyti kosningu. Hugsanlega
ætti þetta að vera í höndum
fámennrar öldungadeildar Alþing-
is þar sem í ættu sæti fulltrúar
sveitarfélaga, atvinnulífs og menn-
ingarstofnana og mætti þá fækka
alþingismönnum sem því næmi til
þess að dreifa valdi.
Stjórnmálaflokkar og samtök
eiga að vera grundvöllur stjórn-
málastarfs í landinu og bera ábyrgð
á framboðum til Alþingis en ekki að
skýla sér á bak við prófkjör sem
eru bæði spillingardíki og mismuna
einstaklingum. Þá á 40% reglan að
gilda um kynskiptingu til framboða
og allra embætta og starfs í land-
inu. Flokkar og samtök eiga síðan
að sjálfsögðu að birta opinberlega
lög sín og starfsreglur svo og allt
bókhald. Nú þarf allt að vera opin-
bert og öllum aðgengilegt – vera
uppi á borðinu, eins og sagt er, einn-
ig laun framkvæmdastjóra fyrir-
tækja og stofnana ríkis og einka-
fyrirtækja. Við höfum ekki lengur
efni á mismunun og misrétti. Endur-
bætur á íslensku lýðræði og réttar-
bætur til handa þjóðinni er eitt af
þeim verkefnum sem eru mest
aðkallandi og mega ekki bíða .
Höfundur er fyrrverandi skóla-
meistari Menntaskólans á
Akureyri.
Grundvöllur lýðræðis
TRYGGVI GÍSLASON
UMRÆÐAN
María Bragadóttir skrif-
ar um heilbrigðismál
Ísland er lítið land. Við erum stolt þjóð og dug-
leg, en þurfum engu að
síður að vera raunsæ. Við
getum einfaldlega ekki
verið best í öllu. Við verð-
um að greina styrkleika
okkar og ákveða hvert við viljum
beina kröftum okkar. Einn af
okkar helstu styrkleikum er tví-
mælalaust góð menntun heilbrigð-
isstarfsmanna, óumdeilanleg
gæði heilbrigðisþjónustu á Íslandi
og ímynd landsins sem land
hreystis og heilsu.
Þegar Finnland gekk í gegnum
miklar efnahagslegar þrengingar
í upphafi 10. áratugar síðustu
aldar brugðust stjórnvöld við
meðal annars með því að virkja
frumkvöðlaanda og sköpunar-
kraft þjóðarinnar. Afraksturinn
varð sá að þjóð sem horfði fram á
miklar efnahagslegar hamfarir
náði sér fljótt á strik og stóð jafn-
vel sterkari eftir.
Íslenskir heilbrigðisstarfsmenn
hafa undanfarin ár leitað í síaukn-
um mæli til útlanda, hvort heldur
sem er í grunnnám eða framhalds-
nám. Þessi þróun er vissulega
jákvæð en íslenskt atvinnulíf
verður að bjóða þeim upp á spenn-
andi atvinnutækifæri að námi
loknu til þess að þjóðfélagið njóti
ávaxta þeirrar miklu menntunar
og reynslu sem þetta fólk hefur
sótt sér.
Nú er lag að virkja hina miklu
þekkingu og kraft sem býr í þess-
um fagstéttum. Hvað þarf að
koma til?
- Aðgangur frumkvöðla að
stefnumótandi aðilum/stofnunum
í heilbrigðiskerfinu til að koma
hugmyndum sínum og reynslu á
framfæri
- Aðgangur frumkvöðla að fjár-
magni til þess umbreyta góðum
hugmyndum sínum í raunveru-
lega þjónustu
- Möguleikar á fjölbreyttara
rekstrarformi innan heilbrigðis-
þjónustunnar til að virkja frum-
kvöðlaanda fagaðila á sem víð-
tækastan hátt og tryggja þannig
bestu mögulegu þjónustu við
landsmenn alla, sem og laða að
erlenda aðila í leit að bestu þjón-
ustu sem völ er á.
Sjúkratryggingastofnun er
stofnun sem ætti að geta mætt
þessari þörf. Lög um stofnunina
voru samþykkt í september síð-
astliðnum, og stofnunin tók til
starfa 1. október þannig að grunn-
ur uppbyggingarinnar er nú þegar
til. Ég hvet stjórnvöld til þess að
hraða uppbyggingu stofnunarinn-
ar og beita sér fyrir umboði henn-
ar til þess að setja fé í nýsköpun-
arverkefni á sviði
heilbrigðisþjónustu.
Á Íslandi eru gæði
heilbrigðisþjónustu
mikil en okkur skortir
tæki til að sýna fram á
þau á alþjóðlega viður-
kenndan hátt. Vilji
Íslendingar bjóða upp á
heilbrigðisþjónustu
sem væri ekki einungis
rómuð innanlands, held-
ur einnig eftirsótt erlendis frá,
þarf að innleiða hér alþjóðlega
vottuð gæðakerfi, árangursmats-
kerfi og upplýsingatæknikerfi.
Í öllum breytingum felast tæki-
færi, en við þurfum að hafa hug-
arflug, dugnað og hugrekki til
þess að greina þau og nýta.
Ísland getur tekið að sér leið-
andi hlutverk við rannsóknir og
þróun í læknisfræði og/eða lyfja-
fræði. Slíkar rannsóknir eru oft
mannaflsfrekar og því skynsam-
legar í núverandi efnahagsum-
hverfi.
Með öflugri uppbyggingu heil-
brigðisþjónustu, alþjóðlegri
gæðavottun og samræmdu árang-
ursmati, má skapa ákjósanlegan
valkost fyrir erlenda aðila sem
vilja fá bestu mögulegu
heilbrigðisþjónustu
- Heilbrigðisstarfsemi er í eðli
sínu mannaflsfrek. Á tímum vax-
andi atvinnuleysis er því hag-
kvæmt að auka vægi heilbrigðis-
þjónustu í atvinnulífinu með því
að laða hingað til lands erlenda
sjúklinga til meðferðar. Með
komu erlendra sjúklinga yrði
mikil fjölgun á beinum störfum í
heilbrigðisgeiranum, en ekki yrði
síður mikið um afleidd störf t.d.
með þjónustu við aðstandendur
sjúklinga. Þess utan væru sóknar-
færi fyrir bæjarfélög að byggja
upp heilsutengda þjónustu í kring-
um slíkan rekstur.
- Víða á landsbyggðinni eru góð
sjúkrahús sem nýta mætti betur.
- Erlendir aðilar – opinberir
aðilar, tryggingafélög eða ein-
staklingar myndu greiða fyrir
þjónustuna í erlendri mynt sem
skapar gjaldeyristekjur inn í land-
ið.
Niðurstaða þessa erindis er sú
að með nýsköpun á sviði heil-
brigðisþjónustu, eflingu rann-
sóknar- og vísindastarfs og sam-
vinnu einstaklinga, fyrirtækja og
stofnana megi á stuttum tíma
byggja upp sterka heilbrigði-
skjarna þar sem þjónusta er veitt
til Íslendinga og erlendra aðila.
Með því að auka vægi heilbrigðis-
þjónustu í atvinnulífinu myndi
störfum fjölga, rannsóknarstarf
eflast, sóknarfæri skapast á lands-
byggðinni og gjaldeyristekjur inn
í landið aukast.
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
og heilsuhagfræðingur.
Finnska leiðin og
heilbrigðisþjónusta
MARÍA
BRAGADÓTTIR