Fréttablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 32

32 15. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
DANIEL LEVIN Stjórnvöld verða að uppfræða almenning um stöðu mála og hefja rannsókn á bankahruninu sem fyrst, segir sér-
fræðingur og ráðgjafi í efnahagsmálum. FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
Stjórnvöld verða að einbeita sér
Mikilvægt er að stjórnvöld miðli upplýsingum til almennings með skýrum hætti og komi hreint fram. Þetta segir bandaríski lög-
fræðingurinn og efnahagsráðgjafinn Dr. Daniel Levin í samtali við Jón Aðalstein Bergsveinsson. Levin hefur komið að uppbygg-
ingu í fjölmörgum löndum þar sem fjármálakerfið hefur hrunið.
S
tjórnvöld og hið opin-
bera verða að setja á
laggirnar miðstýrt
aðgerðateymi sem hefur
það markmið eitt að
miðla upplýsingum til almenn-
ings. Það verður að koma hreint
fram og hafa allt uppi á borðinu,“
segir dr. Daniel Levin, bandarísk-
ur ráðgjafi í efnahagsmálum.
Daniel Levin er einn eigenda
lögfræðistofunnar Levin & Srini-
vasan LLP í New York og hefur
starfað sem lögfræðingur og fyr-
irlesari í New York, Sviss og Ísra-
el. Auk þess er hann ráðgjafi
ýmissa ríkisstjórna við reglu-
gerðarsmíð um verðbréfavið-
skipti á vegum bandarísku ráð-
gjafafyrirtækisins Capital
Markets Development. Hann
heldur fyrirlestra við háskóla
víða um heim um málefni tengd
öryggislögum og fjármagnsmörk-
uðum.
Levin hefur komið hingað til
lands margoft síðastliðin fimmt-
án ár og þekkir hér marga. Fyrstu
kynni hans af Íslandi voru árið
1993 þegar hann vann með Seðla-
bankanum að fyrstu skuldabréfa-
útgáfu bankans í Bandaríkjunum.
Eftir það hefur hann tekið vin-
fengi við þjóðina og kennir meðal
annars við Endurmenntunar-
stofnun.
Levin hefur í um aldarfjórðung
sérhæft sig í ráðgjöf og uppbygg-
ingu fjármálageirans í þeim lönd-
um sem hafa horft á innviði sam-
félagsins hrynja. Hann var
ráðgjafi stjórnvalda í Rússlandi í
því upplausnarástandi sem skap-
aðist eftir fall kommúnismans,
við fall pesóans í Suður-Ameríku
og víðar, svo sem í Austur-Evr-
ópu, Afríku, SA-Asíu og í Kína.
Þrengingarnar ekki óvæntar
Levin hefur oft komið hingað til
lands á síðastliðnum fimmtán
árum og komið að ýmsum málum
er varða fjármál þjóðarinnar.
„Það hefur verið einkar áhuga-
vert að fylgjast með uppgangi
fjármálalífsins allt frá því ég kom
hingað fyrst, einkavæðingu bank-
anna og skuldasöfnun í kjölfarið,“
segir Levin og bendir á að hann
hafi fyrir tveimur árum bent
stjórn Seðlabankans á að skuldir
bankanna væru að stefna í marg-
falda landsframleiðslu.
Það hafi því komið honum á
óvart hversu seint og illa stjórn-
völd virðast hafa brugðist við.
Engu líkara sé en fjármálakrepp-
an hafi komið mönnum á óvart.
„Þetta er mjög undarlegt. Ég var
búinn að ræða við ráðamenn, þar
á meðal í Seðlabankanum. Allir
vissu að ef erfiðleikar kæmu upp
á alþjóðlegum lánsfjármörkuð-
um, þá myndu stjórnvöld lenda í
erfiðleikum með endurfjármögn-
un. Ég undraðist því mjög að
stjórnvöldum fannst eins og fjár-
málakreppan kæmi aftan að
þeim,“ segir Levin. Hann telur þó
líklegast að skýringin sé pólitísk,
þar gangi menn ekki í takt.
Levin segir ljóst að stjórnvöld
skorti skýra stefnu nú um stund-
ir. Nauðsynlegt sé að taka á því
ástandi sem komið sé upp með
festu og ná stjórn á þeim aðstæð-
um sem komnar eru upp.
„Ég geri mér fyllilega grein
fyrir því að aðstæðurnar eru erf-
iðar en stjórnvöld verða að setja á
laggirnar hóp með, segjum fimm
manns, sem hefur þann starfa
einan að halda utan um málið og
upplýsa bæði stjórnvöld og
almenning.“
Levin leggur til að upplýsing-
um stjórnvalda verði komið til
skila með daglegum blaðamanna-
fundum. Þetta þyrftu ekki að vera
langir fundir, helst um klukku-
stund. Stundarfjórðungi yrði
varið til að fara yfir gang mála og
45 í spurningar.
„Það væri frábært ef stjórn-
völd gerðu þetta svona: Einn ein-
staklingur þarf að vera í forsvari
fyrir hópnum. Sá þarf að hafa
upplýsingar úr stjórnsýslunni,
frá forsætisráðherra, bankaráði
Seðlabankans og öllum þeim opin-
beru aðilum sem vinna að málinu.
Eina hlutverk hans yrði að segja
til um það sem liggur fyrir, skýra
málin og segja hvað sé fram
undan,“ segir Levin og leggur
áherslu á mikilvægi þess að allt
verði fyrir opnum tjöldum og öll
spil stjórnvalda verði lögð fram.
Einungis á þann hátt geti almenn-
ingur fylgst með gangi mála og
tiltrú almennings á stjórnmála-
mönnum hugsanlega aukist.
Icesave-deilan
Levin segir líklegt að vettvangur
sem þessi geti miðlað málum í
Icesave-deilunni við Bretland. En
farsælast væri að flytja deiluna á
annað stig svo hún hindri ekki
umsókn Íslendinga um lán frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum.
„Þetta er pólitísk deila,“ segir
Levin og bendir á að íslenskir
stjórnmálamenn verði að vinna
með kollegum sínum í Bretlandi
að lausn hennar jafnvel þótt það
kunni að taka mörg ár.
„Þetta er pólitískt vopn í hönd-
um Gordon Browns, forsætisráð-
herra Bretlands, sem vílar ekki
fyrir sér að setja Ísland á hliðina
til að halda stöðu sinni,“ segir
Levin en bætir við að íslenskir
ráðamenn verði að beita sömu
brögðum. „Það gæti tekið öld að
ljúka málinu. En það skiptir engu
máli. Það sem mestu skiptir er að
hefja viðræðurnar á sama grund-
velli.“
Hann segir viðhorf Íslendinga
verða að vera sýnileg í Bretlandi,
bæði í viðræðum íslenskra ráða-
manna við breska kollega þeirra
og í þarlendum fjölmiðlum.
„Stjórnvöld hér verða að vera
sýnileg í Bretlandi og koma í veg
fyrir að verða fórnarlömb breskra
stjórnmálamanna,“ segir Levin
sem leggur áherslu á að þetta sé
tiltölulega einfalt stríð sem verði
að heyja fyrir opnum tjöldum.
Þessi skref verði hins vegar að
hefjast fljótlega svo það standi
ekki í vegi fyrir öðrum og veiga-
meiri málum.
Aðgerðir hins opinbera
Levin segir mikilvægt að hið opin-
bera þjálfi fólk í viðbrögðum við
fjármálaerfiðleikum. Gera verði
ráð fyrir miklu atvinnuleysi og að
mikill fjöldi fólks leiti sér aðstoð-
ar hjá læknum og sálfræðingum.
Þá verða kennarar að vera reiðu-
búnir að svara spurningum barna
um fjármálakreppuna á einfaldan
hátt.
Levin segir mér stutta sögu:
„Ég var að hátta son minn um
daginn. Hann er sjö og hálfs árs.
Allt í einu fór hann að gráta. Ég
hélt að hann hefði lent í slagsmál-
um í skólanum og spurði hann út í
málið. Hann sagði svo ekki vera
en spurði hvort við ættum næga
peninga. Ég svaraði honum ját-
andi,“ segir Levin, sem komst að
raun um að faðir skólafélaga
sonar hans, sem unnið hafði fyrir
einn af fjárfestingabönkunum
vestanhafs, hafði misst vinnuna.
„Sonur hans var eðlilega í upp-
námi og þegar hann kom í skól-
ann sagði hann öllum skólasyst-
kinum sínum að nú muni allir
missa vinnuna og fáir hafa ráð á
mat,“ segir Levin og bendir á mik-
ilvægi þess að kennarar á flestum
stigum geti útskýrt ástandið fyrir
börnum með einföldum hætti.
„Stjórnvöld verða að efla skiln-
ing á ástandinu og gera opinber-
um starfsmönnum, svo sem kenn-
urum og starfsfólki í
heilbrigðisþjónustu, kleift að
miðla upplýsingum. Það er nóg af
fólki til þess, hæfu fólki, jafnvel
sem starfaði í fjármálageiranum
en hefur verið sagt upp, sem
getur komið að þessu,“ segir
Levin.
Efla fjármálalæsi
Í framhaldi af þessu segir Levin
mikilvægt að efla fjármálalæsi
almennings. Þetta hafi hann ráð-
lagt stjórnvöldum víða um heim,
svo sem í Suður-Afríku, í Rúss-
landi og víðar með góðum
árangri.
„Þetta þarf ekki að vera kostn-
aðarsamt. Þrjátíu mínútna þáttur
í sjónvarpi eða á Netinu er nóg,“
segir Levin. en bendir jafnframt
á að stjórnvöld þurfi að taka virk-
an þátt í uppfræðslunni svo áhorf-
endur verði þess áskynja að þeim
standi ekki á sama um afdrif
þegnanna.
Rannsókn mikilvæg
Í framhaldi af þessu segir Levin
mikilvægt að hefja rannsókn á
bankahruninu sem fyrst. Ekki
megi láta langan tíma líða þar til
niðurstöður liggi fyrir.
„Það verður að rannsaka málið
á grundvelli þeirra laga sem voru
í gildi þegar bankarnir voru starf-
andi en ekki samkvæmt nýjum
lögum,“ segir hann og leggur ríka
áherslu á að rannsóknin megi
ekki breytast í nornaveiðar.
„Þetta er siðuð þjóð,“ segir hann
og leggur til að löglærður Íslend-
ingur, sem ekki sé bundinn stjórn-
málaflokki á nokkurn hátt, verði
fenginn til að stýra rannsókninni.
Það er þvert á það sem aðrir hafa
haldið fram. „Það eru fáir sem
tala íslensku og geta lesið íslensk
gögn. Það yrði of tímafrekt að
ráða erlendan aðila til verksins
enda yrði þá að þýða allt fyrir
hann,“ segir Daniel Levin að
lokum.
Allir vissu að ef erfiðleikar kæmu
upp á alþjóðlegum lánsfjármörk-
uðum, þá myndu stjórnvöld lenda
í erfiðleikum með endurfjármögn-
un. Ég undraðist því mjög að
stjórnvöldum fannst eins og fjármálakreppan
kæmi aftan að þeim
„Ástandið í Rússlandi eftir fall komm-
únismans á síðustu öld var skelfi-
legt,“ segir dr. Daniel Levin. Hann
segir stjórnvöld hafa misst stjórn á
málum og óöld ríkt þar sem mafían
og glæpasamtök réð ríkjum.
„Boris Jeltsín, sem þá var forseti
Rússlands, var gallagripur. Hann
missti tökin við upplausn Sovétríkj-
anna og réði ekki við neitt. Á sama
tíma boðaði Atlantshafsbandalagið
stækkun að landamærum Rúss-
lands. Það voru mistök sem juku
á spennuna og gerði rússneskum
stjórnvöldum erfiðara um vik að
færa sig yfir í markaðshagkerfi,“ segir
Levin sem hitti Vladimír Pútín fyrst
um þetta leyti.
Óöld ríkti í Rússlandi þegar Pútín,
sem þá stýrði rússnesku leynilög-
reglunni (KGB), tók við embætti
forsætisráðherra. Levin bendir á að
hans fyrstu verk hafi verið að taka
til hendinni í innanríkismálum og
stilla mönnum upp við vegg um
aldamótin.
„Ég ætla auðvitað ekki að styðja
hann í einu eða neinu. En eitthvað
varð að gera,“ segir Levin og bendir
á að Pútín hafi fyrirskipað tugum
svokallaðra olígarka, sem fengið
höfðu auðlindir landsins á silfurfati
við fall kommúnismans og auðgast
mjög, að halda sig frá stjórnmálum
og hafa ekki áhrif á innlandsmál
á meðan hann lagaði til og kæmi
landinu á réttan kjöl. „Þeir sem ekki
hlýddu honum fengu að kenna á
því,“ bendir Levin á.
Nærtækasta dæmið er Míkael
Khodorkovskí, sem eitt sinn var
meðal auðugustu manna Rússlands
og hélt um stjórnartauma í orkur-
isanum Yukos. Hann braut gegn
skipun Pútíns, var handtekinn árið
2003 og situr nú af sér átta ára dóm
í Rússlandi vegna fjársvika og spill-
ingar. Yukos var á sama tíma leyst
upp í einingar. Aðrir olígarkar hafa
flúið land en margir hlýddu skipun
yfirvaldsins.
„Þetta voru hræðilegir tímar og
mikill vandi sem Pútín stóð frammi
fyrir,“ segir Daniel Levin.
Sjálfur fór hann ekki varhluta af
óöldinni en hann þurfti að horfa á
eftir vini sínum í gröfina, þáverandi
seðlabankastjóra Rússlands, sem
hafði beitt sér fyrir því að loka fjár-
málafyrirtæki sem vitað var að rúss-
neska mafían réði. „,Hann var myrtur,
dó frá tveimur litlum börnum sínum,“
segir Levin. Hann leggur áherslu á
að ekki sé hægt að líkja ástandinu
í Rússlandi um síðustu aldamót við
ástandið hérlendis nú. „Þarna var
ég í fyrsta sinn með lífvörð mér við
hlið að kenna stjórnmálamönnum
grunnatriði í fjármálum. Það hafði ég
aldrei áður upplifað.“
JELTSÍN OG PÚTÍN HORFAST Í AUGU Levin segir hræðilega óöld hafa ríkt í Rússlandi
eftir fall kommúnismans. Jeltsín, sem var gallagripur, hafi misst tök á ástandinu.
FRÉTTABLAÐIÐ/AFP
➜ UPPLIFÐI ÓÖLDINA Í RÚSSLANDI