Fréttablaðið - 22.11.2008, Blaðsíða 24

24 22. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Halldóra Thorodd-
sen skrifar um góð-
ærið
Vitund tímabils veitir okkur sam-
eiginlega sýn og þessi
sameiginlega sýn
verður svo fyrirferða-
mikil að hún lýstur
okkur sameiginlegri blindu,
skyggir á aðra sjónarhóla. Vit-
und tímabils er furðulegt fyrir-
bæri. Hún gengur undir ýmsum
nöfnum svo sem tímadraugur,
tíðarandi og jafnvel tíska. Verk-
lagið á sennilega stærstan þátt í
að lita hvert tímabil. Það má
segja að við séum alltaf í álög-
um.
Eftir hrun kommúnismans í
Evrópu tók við æsilegt frjáls-
hyggjuskeið sem litað hefur líf
okkar síðastliðna áratugi. Nú er
þessi skrítni draumur á enda
eftir harkalegan árekstur við
veruleikann. Ég veit að margir
eiga bágt og kvíða nú fátækt og
basli. Þó hefur það komið mér á
óvart undanfarna daga hvað
mörgum er létt. Fólk hittist á
götu (jafnvel ókunnugir) og spyr
hvert annað um líðan og horfur
en bætir svo gjarnan við í léttari
tón „en varst þú ekki orðin þreytt
á þessu?“
Þegar gömlu kommarnir fóru
til Sovétríkjanna til að skoða
sæluríkið forðum, komu þeir
gjarnan heim dálítið miður sín.
Jafnvel þeir sem enn trúðu á
réttlæti í framkvæmd urðu að
viðurkenna hvað þessi sýndar-
veruleiki þarna austur frá væri
hundleiðinlegur. Kommúnismi
og kapítalismi eru tvær hliðar
sama draums. Kerfi sem gætu
kannski gagnast okkur í synd-
lausum heimi. Ef veru-
leikinn væri öðruvísi.
Kerfin eiga það þess
vegna sameiginlegt að
þurfa að útbúa sýndar-
veruleika svo að þau
„gangi upp“. Þau
útheimta að lífið sé
einsleitt og fari bara
fram undir ljósa-
staurnum.
Ég hef séð lýsingar
á þessum leiðindum í
nokkrum sendibréfum kalda-
stríðs-tímabilsins og get bara
ekki komist hjá því að bera þau
saman við þau leiðindi sem við
höfum nú nýverið gengið í gegn-
um. Ekki má þó misskilja mig
svo að ég sjái ekki hinn stóra
mun, hér voru ekki milljónir
drepnar, hér var enginn sendur í
þrælkunarbúðir.
Í Sovétríkjunum átti alþýðan að
vera glöð og njóta tilreiddra
skemmtiatriða ríkisins. Í hverju
ráði sátu sléttgreiddir litlir karl-
ar sem höfðu bólgnað út af bitl-
ingum og voru orðnir æði heima-
ríkir. Það voru þessir
menningasnauðu nýríku karlar
sem voru hliðverðir jafnt í list-
rænum efnum sem í almennri
fyrirgreiðslu, settu verkefni á
koppinn. Þeir byggðu sér villur
með smekklausu dýru dótaríi í
bland við Steinway-flygla og skil-
erí eftir hirðmálara. Dót sem í
þeirra huga túlkaði stétt þeirra
og stand. Þessa rassa þurfti að
sleikja til allra verka. Varla var
haldinn viðburður svo ekki færi
lunginn úr opnunarhátíðinni í að
klappa aðalhvatamanninum lof í
lófa. Ekki mátti gagnrýna neitt í
þessum besta heimi allra heima,
fólk þurfti að hvísla ólund sinni í
eigin barm ef það átti ekki að
hljóta verra af.
Þessu var auðvitað öðruvísi
fyrir komið hér á skerinu meðan
á æðinu stóð. En kerfið okkar fyr-
irskipaði líka þessa sömu gervi-
gleði því hlutabréfin ganga fyrir
bjartsýni. Og þeir sem gagnrýndu
voru ekki sendir í þrælkunarbúð-
ir en þeir voru stimplaðir „öfund-
sjúkir úrtölumenn“ eða bara bein-
línis of leiðinlegir og áttu ekki
upp á dekk. Þeir komust ekki í
fjölmiðlana sem vildu vera léttir
og skemmtilegir samkvæmt dags-
skipun. Fjölmiðlarnir stunduðu
upplýsingaafþreyingu þar sem
öllu var blandað saman í eina
langdregna auglýsingu aðallega
um eigið ágæti. Hið heilaga gaml-
ársskaup þjóðarinnar var að
lokum slitið í sundur með auglýs-
ingum. Bjargúlfarnir voru ekki
opinberir starfsmenn en voru
nánast komnir í hliðvarðarstöðu
jafnt í listum sem í almennum
framkvæmdum. Vart mátti halda
hér viðburð nema að vegsama
kostunaraðila í bak og fyrir. Það
mátti ekki setja niður hríslu án
þess að montspjöld og fánar
skyggðu á: „við kostuðum lund-
inn“ sögðu Essó og Glitnir. Ég
þekki marga sem urðu aldrei
fyllilega samdauna þessu mont-
samfélagi Þeir urðu feimnir og
miður sín af því að þetta var í
hrópandi ósamræmi við þau gildi
sem þeir ólust upp við. Okkur var
talin trú um að rótgróin ríkisapp-
aröt eins og útvarp, sjónvarp,
sjúkrahús og háskólar gætu ekki
lengur starfað nema vegna kost-
unaraðila og allir áttu einhvern
veginn að verða svo fegnir yfir
þessu öllu. Sál okkar var farið að
þyrsta í annars konar veruleika,
fjölbreytilegri og sannari.
Krakkar, Þegar harðnar á daln-
um á komandi árum, minnumst
þess þá, okkur til huggunar, hvað
þetta var hundleiðinlegur sýndar-
veruleiki.
Höfundur er rithöfundur.
Muniði hvað þetta var leiðinlegt?
HALLDÓRA THORODDSEN
Horft til framtíðar
UMRÆÐAN
Páll Magnússon skrif-
ar um uppbyggingu
atvinnulífsins
Ínýlegri grein minni í Fréttablaðinu voru
lagðar fram tillögur til
að bregðast við stór-
auknum skuldum heim-
ila og fyrirtækja. Þar
var lagt til að skuldir yrðu
afskrifaðar, gengið yrði til við-
ræðna við Evrópusambandið um
inngöngu í það og breytingar
gerðar á stjórn Seðlabanka
Íslands. Hér eru lagðar fram til-
lögur um uppbyggingu atvinnu-
lífs og nauðsynlega breytingu á
starfsháttum í stjórnmálum.
Áhersla á nýsköpun
Fjölmargir hafa bent á þá leið
sem Finnar fóru í atvinnuþróun
fyrir nærri 20 árum. Mikilvægt
er að stjórnvöld ljúki við þá
stefnumótun, sem þegar hefur
verið hafin hér að finnskri fyr-
irmynd. Hún hefur þegar að
hálfu leyti verið farin hér. Með
samþykkt laga um vísinda- og
tækniráð árið 2003 var vísinda-
rannsóknum og tækniþróun
komið í svipaðan farveg og í
Finnlandi, enda kemur fram í
athugasemdum með frumvarp-
inu að skipulag rannsóknarmála
í Finnlandi hafi verið haft til
hliðsjónar við gerð þess. Auk
þessa voru sett ný lög árið 2003
um opinberan stuðning við vís-
indarannsóknir og opinberan
stuðning við tækniþróun og
nýsköpun. Nýir sjóðir tóku til
starfa, sem hafa yfir mun meira
fjármagni að ráða til stuðnings
vísinda- og tæknirannsóknum í
landinu en áður hefur þekkst.
Allar þessar breytingar voru
gerðar með hliðsjón af reynslu
Finna og reyndar var einnig
horft til annarra þjóða sem hafa
náð góðum árangri, eins og Íra,
Skota, Dana og Ástrala. Gerðir
hafa verið vaxtarsamningar,
unnið að uppbyggingu þekking-
arsetra og klasamyndun fyrir-
tækja – allt að finnskri fyrir-
mynd. Mikilvægt er að leggja
meira fé til vísindarannsókna
og í opinberan stuðning við
tækniþróun og nýsköpun og
ljúka við að sameina stofnanir
sem sinna atvinnuþróun í land-
inu.
Fjármagn til orkufyrirtækja
Skoða ber möguleika á því að
lífeyrissjóðir eigi kost á að
lána orkufyrirtækjunum fé til
framkvæmda. Afar brýnt er að
uppbygging orkumannvirkja
haldi áfram enda slíkar fram-
kvæmdir mannfrekar og leiða
til útflutningsverðmæta síðar
meir. Aðgangur orkufyrirtækja
að lánsfjármagni er takmark-
aður í þeirri lánsfjár-
kreppu sem nú ríkir
á heimsvísu. Þá hefur
lækkandi lánshæfis-
mat íslenska ríkisins
neikvæð áhrif, a.m.k. á
Landsvirkjun.
Styrking sveitarfélaga
Sveitarfélögin í land-
inu munu gegna lykil-
hlutverki næstu miss-
eri. Aukið atvinnuleysi
mun koma mjög við þeirra starf-
semi, m.a. félagsþjónustu þeirra.
Þá er afar mikilvægt að þyngri
rekstur hafi ekki þau áhrif að
þjónustugjöld hækki. Hækkun
þeirra skilar sér beint í verðlag
og heldur uppi verðbólgu. Hlut-
deild sveitarfélaga í tekjuskatti
þarf að auka um 1% gegn skuld-
bindingu um óbreytt þjónustu-
gjöld. Með þessu ásamt aðgangi
að ódýru fjármagni geta sveitar-
félögin ráðist í ýmsar mannafls-
frekar framkvæmdir á næstu
árum og unnið þannig gegn
auknu atvinnuleysi.
Breytingar á lýðræðisháttum
Kallað er eftir breytingum. Ekki
aðeins á háttum viðskiptalífsins
heldur ekki síður á stjórnarhátt-
um hins opinbera. Pukur og
leynd yfir ákvörðunum ríkis-
stjórnar, þar sem Alþingi virðist
ekki einu sinni haft með í ráðum,
leiðir til aukinnar tortryggni í
garð ríkisstjórnar og yfirvalda
og vantrúar á ákvarðanir þeirra.
Nýja Ísland verður ekki reist
með því að klastra aftur upp
rústunum eftir hrunið í síðasta
mánuði. Reisa á nýtt Ísland á
nýjum gildum þar sem helm-
ingaskiptum, geðþótta og pólit-
ískri samtryggingu er gefið
langt nef. Skipun pólitískra
bankaráða nýju bankanna sýnir
að stjórnmálamenn dagsins í
dag skynja ekki kall fólksins í
landinu eftir breytingum. Slíkt
ætti að heyra sögunni til og virk-
ar nánast eins og ögrun gagn-
vart þjóðinni. Það verður að
auka þátttöku almennings í lýð-
ræðislegum ákvörðunum m.a.
með lagasetningu um þjóðarat-
kvæðagreiðslu. Það verður að
stórauka vald Alþingis á kostnað
framkvæmdarvaldsins, gera
landið að einu kjördæmi til að
brjótast út úr landlægu hags-
munapoti en ekki síður til að
jafna vægi atkvæða í landinu. Í
dag sitja ungar fjölskyldur í
landinu á rökstólum og ræða
hvort flytja skuli búferlum til
annarra landa. Verði ekki vart
við breytingar til batnaðar á
Íslandi hverfur margt okkar
besta fólk. Skynji íslensku
stjórnmálaflokkarnir ekki kröfu
breytinga þarf nýtt fólk í for-
ystu þeirra, ellegar nýja flokka.
Höfundur er stjórnsýslufræðing-
ur og bæjarritari í Kópavogi.
PÁLL MAGNÚSSON
Má bjóða þér að kynnast
töfrum Suður-Grænlands?
• Húsið opnað kl. 12.00
• Kl. 13.00: Edda Lyberth, ferða-
frömuður í Bröttuhlíð, segir frá
sögu Suður-Grænlands
• Kl. 13.30: Fyrirlestur um torfhús
og byggingu þeirra
• Kl. 14.00: Trommudansari
leikur listir sínar
• Kl. 14.30: Edda Lybert kynnir
grænlenska matargerð
Þér er boðið á sýningu í Norræna húsinu í dag 22. nóvember
norra na huside -
-
• Kl. 15.00: Pálmi Gunnarsson segir
frá veiði á Suður-Grænlandi
• Kl. 15.30: Emil Guðmundsson
kynnir ferðir fyrir eldri borgara
um fornar byggðir Íslendinga
í Eystribyggð á Suður-Grænlandi.
Friðrik Brekkan segir frá ferð sinni
með rússneskum ísbrjót og sýnir
myndina „Í fótspor víkinganna til
Grænlands og Vesturheims“.
• Kl. 16.00: Trommudansari tekur
sporið á ný
Destination South Greenland