Fréttablaðið - 29.11.2008, Blaðsíða 18

18 29. nóvember 2008 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Um stöðuna í þjóðmálunum núna þá er full ástæða til þess
að vara við. Fólk er reitt, kvíðið,
óöruggt og vantreystir öllu og
öllum. Undirtónninn er háskalegur.
Kröfur sem eru tilræði við
réttarríkið komast á kreik; um
ákærur án þess að skýrt sakarefni
liggi fyrir. Að einhver skipi
einhverja í ríkisstjórn, sem ekki
þurfi að styðjast við þingræði. Að
nafngreindir séu tilteknir söku-
dólgar sem svo axli áföllin.
Við skulum gera okkur grein
fyrir því að ábyrgðin á óförunum
liggur hjá miklu fleirum en
einhverjum 20 eða 30 einstakling-
um. Fólk gat ekki séð bankahrunið
fyrirfram en allt annað blasti við.
„Góðærið“ var búið til með því að
nýta sér sparifé annarra þjóða. Á
fimm árum urðu íslensk heimili
skuldsettustu heimili í víðri
veröld. Íslendingar pöntuðu fleiri
nýja Land Cruser-jeppa en nokkur
önnur þjóð í heiminum að Rússum
undanteknum; allt á lánum.
Þúsundir íbúða voru byggðar með
innflutningi vinnuafls frá útlönd-
um, kostaðar með innflutningi
lánsfjár frá útlöndum – og boðnar
til kaups gegn lánveitingum frá
útlöndum. Hélt fólk að þetta gæti
gengið svona áfram?
Menn vissu betur – en vildu ekki
vita. Margir vöruðu við – en fáir
vildu hlusta. Ekkert gat stöðvað
framrásina. Íslendingar voru
bestir í öllu. Þjóðin sýndi fingurinn
og sagði „fokk jú“ við alla þá
erlenda aðila, sem vöruðu við.
Og hvað um Íslendinga, sem það
gerðu? Var hlustað á þá, t.d.
Steingrím Sigfússon, sem varaði
við yfirlýsingum um að boðið yrði
upp á 90% lán til íbúðakaupa? Á
Þorvald Gylfason, sem varaði
reglulega við skuldasöfnuninni í
fjölmiðlum? Á Össur, sem árið
2004 sagði að Íslendingar sætu á
„tifandi tímasprengju“? Á þá, sem
sögðu varhugavert að lækka skatta
í þenslunni? Á Vilhjálm Egilsson,
sem varaði ítrekað við því að
haldið væri uppi háum vaxtamun
milli Íslands og útlanda, sem leiða
myndi til óstöðvandi innflutnings
lánsfjár í erlendum gjaldeyri og
allt of hás gengis krónunnar - og
síðan til hruns? Lagði þjóðin við
hlustir? Eða fjölmiðlarnir?
Stefnan, sem fylgt var, hún var
líka innflutt frá útlöndum eins og
lánsféð – þ.e. hin óhefta frjálsa
markaðshyggja. „Hin dauða hönd
ríkisins“ mátti hvergi koma nærri.
„Hinn frjálsi markaður leiðréttir
sig sjálfur“. Umfram allt bar að
forðast vöxt „hins opinbera
eftirlitsiðnaðar“. Þarf að rifja
þetta upp? Hvernig stóð á því að
þessi óhefta markaðshyggja náði
slíkri fótfestu á Íslandi – langt
umfram það sem gerðist í öðrum
ríkjum Evrópu?
Að hluta til vegna þess að
þjóðin kaus hana yfir sig. Að hluta
til vegna þess að þjóðin umbar
hana. Við getum nefnt nokkra
fánabera þessarar stjórnmála-
stefnu; fánabera, sem nú hafa
hljótt um sig. Stór hluti þjóðarinn-
ar studdi þá. Aðrir „kóuðu“ með.
Sökin er hins vegar ekki fyrst og
fremst þeirra. Þeir voru bara
fánaberar.
Örlögunum réði sú stjórnmála-
stefna, sem fylgt var. Þess vegna
ber okkur nú ekki síður að ræða
um pólitík en um einstaklinga
þegar við ræðum um sakarefni.
Hrun fyrrum Austantjaldsríkja
var ekki bara sök Stalíns og
Brésnefs og þeirra nóta heldur
ekki síður þeirrar stefnu hverrar
fánaberar þeir voru - kommúnism-
ans. Hrun okkar Íslendinga var
ekki fyrst og fremst orsakað af
þeim einstaklingum, sem verið
hafa fánaberar hins óhefta
markaðsbúskapar og þjóðin lyfti
til áhrifa - heldur fyrst og fremst
af stefnunni sjálfri.
Og útrásar „víkingarnir“ -
ævintýramennirnir sem þjóðin er
nú að þrífa upp skítinn eftir?
Hverjir gáfu þeim „víkingsnafn-
ið“? Hverjir töldu þá hafa hið
sanna „víkingablóð“ í æðum – vera
sanna Íslendinga? Hver voru
viðbrögðin þegar forstöðumaður
greiningardeildar Danske bank og
aðrir „illgjarnir” og „öfundsjúkir”
útlendingar leyfðu sér að gagn-
rýna þá? Hver hefðu viðbrögðin
orðið hjá þjóðinni ef „hin dauða
hönd ríkisins“ hefði stoppað þá af?
Heil kynslóð ungra og vel-
menntaðra Íslendinga lifði í skjóli
þeirra í þeirri Séð-og-heyrt
tilveru, sem einna helst líktist
hinni ýktu mynd af aðdragandan-
um að hruni Weimarlýðveldisins,
sem söngleikurinn Kabarett dró
upp.
Þjóðin hefur orðið fyrir
alvarlegu áfalli, það er satt og
rétt. En miklu fleiri deila þar sök
en bara vonda fólkið á Alþingi.
Nürnberg-réttarhöld yfir ein-
hverjum fáum klára ekki málið.
Það einfaldlega má ekki gerast að
uppgjörið verði einungis fólgið í
því að einhverjum millistjórnanda
verði varpað á bálið eins og
gerðist í olíufélagahneykslinu og
þar með teljist málinu vera lokið.
Við öll, sem myndum þessa þjóð,
verðum að horfast í augu við
okkur sjálf og gera okkur grein
fyrir að við berum hvert og eitt
hluta af þessari sök. Sumir með
því bókstaflega að hafa valdið
áfallinu, aðrir með því að hafa
meðvirkað og enn aðrir með því
að hafa ekki viljað hlusta - eða
ekki þorað að tala.
Höfundur er fyrrverandi ráðherra
og alþingismaður.
UMRÆÐAN
Hjörtur Magni Jóhannsson skrifar um
þjóðkirkjuna
Síðastliðinn sunnudag flutti ég útvarps-predikun. Vegna viðbragða Biskups-
stofu vil ég árétta eftirfarandi.
Stjórnarskrá lýðveldisins kveður á um
verndun evangelískrar lúterskrar kirkju.
Frjálsar evangelískar kirkjur hafa vaxið
gífurlega undanfarinn áratug hér á landi,
vel á annan tug þúsunda tilheyra þeim í dag. Um
það bil 65.000 Íslendingar hafa kosið af frjálsum
vilja að standa utan þjóðkirkjunnar. Hlutfallslega
fækkar í þjóðkirkjunni þrátt fyrir alla hennar
árlegu ríkis milljarða. Þúsundir hafa skráð sig út
en margfalt færri skráð sig inn.
Kristni er eitt, en ríkisstyrkt þjóðkirkja er allt
annað. Þetta er í samræmi við jákvæða þróun
mála í löndunum í kring og víðast hvar í heimi og
þetta er jákvæð þróun fyrir kristni í landinu. Á
þetta hef ég bent. En það ámælisverða er að þjóð-
kirkjustofnunin lætur nú enn sem hún sé
eina kristna trúfélagið í landinu. Einmitt nú
á föstudag mun auka-kirkjuþing afgreiða til
kirkjumálaráðherra drög að nýjum þjóð-
kirkjulögum. Þar er látið sem frjálsir lúter-
skir söfnuðir séu ekki til! Þjóðkirkjan og
kirkjumálaráðherra ætla ein áfram að
höndla með gjörvallan trúarlegan arf allra
landsmanna. En það var einmitt fyrir ára-
tug sem gömlu lögin og samningur milli
ríkis og þjóðkirkju útilokuðu frjáls evangel-
ísk lútersk trúfélög frá sínum réttmæta trú-
arlega arfi. Mótmælum Fríkirkjunnar var þá ekki
sinnt.
Í drögunum er að finna nýmæli sem virðast
beinlínis sett öðrum trúfélögum til höfuðs. Kirkju-
legur arfur allra landsmanna er ekkert einkamál
einnar stofnunnar eða ráðuneytis. Hér eru á ferð-
inni drög að siðlausri löggjöf sem sundrar. Full
þörf er á að vara þjóðina við.
Höfundur er prestur og forstöðumaður
Fríkirkjunnar í Reykjavík.
Siðlaus þjóðkirkjulög
Vandinn lá í stefnunni
HJÖRTUR MAGNI
SIGHVATUR BJÖRGVINSSON
Í DAG | Bankahrunið
Skopteiknari í gálganum
Skopteiknarinn frægi sendi Halli
Hallssyni nýja skopteikningu en
þar sést teiknarinn sjálfur hanga í
Moggagálganum. Var þetta þakklæt-
isvottur hans til Halls sem nýlega
gagnrýndi ritstjóra Morgunblaðsins
og sagði hann að þeim sem ekki
samsinntu þeirri nýju stefnu
blaðsins, að Ísland ætti að
ganga í ESB, væri kastað
út en Evrópusinnar ráðnir í
staðinn. Þar sagði hann „Meira
að segja Sigmund var settur
í gálgann til þess að knýja
fram hina nýju stefnu.“
Hann var sem sagt ekki
rekinn fyrir að hanga í
vinnunni.
Furðuváfugl
Hallur er aldeilis á skjön við þessa
Evrópustefnu en hann var að gefa út
bókina Váfugl þar sem varað er við
því að Íslendingar taki það víxlspor
sem felst í því að ganga í ESB. Það
er athyglisvert að bókin er sögð vera
söguleg skáldsaga um framtíð þjóðar.
Þetta er algjör nýlunda í sagnfræði
og býður upp á mikla möguleika.
Kannski að maður fari að kynna
sér sögu 22. aldar.
Fleiri mótmæli, takk!
Við Íslendingar erum kannski
ekki svo misheppnaðir í her-
ferðum og mótmælum eftir
allt saman. Í fyrradag voru
tvær gullfallegar stúlkur á
nærbuxunum einum saman
að brýna það fyrir okkur að vera
ekki í loðfeldi. Eflaust hafa fjölmargir
hugsað sem svo að það væri um að
gera að gefa stúlkum sem þessum
færi á að mótmæla sem mest.
Þannig að ef einhvern tímann er
ástæða til að klæðast loðfeldi þá
er það nú.
jse@frettabladid.is
Rauðarárstíg 6
Sími: 567-7888
www.art2b.is
Nýtt sölugallerý
Vönduð olíumálverk og listmunir eftir
íslenska og erlenda listamenn. Verið
velkomin í glæsilegan sýningarsal okkar,
sjón er sögu ríkari.
V
iðskiptaráðherra hefur ákveðið að breyta ráðuneyti sínu
í ráðuneyti hafta og gjaldeyrisskömmtunar. Samhliða
hefur Alþingi samþykkt að framselja Seðlabankanum
vald til að stýra gjaldeyrisskömmtunarkerfi með öllum
gömlu refsiheimildum haftaáranna. Skömmtunarstjórn
verður nú aðalhlutverk bankans.
Ákvæði laga um sjálfstæði Seðlabankans hefur vikið að hluta til
með því að viðskiptaráðherra þarf nú að samþykkja haftareglur
bankans. Í reynd hefur yfirstjórn bankans verið skipt milli for-
sætisráðuneytisins og ráðuneytis hafta og gjaldeyrisskömmtunar.
Það viðamikla nýja vald sem Seðlabankanum er fengið varðandi
framkvæmd haftastefnunnar sýnir að bankastjórnin nýtur óskor-
aðs trausts til slíkra verka.
Aðalhlutverk Seðlabankans er nú að stýra fjármála- og viðskipta-
umhverfi sem í eðli sínu byggist á pólitískri mismunun. Þegar
hefðbundnum aðferðum við stjórn peninga- og viðskiptamála er
vikið til hliðar eins og gert hefur verið losnar ríkisstjórnin, meðan
það ástand varir, við að taka á þeim vandamálum sem risið hafa
vegna vantrausts á Seðlabankanum. Bankinn gegnir einfaldlega
ekki lengur hlutverki sem kallar á traust.
Allra athyglisverðast við nýju haftalöggjöfina er að henni fylgir
ekki yfirlýsing um nein önnur áform í peningamálum eða um nýja
framtíðarmynt. Skortur á slíkri stefnumörkun veldur því að með
engu móti er unnt að ræða þessa skipan mála á þeirri forsendu að
hún sé ákveðin til skamms tíma eða bráðabirgða.
Kreppan sem hófst með verðbréfafallinu 1929 leiddi til hafta-
og skömmtunarstjórnar á Íslandi í þrjá áratugi. Það tímabil hófst
einmitt með tiltölulega einföldum og sakleysislegum reglum
um skilaskyldu á gjaldeyri. Smám saman varð haftareglukerfið
flóknara og viðameira. Það þurfti að stoppa í göt á kerfinu. Höft-
in veiktu framleiðslugetuna. Takmörkuð verðmætasköpun kallaði
síðan á meiri höft.
Saga þrjátíuárahaftanna byrjaði með nákvæmlega sömu yfirlýs-
ingum um skammtímaráðstafanir eins og fylgja þessum ákvörð-
unum. Pólitíska baksviðið var að því leyti líkt að menn komu sér
ekki saman um nýja stefnu í peningamálum. Rökstuðningurinn
fyrir höftunum þá var nákvæmlega sá sami og nú. Að auki er nú
efnt til pólitískra deilna um flestar ákvarðanir nýju ríkisviðskipta-
bankanna. Það minnir óþyrmilega á sögur af viðskiptabankahátt-
um haftaáranna.
Að einu leyti er þó verulegur munur á aðstæðum nú og í byrjun
gömlu haftasögunnar. Í dag vitum við að þær ráðstafanir sem ráð-
herra hafta og gjaldeyrisskömmtunar hefur kynnt eru vegvísir að
leiðinni til fátæktar. Spurningin er þá þessi: Dugar sú þekking til
að koma í veg fyrir að nýju höftin verði að varanlegum veruleika?
Svarið er óvissu undirorpið. Það ræðst af því hvort ríkisstjórnin
kynnir ný áform í peningamálum eða ekki.
Hugsanlega má líta svo á að nýju haftalögin feli í sér viðurkenn-
ingu ríkisstjórnarinnar á að krónan dugi ekki sem gjaldmiðill. Slík
jákvæð túlkun á þessum gerningi festir þó tæpast rætur nema í
kjölfarið fylgi yfirlýsing um trúverðuga framtíðarstefnu í pen-
ingamálum og ákvarðanir um yfirstjórn peningamála sem nýtur
trausts heima og erlendis.
Að þessu virtu sýnast nýju haftalögin að öðru óbreyttu auka
á óvissuna. Á hana var ekki bætandi. Verðmæti haftakrónunnar
verður alltaf falskt. Það er því kallað á framtíðarstefnu.
Tímabundin skilaskylda var byrjunin.
Þjóð í hafti
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871