Tíminn - 18.02.1982, Blaðsíða 4

'082
Rmmni
aldarafmæli samvinnuhreyfingarinnar á íslandi
Fimmtudagur 18. febrúar 1982
Félagsstjórn Kaupfélags Þingeyinga 1883-1889
■ Jakob Hálfdánarson boðaði
fullnaðarstofnfund félagsins aö
Þvelrá i' Laxárdal 20. febrúar 1882.
Þverá var á þeim árum alltiður
fundarstaður i miðhéraöinu. Eins
og ferðaleiðum var þá háttað
mátti telja hann vel fallinn til
stefnu. Húsakynni voru þarnokk-
ur, þar á meðal stofa talin i
rýmra lagi á þeirri tið. Jón
Jóakimsson bjó þá á Þverá, faðir
Benedikts á Auönum og föður-
bróðir Jakobs,gáðurbóndiog for-
ystumaöur i fyrri verslunarsam-
tokum i Helgastaöahreppi. Hann
hélt mjög greinargóðar dagbækur
langa hrið og erþar meðal annars
nokkurra heimilda að leita um
þetta fundarhald og veðurfar
þessi þorradægur.
■ Jakob Hálfdánarson, fyrsti
kaupfclagsstjóri félagsins.
Jón Sigurðsson, Gautlöndum
Benedikt Kristjánsson, Múla
Benedikt Jónsson, Auðnum
Stofnfundurinn á Þverá
Arið 1882 var mikið hallærisár,
svo að taliö er, aö búfjárstofn
landsmanna minnkaði um þriðj-
ung. Einkum var vorið hart og
áfallasamt, lambadauði mikill,
gróðurleysi og hafþök isa langt
fram eftir sumri, svo að siglingar
til hafna norðan lands tepptust og
matvöruskortur varö i byggöum.
Arið hófst þó skaplega og vetur-
inn var ekki tiltakanlega harður
framan af, en þó veðrasamur og
mislyndur en snjóalög ekki þung
svo að frá bæri. 1 febrúar lýsir
Jón á Þverá veðrisvo i Laxárdal i
dagbók sinni. „Fyrstu tiu daga
mánaðarins var oftast frostlaust,
en 8. febrúar kom hriðarkast og
siöan bleyta. 12. dag mánaðarins
var „hálfgildings stórhrið, siðan
mikið-frost”. Þann sunnudag átti
að messa á Þverá, ,,en kom
hvorki prestur né fólk, þó var
fremur litill snjór”. Dagana 13.-
18. „var oftast haröneskjutið,
hriðar og frost, en setti ekki niður
mikinn snjó, góðjörð”. Hinn 19.
var föstuinngangur ,,og var sunn-
an renningur”.
20. febrúar, sem var mánudag-
ur, „var gott veður framan af
degi”, en spilltist er leið á dag.
„Fundur hér, boðaöur af Jakob
Hálfdánarsynium verslunarsam-
tök til aö panta vörur og voru á
fundinum um 20 manns — stóð
fram á nótt”, segir Jón bóndi i
dagbókinni, annað ekki um fund-
inn.
21. febrúar var „þiðvindi, sjö
menn gistu hér i nótt, ofsaveður
undir kvöldið”. Dagana 22.-25.
voru „hriðar og mikil frost, 12-15
stig daglega noröaustan en ekki
mikiö snjófall”.
Lausleg
fundargerð
Þá er aö vikja aö fundinum,
sem hófst á Þverá eftir hádegið
og stóö fram á nótt. Fundargerðin
i aöalfundabók K.Þ. er þvi' miður
ekki sérlega ýtarleg. Hún er rituð
með hendi Jóns á Gautlöndum, en
einhvern tima siðar hefur Bene-
dikt á Auðnum ritað þessa at-
hugasemd með blýanti neðan viö
hana:
„Fundargerö þessa skrifaði ég
á laus blöð lengri og ýtarlegri en
hún er hér, en þó ófullgerða, og
ætlaði að færa hana inn i þessa
bók. En i' fundarlok lenti bókin og
blöðin hjá formanninum Jóni
Gauta og hefur honum þótt nóg að
færa sjálfur inn fundargeröina
eins og hún er hér, enda var hon-
um eölilegra að standa i stór-
ræðum og fá verkum lokið en að
fást með nákvæmni við smá-
muni. — B.J.”
Númundu margir óska þess, að
blöö Benedikts frá Þverárfundi
væru til.eöa að hann hefði skrifað
fundargerö sina sjálfur i bókina.
Erþáliklegt.aðýmislegt, sem nú
er nokkrum vafa orpið um mál
fundarins, væri ljósara, þvi að
minningar Benedikts,Jakobs og
fleirimanna, ritaðarlöngu siðar,
hafa við samanburö og könnun
bréfa og annarra gagna reynst
ótraustar svo sem eðlilegt er.
1 fundargerðinni segir, að
Jakob á Grimsstöðum hafi sett
■ Húsavik 1903.
fundinn, er hann hafi boðað
mönnum úr þeim Shreppum sýsl-
unnar er sækja verslun til Húsa-
vikur. Fundarmenn eru taldir
þessir: „Úr Kelduneshreppi 2, úr
Húsavikurhreppi 2, úr Helga-
staðahreppi 7, úr Ljósavatns-
hreppi 2 og úr Skútustaðahreppi
2, alls 15”. Vafalitiö mun hér átt
við kjörna fulltrúa úr „sveitum”
sem þá höföu verið stofnaðar, og
skýrir það ef til vill að sjö fulltrú-
ar voru úr Helgastaöahreppi, þar
sem a.m.k. þrjár deildir voru þá
komnar til sögu. Jón á Þverá seg-
ir fundarmenn hafa verið um 20 i
dagbók sinni, og vitaö er af ýms-
um heimildum, að fleiri menn
hafa að minnsta kosti komið á
fundinn á Þverá þennan dag
Siðan segir fundargerðin a ð Jón
á Gautlöndum hafi veriö kosinn
fundarstjóri en Benedikt á Auön-
um fundarritari.
Um fyrsta lið dagskrárinnar
segir i fundargerðinni:
,,Var lagt fram frumvarp til
laga um Kaupfélag Þingeyinga
og faliö þriggja manna nefnd til
yfirskoðunar. Eftir að nefndin
hafði ihugað frumvarpið og gert
viðþað ýmsar breytingar var það
ýtarlega rætt og að lokum sam-
þykkt i einu hljóði með þeim
breytingum, sem nefndin gerði á
þvi”.
Vafalitiö er þarna um að ræöa
lagauppkast þaö, sem Jakob
hafði samið áöur og boriö undir
Jón á Gautlöndum og fleiri, þar
sem talað var um „Verslunar-
félag Þingeyinga”, hvort sem
hann hefur verið búinn að strika
yfir það og setja hið nýja nafn
séra Benedikts i staðinn. Þetta
var eitt þeirra atriða sem fundur-
inn varð aö skera úr og umræður
urðu um. Jakob segir aðeins i
minningum sinum um þessa
lagaafgreiðslu: „Fyrsta atriðinu
■ Kaupféiagshúsin á Húsavík.
lauk fundurinn með litlum
ágreiningi eða engum”. Það er
rétt svo langt sem það nær. En
hvaö segir Benedikt á Auðnum
um lagaafgreiðsluna i sinum
minningum:
I byrjun fundarins lagði Jakob
fram „drög til laga fyrir
Verslunarfélag Þingeyinga” sem
strax var auðséð að ekki mundi
ná samþykki fundarins. Var þá
kjörin þriggja manna nefnd til
þess að semja frumvarp til full-
komnari félagslaga sem lagt væri
fyrir fundinn. í þá nefnd voru
kosnir séra Benedikt i Múla,
Benedikt á Auðnum og Kristján
Jónasarson. Nauman tima hafði
nefndin til starfa en ræddi þó svo
sem föng voru til um tilgang og
verksvið félagsins. Við um-
ræðurnar varð okkur nefndar-
mönnum æ ljósara að hér var um
skipulagsnýmæli að ræða ólikt
venjulegri verslun, og það vildum
við láta lögin sýna sem ljósast.
Jafnvel nafn félagsins var ýtar-
lega rætt i nefndinni. Verslunar-
félag þótti okkur ekki hafandi
vegna þessað það benti til, að hér
væri verið að stofna venjulega
verslun, og það sáum við að
hvorki var rétt né heppilegt.
Margir voru farnir að nota nafnið
pöntunarfélag, en það þótti okkur
ljótt og óislenskulegt. Niður-
staðan varð sú að við bjuggum til
nafnið kaupfélag og var það ný-
mæli eins og félagið sjálft.
Kaupfélags-
nafnið
Tvennt er einkum við þessa
minningu að athuga. Staðfest
virðist af fundargerð að laga-
nefndin hafi verið þriggja manna
og vafalaust i henni tveir hinir
■-
K/tUPrÉUC . ÞiNCEYINCA
Kaupfélag Þingeyinga.