Tíminn - 18.02.1982, Blaðsíða 18

11 t‘ * < • t )
aldarafmæli samvinnuhreyfingarinnar á íslandi
Fimmtudagur 18. febrúar 1982
Hjörtur Guðmundsson,
kaupfélagsstjóri
Kaupfélags Beruf jarðar:
Mjólkursamlag K.Þ. á Húsavik.
fólksins
umsínfyrir-
tæki hefur
ekki rofnað
„Jafnan sótt
fram á við,”
segir Teitur Björnsson á Brún,
stjórnarformaður K.Þ. um rekstur
félagsins í hundrað ár
■ „Kaupfélag Þingeyinga var
stofnað að Þverá i Laxárdal 20.
febrúar 1882. Helstu frumkvöðlar
að stofnun þess hafa jafnan verið
taldir þeir feðgar Jón Jóakimsson
á Þverá og Benedikt sonur hans á
Auðnum, Benedikt Kristjánsson i
Múla, prestur og alþingismaöur,
Jón Sigurðsson, bóndi á Gaut-
löndum og alþingismaður að
ógleymdum Jakobi Hálfdánar-
syni, bónda á Grimsstöðum við
Mývatn. En talið er aö alls hafi
verið 15 menn viðstaddir á stofn-
fundinum aðÞverá,” sagði Teitur
Björnsson, stjórnarformaöur
Kaupfélags Þingeyinga i viðtali
sem blaðamaður Timans átti við
hann i tilefni að aldarafmæli
Kaupfélagsins.
„Fyrstu stjórn íélagsins
skipuðu þeir Jón Sigurðsson á
Gautlöndum, sem var formaður,
Benedikt Kristjánsson i Múla og
Jakob Hálfdánarson en þegar á
næsta ári kemur Benedikt á
Auönum inni stjórn félagsins i
staöinn fyrir Jakob Hálfdánar-
son, sem þá hafði veriö ráðinn
■ Teitur Björnsson
sölustjóri, sem var nokkurskonar
framkvæmdastjóri. Hélst sú for-
ystusveit nokkurnveginn óbreytt
fyrstu árin.”
— Hvað var það sem hvatti
þessa menn til aö stofna kaup-
félagið?
„Fyrsta grein félagslaganna
frá 1882 hljóðaði þannig: „Aðal-
tilgangur félagsins er sá að ná svo
góðum kaupum á útlendum varn-
ingisem auðiðerog ber að útvega
þær hverjum félagsmanni. Enn-
fremur,-að fá til vegar komið
meiri vöruverslun og afnema sem
mestalla skuldaverslun”, Þannig
var upphaf Kaupfélags Þingey-
inga.”
— Aður starfaði pöntunar-
félag?
„Já. A undanförnum árum
hafði starfað smáfélagsskapur,
nokkurskonar pöntunarfélag,
sem reyndi að komast fram hjá
útlendu versluninni á Húsavik.
Þessi félagsskapur var nokkurra
ára gamall og þaö má segja að
með stoínun kaupfélagsins hafi
sameinast helstu frumkvöðlar
þess á svæðinu frá Kinnafjöllum
aö vestan til Mývatnssveitar og
Húsavikurhrepps, að norð-aust-
an.
— Finnst þér vel hafa tekist ef
litið er yfir þessi hundrað ár?
„Já, Það hefur nátturlega
margt drifiö á daga félagsins á
heilli öld, það hafa skipst á skin
og skuggar. Þó tel ég aö jafnan
hafi verið sótt fram á við.
Kannski hefur tilvera kaup-
félagsins aldrei verið meira virði
fyrir félagsmennina heldur en
einmitt þegar mest blés á móti i
sambandi við verðhrunið uppúr
1920 og kreppuna m iklu i' kringum
1930. Þegar frá upphafi tók félag-
ið við framleiðsluvörum okkar
bændanna, i fyrstu aðallega sauði
og ullarvörur. 1 sambandi við þær
vörur voru harðindi áranna frá
1887 fram að aldamótum mörgum
bændum erfið vegna fóðurskorts
og þar með minnkandi afurða
bændanna. Þá beitti félagið sér
fyrir þvi, að koma á eftirliti með
ásetningi búf jár og fóðurbirgðum
handa þvi. Er enginn vafi á þvi að
sú starfsemi bar töluverðan
árangur i mikilli aukningu afurða
búanna. Þessari starfsemi hélt
kaupfélagið uppi allt þar tii að
löggjafarvaldið setti lög um sem
fólu sveitarfélögum að sjá um
þessi mál.”
— Vetrarflutningasjóöur var
nýjung sem Kaupfélag Þingey-
inga bryddaöi uppá?
„Arið 1974 tók Mjólkursamlag
Kaupfélags Þingeyinga til starfa
og þar með hófst aukning
mjólkurframleiðslu um allt
félagssvæðið. Ég tel enga fram-
kvæmd kaupfélagsins hafa oröið
til jafnmikilla framfara hjá
bændum og stofnun Mjólkursam-
lagsins. En vissulega var lika við
byrjunar örðugleika að fást i
sambandi við mjólkurframleiðsl-
una. Þá held ég aö flutningar
mjólkurinnar frá bændum að
mjólkurstöð hafi verið hvað erfið-
astir. Vegir héraðsins voru á
engan hátt undir þaö búnir að
mögulegt væri að halda uppi dag-
legum akstri allt áriö. Vist er um
það að ekki tókst að koma allri
mjólkinni fyrstu veturna til sam-
lagsins. En með vaxandi tækni og
byggingu veganna uppúr
snjónum er nú svo komið aö
siðustu árin hefur svo að segja
hver mjólkurlitri skilað sér.
Vetrarflutningasjóðurinn var
stofnaður á fyrstu árum mjólkur-
samlagsins. Tekjur sjóðsins hafa
frá upphafi verið visst gjald á
hvern innveginn mjólkurlítra og
framlag frá kaupfélaginu og nú
seinni árin árlegt framlag allra
sveitarstjórna á félagssvæði K.Þ.
Vetrarflutningasjóður hefur átt
stóran þátt i þvi að haga upp-
byggingu vegakerfisins i
héraðinu, með þvi að útbúa lánsfé
og greiða vexti af þvi. Eins með
þvi að greiða hluta af héraðshlut i
snjómokstri á ýmsum aðal-
leiðum.
Þegar horft er til baka yfir far-
inn veg Kaupfélags Þingeyinga
vil ég segja að stofnun þess og
rekstur hefur verið mikið heilla-
verk. Bæði fjárhagslega og
menningarlega séð. Von min er
sú að ef stjórnendur þess og hinn
almenni félagsmaður bera gæfu
til að standa saman svo sem verið
hefurum málefni félagsins, megi
vænta þess að Kaupfélag Þingey-
inga eigi eftir að vera sá aflvaki
menningar og framfara sem
munar um um langa framtið,”
sagði Teitur Björnsson.
—Sjó.
■ Eitt hundrað ár eru nú
liðin frá stofnun Kaupfé-
lags Þingeyinga og átta-
tiu ár frá stofnun Sam-
bands islenskra sam-
vinnufélaga. Þegar
félög þessi voru stofnuð
voru aðstæður hér á
landi ólíkar þvi sem nú
er. Jón Sigurðsson for-
seti, hafði meðal annars
hvatt til stofnunar versl-
unar á félagslegum
grundvelli.
Kaupfélag Berufjarðar var
stofnað árið 1920 af ibúum Geit-
hellnahrepps, Djúpavogs og
Digraneshrepps. Þá munu hafa
verið um 330 ár frá þvi að versl-
unin var flutt hingað til Djúpa-
vogs frá Gautavik, en allan þann
tima var verslunin að lang mestu
leyti i höndum útlendinga. Stór-
stigari framfarir hafa orðið hér á
Islandi á þessum árum en verið
hafa á liðnum öldum, allt frá
landnámi. Gjörbylting hefur
orðið hér i landbúnaðarmálum.
Bændur hér hafa stóraukið
ræktun og byggt nýjan og stór-
aukinn húsakost á jörðum sinum.
Kauptúnið hér á Djúpavogi
hefur byggst upp og eru hér nú
um 400 ibúar. Kaupfélagið hefur
séð um rekstur á sláturhúsi,
mjólkurstöð, vélaverkstæði,
gistihúsi, afgreiðslu fyrir skipa-
félög og bifreiðar, ásamt trygg-
ingaumboði og alhliða verslun
hér á félagssvæðinu.
Arið 1945 stofnak kaupfélagið
■ Hjörtur Guðmundsson
og einstaklingar hér úr þessum
þremur hreppum Búlandstind hf.
1948 var lokið við byggingu frysti-
húss og má segja að eftir það hafi
atvinnumál að mestu leyti hvilt á
kaupfélaginu. 1953 var keyptur
hingað 105 tonna bátur og aðrir
stærri bátar siðan. Dró þá mjög
úr þvi árstiðabundna atvinnu-
leysi, sem hafði verið hér, en
flestir sjómenn og verkamenn
höfðu farið suður á land á vertiö-
ar um áratugsskeið. 1963 var
sildarsöltun sett hér á stofn af
sömu aðilum og tveimur árum
siðar sildarverksmiðja. 1972 var
hafin bygging á nýju frystihúsi,
sem var formlega tekið i notkun
árið 1980. ídesember kom hingað
nýlegur skuttogari, Sunnutindur
SU-59, sem leggur afla sinn upp i
frystihúsið. Við komu togarans
var aukið hlutafé i Búlandstindi
hf. og kom þá Sambandið og
dótturfyrirtæki þar til ásamt
Búlandshrepp.
Jafnan hefur verið góð sam-
vinna á milli þeirra, sem við
sjávarsiðuna vinna og bændanna.
Einnig hefur samstarf verið gott
við hreppsfélögin og önnur félög
hér á félagssvæðinu. Ibúar hér
hafa kosiö að hafa þennan hátt á
uppbyggingunni i þessum
byggðarlögum. Þaðhefur sýnt sig
að með þessu móti hefur verið
hægt að vinna að stöðugri fram-
þróun. Oft hefur þurft að glima
við erfiðleika, en samstaða fólks-
ins hér um sin fyrirtæki hefur
ekki rofnað og orðið sú kjölfesta,
sem þurft hefur til áframhaldandi
starfsemi. Framundan er nú upp-
bygging verslunarhúss til bættrar
aðstöðu fyrir ibúa hér. Það er
fyrirsjáanlegt að öflugt sam-
vinnustarf stuðlar að farsælli
uppbyggingu hér til sjós og lands.