Tíminn - 18.02.1982, Blaðsíða 20

aldarafmæli samvinnuhreyfingarirmar á íslandi
Fimmtudagur 18. febrúar 1982
Hermann Hansson, kaupfélagsstjóri
Kaupfélags Austur-Skaftfellinga:
„Höfum
llermann Hansson
■ Á aldarafmæli Samvinnu-
hreyfingarinnar á tslandi er ekki
óeðlilegt að renna huganum yfir
sviöiö og virða fyrir sér hvern
sess hún skipar i islensku þjóölifi
og hver áhrif hafa orðiö af aldar-
löngu starfi.
„Höfum við gengið til góðs,
götuna fram eftir veg?”
Þar sem i upphafi samvinnu-
hreyfingar á lslandi var öðru
fremur um aö ræða bændasam-
félag, var eðlilegt aö starfsemi
kaupfélaganna beindist einkum
aö þvi að útvega félagsmönnum
vöru á hagstæðu verði og sjá um
að koma afurðum þeirra á
markað fyrir sem best verð.
Þessi grundvallaratriði eru að
sjálfsögðu enn i gildi, en með
breyttum þjóðfélagsháttum
s p a n n.a r starfsemi
kaupfélaganna sifellt fleiri sviö.
Til þess að viöhalda byggð i
landinu er öllum ljós nauösyn
þess að ibúarnir eigi völ á atvinnu
við sitt hæfi. I vaxandi mæli hefur
starfsemi kaupfélaganna beinst
að ýmiss konar framleiðslu og at-
vinnuskapandi starfsemi. Eink-
um þó á sviði sjávarútvegs og
iðnaðar.
t munni stjórnmálamanna hafa
„byggöastefna” og „jafnvægi i
byggð landsins” verið rikjandi
slagorð nú á annan áratug, en
hverjir hafa i raun verið að fram-
kvæma byggðastefnuna sl. eitt
hundrað ár, aörir en kaupfélaög-
in, — félagsmenn þeirra og
starfsfólk?
Um árangur af byggðastefnu
kaupfélaganna er það hins vegar
að segja, aö hann hefur veriö
nokkuð misjafn frá einum tima til
annars, meöal annars með tilliti
til vilja stjórnvalda á hverjum
tima.
Af þessum sökum eru
kaupfélögin i byggðum landsins
vlðast hvar stærstu atvinnu-
rekendurnir með beinum eða
óbeinum hætti. t framhaldi af þvi
er eðlilegt aö spurt sé: Er þetta
bara ekki dæmi um drottnunar-
stefnu kaupfélaganna? Þau vilja
öllu ráða og gina yfir öllu.
Staðreyndin er auðvitað sú, að
félagsmenn kaupfélaganna hafa
séö og fundið nauösyn atvinnu-
uppbyggingar og ekki talið aðra
leið vænlegri til árangurs, hvort
heldur sem hugsað er til
skamms eöa langs tima, en að
óska eftir þvi að kaupfélagið
þeirra hafi forgöngu um málin. 1
fyrsta lagi er þá vitað, að sá
árangur sem næst i starfseminni
kemur til góða heima i héraði. 1
öðru lagi hefur hinn almenni
félagsmaður tækifæri til þess að
segja sitt álit á málinu og leggja
sin lóð á vogarskálarnar og i
þriðja lagi er ekki óliklegt að
kaupfélagið hafi öðrum fremur
bolmagn til þess að standast þá
byrjunarörðugleika, sem oft
. steðja að nýrri atvinnustarfsemi
og uppbyggingu fyrstu árin.
Eöli sinu samkvæmt eru
kaupfélögin öðru fremur til þjón-
ustu. Til þess er ætlast, að þau
hafi til þær vörur i verslunum sin-
um sem neytandinn þarfnast á
hverjum tima, nánast sama hvaö
er. Þau selja landbúnaðarafurðir
i umboðssölu og skila til bænda
öllu afurðaandvirðinu að
frádregnum óhjákvæmilegum
kostnaði við umsýsluna og eðli-
legum umboðslaunum.
Þau byggja upp atvinnu-
starfáemi til þess að skapa at-
vinnu fyrir fólkið i byggðinni og
skapa jafnvægi i byggð landsins.
Auðvitaö er reiknaö með að
kaupfélögin skili siöan góðri
rekstrarafkomu, og þegar svo vel
tekst til kemur sá árangur félags-
mönnum til góða.
Kaupfélögin gera hins vegar
hvorki að ráða yfir öllu né vilja
það.
Það er alkunna, að hér á landi
tiðkast einkum þrjú rekstrar-
form. Það er einkarekstur sam-
vinnurekstur og rikisrekstur.
Rikisreksturinn er i flestum
tilfellum á landsmælikvarða,
annað hvort i formi þjónustu, —
Póstur og simi — eða óbeinnar
skattheimtu, — ATVR —, en i
stöku tilfellum i atvinnustarfsemi
i samkeppni við hin rekstrar-
formin, — Sildarverksmiðjur
rikisins.
Samvinnurekstur og einka-
rekstur eiga hins vegar viða i
samkeppni. Sá meginmunur er þó
á tilhögun i starfsemi þessara
tveggja rekstrarforma, að einka-
reksturinn er í yfirgnæfandi
meirihluta á Reykjavikur-
svæöinu, en viða um lands-
byggðina er samvinnureksturinn
rikjandi.
Þar sem einkareksturinn hefur
haslað sér völl úti á lands-
byggðinni hefur það i mörgum
tilfellum verið á afmörkuðum
sviðum, verslunar, þjónustu eða
framleiðslu, þar sem ábatavonin
hefur verið nokkuð trygg, eða
áhætta vegna f járfestingar
tiltölulega litil.
Rétt er og skylt að viðurkenna
að hvort formið hefur til sins
ágætis nokkuð, einkarekstur og
samvinnurekstur. Kaupfélögin
hafa sýnt það og sannað að þau
eru reiðubúin aö taka þátt I at-
vinnustarfsemi landsmanna. Þau
eru tilbúin til samkeppni á eðli-
legum grundvelli og telja raunar
að hófleg samkeppni sé af hinu
góða og almenningi á íslandi
fremur til hagsbóta.
Það er lika afdráttarlaus
skoðun þess er þetta ritar, að svar
Samvinnumanna við spurning-
unni, sem fram kemur i ljóðlin-
unni hér að framan, geti með
góðri samvisku verið játandi.

Húsavíkurkaupstaður
sendir
Kaupfélagi Þingeyinga
bestu árnaðaróskir
í tilefni
aldarafmælis félagsins
og óskar þvi
velfamaðar um ókomin ár