Tíminn - 27.02.1982, Blaðsíða 7

lililiil
Laugardagur 27. febrúar 1982
um sinum meira en áöur, enda
hafði bættst við starfslið jarð-
ræktardeildar með heimkomu dr.
Björns Sigurbjörnssonar sér-
fræðings i jurtakynbótum og
deildarstjóraskipti urðu Uka við
stofnunina. NU verður Sturla al-
tekinn af áhuga á vistfræði og
gerir sér manna fyrst hérlendis
ljóst, hve mikilvæg þessi visinda-
grein er, einmitt fyrir land-
búnaðinn. Rannsóknir Sturlu
beinast i þessa veru, þótt hann
héldi áfram sinum jurtakynbóta-
rannsóknum. Hann skrifaði i
auknum mæli greinar um vist-
fræði i ýmis rit og ruddi brautina
aö rannsóknum á þvi hvaða
möguleikar væru fyrir hendi til
uppgræðslu örfoka landa i mis-
munandi hæð yfir sjávarmáli, i
samráði og samvinnu við Land-
græðslu rikisins Veðurstofuna og
Orkustofnun. Sérstaklega rann-
sakaði hann, hvaða grastegundir
kæmu helst til greina til upp-
græðslu og hefur ritað um þær
rannsóknir bæði tilraunaskýrslur
og timaritsgreinar. Siðar fór ann-
ar sérfræðingur Rannsóknar-
stofnunar landbúnaðarins sem þá
var um árabil einnig land-
græðslufulltrúi Landgræöslu
rikisins inn á þetta svið án sam-
starfs við Sturlu og án þess að
virða þaö brautryðjandastarf
sem þegar hafði verið unnið á
margar vættir fiska. Fékkst
Sturla litt um þaö enda Island
stórt og hélt áfram sinu striki
með tilraunareiti og kynbætur
grasstofna. Þá um skeið vann
Sturla stórvirki i kyrrþey,
samningu bókarinnar Lif og land
um vistfræði Islands, er hann gaf
út á eigin kostnað 1973. Bók þessi
er að mi'num dómi frábært
byrjunarverk, auðlesin og auð-
skilin bæði leikum og lærðum, en
auðvitað hvorki fullkomin né
gallalaus. Hefur rikt um þetta
ágæta verk undarleg grafarþögn
og virðist það ekki hafa verið
mikils metið er höfundur sótti um
prófessorsstöðu i vistfræði við
Háskóla Islands skömmu eftir út-
komu þessarar bókar. Háar
stöður og frami byggist ekki
ávallt á miklum afrekum og við-
tækri þekkingu.
Myndun Surtseyjar, sem af-
leiðing gossins i hafinu
suðvestanvið Vestmannaeyjar er
hófst 14. nóvember 1963, var vatn
á mylhi Sturlu Friðrikssonar. Ný
eyja var sköpuð,fædd hrein úr
skauti jaröar. Þar lá ljóst fyrir
einstakt tækifæri til þess að fylgj-
ast með og rannsaka hvernig
gróðurrikiö og dýrarikið hasla sér
völl þar sem ekkert lif er fyrir.
Rannsóknarráð rikisins lét málið
til sin taka og i samráði við
nokkra náttúruf ræðinga og
áhugamenn stofnaði Surtseyjar-
félagið. sem beitti sér fyrir og
vann að rannsókn þessara mála.
A þann veg þróuöust málin að
Sturla Friðriksson tók forystuna
og leiddi liffræðirannsóknir á
eynni, safnaði gögnum og ritaði
margar greinar um, hvernig lif
hófst á Surtsey. Þetta var að visu
ekki i verkahring hans sem sér-
fræðings i jurtakynbótum, en
náttúrufræðiþekking hans, sam-
fara vistfræðiáhuganum og vis-
indalegri nákvæmni i starfi gerði
hann sjálfkjörinn til þessa verks.
Sturla gerði yfirlitsrit um allt
þetta efni á ensku undir heitinu
Surtsey. E volution of life on a vol-
canic island.sem Butterworths i
London gaf út 1975 i glæsilegri
myndskreyttri bók. Hefur verk
þetta aukið hróður Sturiu um viöa
veröld.
Siðan 1965 hefurSturla átt sæti i
Erfðafræðinefnd Háskóla Islands
og verið jafnframt fram-
kvæmdarstjóri nefndarinnar.
Nefnd þessi var stofnuð af þeim
prófessor Nielsi P. Dungal, dr.
Sigurði Sigurðssyni, landlækni og
Sturlu vegna ábendinga erlendra
mannfræðinga, sem bentu á að
vegna einangrunar á liðnum öld-
um, mannfæðar og óvenju full-
komins skýrsluhalds væri sérlega
góð aðstaða til mannerfðafræði-
rannsókna á Islandi. Með reglu-
gerö 1966 var fjölgaö um tvo
menn i nefndinni. Nefndin hefur
unnið mikið starf við að tölvuskrá
mikið af mannfræðiupplýsingum
úr fæðingarskrám, manntölum,
hjúskaparvottoröum og dánar-
vottorðum allt frá 1910 og ýmsar
heilsufarslegar upplýsingar.
Hefur þegar verið unnið Ur sum-
um þessum gögnum ýmislegt um
arfgengi blóðflokka og nokkurra
sjúkdóma o.fl. sem hér er ekki
rúm til að rekja. Sturla hefur
ritað allmargar greinar um þess-
ar rannsóknir ýmisteinn eða með
öðrum til flutnings á ráöstefnum
eða birtingar i visindaritum.
Sturla tók að sér ritstjórn tima-
ritsins Islenskar landbúnaðar-
rannsóknir er þaðhóf göngu sfna
1968 og gegndi þvi starfi tii 1972 af
frábærri kostgæfni og vandaði
ritið sérstaklega. Hann átti lfka
sæti f ýmsum nefndum um land-
búnaðarmál og var f stjóm félaga
á sviði náttúrufræði og land-
búnaðar t.d. formaður Hins fs-
lenska náttúrufræðifélags 1956-’57
og var f tilraunaráði land-
búnaðarins um árabif
Árið 1973 var Sturla Friðriksson
gerður félagi Alþjóðanáttúru-
friðunarsjóðsins (World Wildlife
Fund) en í þeim félagsskap eru
bæði náttUrufræöingar og ýmsir
þjóðarleiðtogar t.d. var Bernhard
prins eiginmaöur Júlfönu
Hollandsdrottningar lengi forseti
þessara samtaka. Sturla og Sig-
rUn kona hans hafa ferðast nokk-
uð á vegum þessa félagsskapar
og með þvf fengið einstakt tæki-
færi til að kynnast náttUru, bæöi
jurta- og dýralifi og fegurð hinna
ólikustu landa 1 friðlöndum, þar
sem þessi samtök styrkja rann-
sóknir eins og t.d. á Galapagos-
eyjum.f ýmsum rikjum i Afriku
og i Bhutan i Himalayafjöllum.
Ariö 1978 flugu þau hjón tilSuður-
skautslandsins með Bernhard
prinsi i einkaþotu hans.
Sturla var kjörinn félagi i VIs-
indafélagi íslendinga 1960 og var
forseti þessfélags árin 1965-’67 og
er einnig formaður Asusjóðs sem
stofnaður var á vegum Visinda-
félagsins 1968. en sjóður þessi
veitir árlega einum Islenskum
visindamanni heiðurslaun.
Hin margþættu vísindastörf
sem Sturla hefur unnið að siðustu
20 árinutan við aðalverksvið hans
hjá Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins, hafa að sjálfsögðu
þrátt fyrir iðjusemi og ástundun
hans tekið tima frá aðalstarfinu
og er þó hlutur hans i þvi mikill og
góður. Ritstörf hans auk alls þess
sem að framan getur, eru ótrú-
lega mikil og merk. Auk gras-
ræktarstarfa hans, sem enn eru I
fullum gangi eru hérlendar vist-
fræðirannsóknir hans að minum
dómi mikilvægastar. Hann hefur
rannsakað áhrif ræktunar á vist-
kerfið. Sérstaklega hefur hann
rannsakaðáhrif áburöargjafar og
grassáningar á sanda og fundið
hve dýralffið verður fjöl-
skrúðugra með ræktun landsins.
Þá er hann að kanna áhrif fram-
ræslu og uppþurrkunar mýra á
lifriki þeirra. Hafa birst merkar
áfangaskýrslur um það efni.
Kynni mi'n af Sturlu Friðriks-
syni hafa i senn verið mér
ánægjuleg og mikils virði. Hann
er sérstæður og ógleymanlegur
persónuleiki, myndarlegur og
fumlaus í framgöngu, dulur, inn-
hverfur og óáleitinn, fjölgáfaður,
fróður og hugmyndarikur, sein-
tekinn I kynningu en manna
skemmtilegastur er komið er inn-
fyrir yfirborðið enda i senn hag-
orður vel og fyndinn. Sturla er
enginn félagshyggjumaður og er
ivið tortrygginn, enda hefur hann
átt þvi að venjast að samferða-
menn veltu fremur steinum i götu
hans en úr. Er mér slikt ráögáta,
þvf aldrei veitég til þess,aðhann
hafi að fyrra bragði gert á hlut
nokkurs manns.
Sturla er traustur og fastheld-
inn. Hann telur skyldu sína að
gæta þess vel, sem honum er trU-
að fyrir, er þvi sparsamur og
fastur á fé, en gerir það myndar-
' lega sem hann leggur fjármuni I.
Hann hlaut eignir i arf og hefur
aidrei litið á þær sem eyðslufé,
heldur skuli hann varðveita þær
og skila þeim auknum til eftir-
komenda. Samt hefur visinda-
hneigö Sturlu orðið auðhyggjunni
yfirsterkari. Hann hefur hvorki
lagt i brask eða atvinnurekstur til
auðsöflunar,en hefur aðeins gætt
að si'nu. Sturlu þykir vænt um sin
veraldlegu verðmæti og ann land-
eignum sinum svo, að þær eru
ekki falar viö fé. Væri betur að
fleiri landeigendur sýndu landinu
slika virðingu og tryggö.
Sturla er hamingjusamur i
einkalifi, kvæntur Sigrúnu Lax-
dal, Eggertsdóttur listmálara,
glæsilegri og fjölhæfri konu sem
er honum samhent. Þau eiga eina
dóttur, SigrUnu Asu, gifta Þór
Gunnarssyni. Þau eru bæði lif-
fræðingar, nU við framhaldsnám i
Durhamháskóla i Englandi. Þau
eiga eina dóttur, Emblu.
Þau SigrUn og Sturla búa við
Skerjafjörð i' glæsilegu húsi sem
þau byggðu. Heimilið er sérstætt
og ber vottsmekks þeirra beggja
i senn prýtt nútima listaverkum
og fornum munum. Þau eiga
sumarbústað á bakka Norðurár i
landi Laxfoss i Stafholtstungum.
A sama stað byggðu foreldrar
Sturlu sumarbústaö 1907 svo
vandaöan og vel gerðan að Sturla
kaus heldur að byggja nýja bú-
staðinn utanum þann gamla og
varðveita hann þannig, heldur en
rifa hann. Minningar frá gamla
bústaðnum voru honum svo kær-
ar. Slika tryggð er vert aö virða.
Um leið og ég árna Sturlu Frið-
rikssyni og fjölskyldu hans allra
heilla á þessum timamótum,
þakka ég honum og þeim hjónum
báðum vináttu og ótaldar
ánægjustundir frá liðnum árum
og störf hans iþágu landbúnaðar-
ins og þjóðarinnar.
Halldor Pálsson
menningarmál
Aída
■ öll sólarmerki benda til þess,
að árið 1982 verði ár óperunnar
hér á landi: stórir hlutir hafa þeg-
ar skeð ióperumálum á árinu og
enn eru ekki liönir nema tæpir
tveir mánuðir. Fimmtudaginn 18.
febrúar fluttu Sinfóniuhljóm-
sveitin, Söngsveitin Filharmónia
og einsöngvarar óperu Verdis
Aida i konsertformi i Háskólabiói
með miklum glæsibrag. Jean-
Pierre Jacquillat stjórnaði. Aida
er sannkölluð stór-ópera (Gross
Oper) þar sem sviðið og atburða-
rásin eru engu siður mikilvæg en
tónlistin: þarna eru stórkostlegar
senur, ballett, ást og sorg. 1 kon-
sert-uppfærslu sem þessarri fer
mikið af öllu þessu forgörðum:
við heyrum söng á óskiljanlegu
máli og fagra tónlist en þetta er
náttúrlega ekkiópera iþess orðs
rétta skilningi. Allt um það, þeir
sem höfðu séð Aidu á sviði —
sumir mörgum sinnum — nutu
sýningarinnar að sjálfsögðu bezt,
þvi þeir gátu lifað sig inn i hina
stóru atburði sem tónlistin er
hluti af. Og viö hin glöddumst yfir
þeim fagra söng og tilþrifamiklu
tónlist sem þarna var flutt.
1 Aidu eru þrjú stór hlutverk:
Corneiiu Murgu söng hetjutenór-
inn Radames, eygpzkan liðsfor-
ingja; Sieglinde Kahmann söng
Aidu, eþiópska kóngsdóttur i á-
nauð i Egyptalandi;og Anna JUli-
ana Sveinsdóttir söng Amneris
prinsessu i Egyptalandi — en
báðar elska prinsessurnar her-
manninn að sjálfsögðu, þvi' alltaf
er konan sjálfri sér lik. Murgu er
þrumutenór hinn mesti, með
geysimikla og fallega rödd. Hann
er rúmenskur að uppruna en
starfar i þýzka málheiminum.
Kollegar minir i tónlistargagn-
rýninni hafa spáð honum heims-
frægð. Vafalaust má þakka
Murgu mikið hversu vel þessi
flutningur tókst i heild, þvi hann
hlýtur að hafa „lyft móralnum”
með glæsisöng sinum og öryggi.
SieglindeKahmann vann ennþá
einn stórsigur i söng sinum á
þessum tónleikum — bæði ég og
aðrir vissu, að mikils mátti af
henni vænta en þarna sýndi hún
yfirburða kunnáttu sina og mús-
ikalftet i mjög erfiðu og krefjandi
hlutverki.
Anna Júliana Sveinsdóttir söng
þarna mesta hlutverk sitt til
þessa og gerði það með glæsi-
brag.Tilað byrja með virtist hún
vera taugaóstyrk og dálitið „stif”
en það fór af þegar á leið. Anna
Júliana á framtiðina fyrir sér, og
verði framfarir hennar hér eftir
sem hingað til, má óhikaö búast
við miklu af henni.
önnur hlutverk eru minni, en
voru vel af hendi leyst.
Strigabassi Jóns Sigurbjörns-
sonar sómdi sér vel i hlutverki
Ramfisar æðstaprests Guðmund-
ur Jónsson var sem klettur i Am
onsaro og Kristinn Hailsson söng
kóng Egypta. Elin Sigurvinsdótt-
ir söng „austurlenzka stefið” úr
kórnum, og barst stórvel og Már
MagnUsson söng örlitið hlutverk
sendiboða.
Söngsveiön Filharmónia (86
söngvarar) með styrk Ur Karla-
kór Reykjavikur (17) myndaði
kórinn sem einkum hefur miklu
hlutverki að gegna i hinum risa-
vöxnu sigurkórum 2. þáttar.
Krystina Cortes hefur æft kórinn i
vetur en Bandarikjamaöurinn
Gary Di Pasquasio þjálfaði hann
sérstaklega fyrir þessa sýningu.
Mér fannst kórinn standa sig vel
en hinu er ekki að neita að tæp-
lega hefði þurft svo risavaxinn
kór tU að ná þessum árangri.
Jean-Pierre Jacquillat ólmað-
ist á stjómpallinum og hélt öllu
saman: gaf öllum innkomur,
stýrði styrk og hraða, og hafði
yfirleitt alla þræöi i hendi sér —
hann sýndi þarna hvers hann er
megnugur i þessari mjög svo
viðamiklu og flóknu uppfærslu.
Yfirleitt tókst þessi flutningur
stórvel enda voru fagnaöarlætin
eftir þvi. Samt var óperan ekki
nema sem svipur hjá sjón miðað
við raunverulega sýningu með
pompog prakt: einn lakastikafl-
inn var balletthljómsveitarþátt-
urinn, þar sem áuðvitaö var eng-
inn ballettjiið dramatiska atriði á
bökkum Nilar þar sem Amonsaro
(Guðmundur Jónsson) neyðir
Aidu dóttur sina (Sieglinde Kah-
mann) til að svikja Radames
(Corneliu Murgu) ferfyrir tiltölu-
lega litið, og jafnvel lokaatriöið i
grafhvelfingunni veröur tiltölu-
lega léttvægt.
En miðað við aðstæður — að
þetta var konsert en ekki óperu-
sýning — var sýning Aidu glæsi-
leg og eftirminnileg á fimmtu-
daginn. Og kunnugir segja aö hin-
ar sýningarnar hafi verið miklu
betri.
22.2. Siguröur Steinþórsson
Frönsk píanólög
■ Edda Erlendsdóttir bætti enn-
þá einni fjöður i hatt sinn og Há-
skólatónleika með pianóverkum
franskra tónskálda sl. föstudag
(19. febrúar). Á 35 minútna tón-
leikum lék hún sex verk fjögurra
tónskálda, Chabrier (1841-94),
Fauré (1845-1924) Debussy (1862-
1918) og Ravel (1875-1937). Rauði
þráður tónleikanna var ,,im-
pressionisminn”, sem nefndur
hefur verið „áhrifalist” á is-
lenzku, þar sem listamaðurinn
leitast við að tjá heildaráhrif án
þess að fara Ut i smáatriði. Af
þessu tagi var einmitt fyrsta
verkið, Paysage (Landslag) eftir
Chabrier og hið næstsiðasta, Jeux
d’eau (Gosbrunnur) eftir Ravel.
Skemmtilegar voru æfingar De-
bussy, Etýða fyrir fimm fingur og
Etýða fyrir brotna hljóma en
gamansemi i þessum stil, með
eða án nytsamlegs og uppbyggi-
legs ivafs, má sjá hjá rússneskum
tónskáldum eins og Prókoffjeff.
Erda er Debussy vist einna á-
hrifamestur allra tónskálda á
þessari öld.
Edda Erlendsdóttir er mjög
góður pianisti og spilaði þessi
verk vel og skemmtilega. Það er
ánægjulegt að menningaráhrif
hér eru sifellt að breikka á nýjan
leik eftir aldalanga einangrun, og
verða aftur eins og á dögum Sæ-
mundar fróða sem lærði galdur i
Frakklandi.
A næstu hádegistónleikum i
Norræna húsinu (föstudaginn 26.
febrúar kl.12:30, þ.e. i dag) verða
fluttir tréblásarakvintettar Jóns
Asgeirssonar og Carls Nielsen —
þar ætti enginn sannur músikvin-
ur að láta sig vanta.
23.2. Sigurður Steinþórsson.
Siguröur
Steinþórsson
skrifar um
tónlist