Tíminn - 28.02.1982, Blaðsíða 2

2
Sunnudagur 28. febrúar 1982
■ 1 gærkvöldi frumsýndi Þjóð-
leikhúsið leikritið Sögur úr Vlnar-
skógi eftir mið-evrópska leik-
skáldið ödön Von Horváth, gam-
alt verk reyndar, en sem hefur
verið sýnt viða um heim siöustu
árin og nú siðast gerði þýski
leikarinn MaximilianSchell kvik-
mynd eftir leikritinu. Helgar-
Timinn hafði Samband við Árna
Ibsen og bað hann að segja eilitið
frá Horváth og tildrögum
sýningarinnar.
„Horváth kallaði sig þýskan
rithöfund og skrifaði öll sin verk á
þýsku þótt hann ætti i raun ekkert
þjóðland. Hann fæddist á Adria-
hafsströndinni 1901, faðir hans
var diplómat i þjónustu austur-
riska-ungverska keisaradæmisins
og Horváth þvi á eilifum flækingi
milli staða alla bernsku sina.
Þegar Austurriki-Ungverjaland
liðaðist i sundur eftir fyrri heims-
styrjöldina settist hann að i
Þýskalandi og fór að skrifa — þó
hann hefði að eigin sögn ekki
skrifað stafkrók á þýsku fyrr en
hann var fjórtán ára gamall.
Horváth fórst af slysförum árið
1936, fékk trjágrein i höfuðið i
þrumuveðri á breiðgötu i Paris.
Reyndar var aödragandinn að
slysinu býsna skritinn. Vikuna
áður hafði hann verið i Amster-
„Vonast til
að geta
snúið aftur
sem fyrst”
— Rætt við pólska
stórmeistarann
Kuligowski
Sogur ur
Vínarskógi:
„Horváth er betri
en Brecht”
Sögur úr Vinarskógi: Það er bæöi sungið og dansað.
— Bernsk
dam og var á leið til Parisar að
ræða við kvikmyndafrömuöi og
bókaútgefendur. Hann var geysi
hjátrúarfullur alla tið og i
Amsterdam fór hann til spá-
manns eða spákonu menn vita
ekki hvort, sem sagði honum að
drifa sig til Parisar, þar myndi
hann upplifa stórkostlegasta
ævintýri lifs sins. Og það var
semsagt þetta — að deyja.
En á stuttum ferli sinum náði
Horváth að skrifa á milli fimmtán
og tuttugu leikrit og fjórar skáld-
sögur að ég held. Flest voru leik-
ritin frumsýnd i Berlin á 3ja ára-
tugnum og i byrjun hins 4ða en
nasistar höfðu á honum illan bifur
og bönnuðu verk hans skömmu
eftir að þeir komust til valda.
Milli 1934-37 voru verk hans svo
einkum sýnd i öðrum borgum þar
sem þýska var mikið töluð i Prag
og Vin.
Annars er lifshlaup hans
merkilegt fyrir margar sakir —
til dæmis giftist hann frægri
gyðingasöngkonu skömmu eftir
valdatöku nasista árið 1933. Þau
fóru svo til Ungverjalands áriö
eftirog skildu þar, þá hafði brúð-
kaupiö náð sinum tilgangi — að
koma eiginkonunni undan. Þetta
er eitthvað i ætt við sparimerkja-
giftingarnar sem nú eru tiðkaðar,
nema bara miklu meira aðkall-
andi þannig var Horváth mjög
nútimalegur allt sitt lif enda eiga
verk hans enn mjög brýnt erindi i
dag.
En þekktasta verk hans er án
efa Sögur úr Vínarskógi Það var
frumsýnt i Berlin 1931 viö mjog
góðar undirtektir, fékk meðal
annars Kleist-bókmenntaverð-
launin það árið og hefur siðan
verið langmest leikið af verkum
hans”.
— Þýski rithöfundurinn Peter
Handke gaf eitt sinn fræga og
hálfbernska yfirlýsingu: Harváth
er betri en Brecht...
„Já, þetta er úr frægri grein
sem Handke skrifaði i Teater
Heute. Og nú er svo komið að
Horváth er meira leikinn en
Brecht i þýskum leikhúsum, sá
fyrsti sem hefur getað skákað
Brecht á þýsku leiksviði i fjölda-
mörg ár. Ungir þýskir höfundar
hafa sótt mikið til hans. En þessi
orð Handkes voru nú hálfgerður
Kuligowski.

fullyrðing Handkes
■ Adam Kuligowski er Pólverji. Við vitum öllsöm-
ul hvað hefur verið að gerast i Póllandi undanfarnar
vikur, Kuligowski veit það manna best. Hann er
stórmeistari i skák og var hér á landi að tefla á
Reykjavikurskákmótinu, vill ekki snúa aftur til
heimalands sins eins og á stendur. Hann hefur til
bráðabirgða fengið þriggja mánaða dvalarleyfi hér
á iandi og ætlar að nota timann til að hugsa ráð sitt.
Kuligowski er kornungur
maður, einn af yngstu stór-
meisturum heims um þessar
mundir aðeins 24ra ára. Hann
hefur ennþá ekki náð á toppinn i
skáklistinni en fæstir draga i efa
að efnið sé fyrir hendi. Engu að
siður gekk honum ekki sem best á
Reykjavikurmótinu margir vildu
kenna óvissri framtið hans um
það.
Við spurðum hann um ástæður
þess aðhann varðeftir i framandi
landi en fór ekki heim til sin.
Ástæðurnar eru ekki sist varð-
andi skákina”, segir hann. „Ég
sá það i hendi mér að það yrði
erfitt að leggja stund á skák
meðan núverandi ástand er i
heimalandi minu. Samskipti við
umheiminn hafa að miklu leyti
verið rofin svo ég myndi ekki hafa
aðgang að nýjum fræðiritum,
skákblöðum og svo framvegis en
það er lifsnauðsynlegt fyrir skák-
mann að fá slikt upp i hendurnar
einsfljóttog reglulega og unnt er.
Þetta var erfið ákvörðun. Það
er erfitt að sjá fram á að geta ekki
snúið heim til sin i fyrirsjáanlegri
framtið”.
— Hvaða áætlanir hefurðu gert
um framtiðina? Hefurðu til
dæmis hugsað þér að setjast að á
Islandi?
„Ég vona að ég geti snúið aftur
heim til Póllands sem fyrst. En
fyrir skákmann eru ýmsir kostir
við að búa á íslandi en einnig
ókostir. Hér er skákáhugi lang-
lægur en helsti ókosturinn er sjálf
lega landsins. Það er misjafnt
hvað skákmenn þurfa að tefla
mikið á ári til að halda sér i
formi, ég er þannig gerður að ég
verð helst að tefla allt árið um
kring. Það myndi ég ekki geta i
Póllandi nú og það er erfitt hafi
maður bækistöð á Islandi. Ég
þyrfti að leggja i mikil ferðalög
en þau eru afskaplega þreytandi
og taka mikla orku frá skák-
iðkununum. Til að komast i hóp
tiu bestu skákmanna heims þarf
gifurlega vinnu og ég veit ekki
hvort hana er hægt að stunda frá
tslandi. Ef til vill þyrfti ég að
leggja skákina á hilluna og snúa
mér að öðru.
Annars er þessi spurning varla
timabær. Ég á eftir að kynna mér
svo margt”.
— Þú hefur ekki verið i Póllandi
siðan herlögin voru sett þar á?
„Nei. I nóvember fór ég til
Englands til að taka þar þátt i
tveimur fremur litlum skákmót-
um. Hinu siðara þeirra lauk þann
15. desember en herlögin voru
sett á þann 13. Ég taldi ekki rétt
að snúa heim i bili og hef aðal-
lega dvalist i Frakklandi þangað
til ég kom hingað til Islands”.
— Hvað geturðu sagt okkur al-
ménnt um ástandið i' Póllandi nú?
„Ástandið þar er ákaflega
margslungið. Það er ljóst að
Gierek-stjórnin gerði mörg mis-
tök i efnahagsmálum og núver-
andi stjórn hefur þvi þurft að tak-
ast á viðmikil vandamál. Nú mun
aðeins mikið og samtaka átak
allra Pólverja geta snúið efna-
hagnum aftur á réttan kjöl.
— Hvað tekur við hjá þér næstu
daga?
„Ég veitþað ekki. Ég þarf tima
til að hugsa. Næst mun ég senni-
lega tefla á skákmóti i New York i
mars ef ég ákveð að halda mér
við skákina. Svo er ekki annað en
halda ótrauður áfram. En ég von-
ast sem sé til að geta farið aftur
til Póllands sem fyrst”.
blaðamannauppsláttur”.
— Haukur Gunnarsson er leik-
stjóri. Hvernig stendur á ferðum
hans hér, nú hefur hann starfað
erlendis i nokkur ár?
„Haukur hefur getið sér gott
orð sem leikstjóri viða á Norður-
löndum, nú siðast setti hann upp
leikrit eftir Tennessee Williams i
Alaborg við mikinn orðstir. Við
höfum lika góða reynslu af honum
i Þjóðleikhúsinu fyrir nokkrum
árum setti hann hér upp japönsku
sýninguna Kirsiberjablómin.
Þannig að okkur var mikið i mun
að næla i hann aftur, ekki sist
vegna þess að hann sýndi mikinn
áhuga á að leikstýra verkinu. Það
dugir heldur ekki að láta unga
leikstjóra sitja auðum höndum”.
— Það er mikið um tónlist og
dans i sýningunni?
„Já, vinarlög Jóhanns Strauss
eru bæði sungin og leikin við ólik-
legustu tækifæri. En það heyrist
lika sungið „Deutschiand,
Deutschland aber alles”... Ann-
ars byggir leikritið á stuttum og
hröðum atriðum sem gerast viðs
vegar um Vinarborg og i Vinar-
skógum. Þetta er ákaflega skýr
lýsing á upplausnar- og kreppu-
timum þegar nasistarnir eru að
ná yfirhöndinni”.
— Er þetta þá sorgarleikur?
„Formlega séð eru Sögur úr
Vinarskógi gamanleikur, ástar-
saga með „happy end” þar sem
elskendurnir ná saman. En samt
er ekki allt sem sýnist og ýmsar
blikur á lofti, Horváth nýtir
gamanleiksformið til hins ýtrasta
til að koma á framfæri skila-
boðum um fullkomna kúgun kon-
unnar. Þannig að harmleikurinn
er aldrei viðs fjarri”.
1 helstu hlutverkum i Sögum úr
Vlnarskógi eru þau Hjalti Rögn-
valdsson, Tinna Gunnlaugsdóttir,
Rúrik Haraldsson, Helga Bach-
mann, Guðbjörg Þorbjarnardótt-
ir og Björn Karlsson. Leikmynd
og búninga gerði Alistair Powell,
breskur listamaður sem hér hefur
starfað þrivegis áður. Þorsteinn
Þorsteinsson þýddi leikritið.
Næst á verkefnaskrá Þjóðleik-
hússins sagði Arni Ibsen að væri
Gisella klassiskur rómantiskur
ballett sem Sir Anton Dolin og
John Gilpin setja upp, báðir eru
þeir stór nöfn i heimi listdansins
þótt Sir Dolin sé orðinn 78 ára
gamall. Frumsýningin verður
12ta mars.
Söngleikurinn Meyjaskemman
eftir Schubert kemur svo á sviðið
i april og nokkru siðar verður
sýnt á litla sviðinu margverð-
launaðensktnútimaverk Duet for
One eftir Tom Kempinski.
Svo kemur auðvitað Listahátið
en það er önnur saga...
eh
■ Sögur úr Vinarskógi: Tinna Gunnlaugsdóttir og Hjalti Rögnvalds-
son.