Tíminn - 16.03.1982, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 16. mars 1982
"iW
Eitt þeirra mála sem hvað
erfiðast hefur reynst að ná sam-
stöðu um, er hvaða reglur skuli
gilda um sjónvarpsfjarskipta-
hnetti sem gera það að verkum,
að unnt er að hafa beinar
sendingar frá ákveðnu landi til
heimila i öðru landi án þess að
nokkur millistöð komi þar til.
Akveðin lönd fyrst og fremst
Vesturlönd, halda fast við frjáls-
an rétt til upplýsingamiðlunar og
rétt einstaklinganna til að taka á
móti slfkum upplýsingum, án til-
lits til landamæra. önnur riki
einkum Austur-Evrópuríkin
halda þvi fram, að i þessu tilliti
verði að taka fullt tillit til full-
veldis rikjanna og reglnanna um
að blanda sér ekki i innanlands-
mál annarra rikja.
Einnig hefur rikt ágreiningur
um staðreyndamiölun, miðlun
staðreynda sem fjarkönnunar-
tungl hafa aflað. Er leyfilegt án
samþykkis þess rikis sem upp-
lýsingarnar taka til að dreifa
upplýsingum, sem aflað hefur
verið með fjarkönnun? Af hálfu
ýmissa landa er þvi haldið fram
að aðgangur að slikum upplýsing-
um eigiaðverafrjáls,m.a. vegna
þess að það muni koma þróunar-
löndunum að verulegu gagni. Af
hálfu annarra landa er hér einnig
haldið fram fullveldisröksemdun-
um. Þriðja skoöun i þessu máli er
sú að á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna verði sett upp sérstök
miðstöð sem hafi það hlutverk að
miðla upplýsingum af þessu tagi
með samþykki allra, sem hlut
eiga að máli.
Hermál
A siöustu árum hefur rikt nokk-
ur óróleiki á vettvangi Sameinuðu
þjóðanna vegna aukinna
hernaðarumsvifa úti i geimnum.
Menn hafa m.a. rætt þar um
gervihnetti sem ætlaö er að eyði-
leggja aðra gervihnetti, um
hernaðarleg not geimferja og
notkun geimferðatækni i þágu
vigbúnaðar.
Menn óttast það nú mjög, að
vigbúnaðarkapphlaupið nái einn-
ig til himingeimsins og lagt hefur
verið til, að Sameinuðu þjóðirnar
taki það mál sérstaklega til um-
fjöllunarog tryggi með einhverj-
um hætti að himingeimurinn
verði eingöngu notaður i friðsam-
legum tilgangi og þótt alþjóðlegir
sáttmálar séu þegar til um þau
efni er vist, að um það verður
itarlega fjallað á ráðstefnunni
UNISPACE 82.
Birger Halldén
Upplýsingaskrifstofu
Sameinuðu þjóðanna
Kaupmannahöfn
af nýtingu himingeimsins. Engin
einstök þjóð megi slá eign sinni á
himingeiminn og allt, sem þar
fari fram, skuli gert i friðsam-
legum tilgangi. I öðru lagi er
samningur frá 1968 um björgun
geimfara og farartækja þeirra,
sem orðið hafa fyrir óhöppum. I
þriðjalagi hefur verið samþykkt-
ursáttmáli um alþjóðlega ábyrgð
á tjóni, sem hlutir er hafa verið
sendir út í himingeiminn, kunna
að valda á jörðinni. Þessi samn-
ingur öðlaðist gildi árið 1972. I
fjórða lagi skulu öll riki skrá allt
það, sem sent er út i himingeim-
inn og tilkynna Sameinuðu þjóð-
unum þar um. Samningur um
þetta hefur verið i gildi frá árinu
1976. I fimmta lagi hefur verið
gerð alþjóðasamþykkt um að-
gerðirrikjaá tunglinu og á öðrum
hnöttum, sem er eins konar
viðbótarsamningur við fyrsta
samninginn. Þessi samningur var
samþykktur 1979, en enn hafa
ekki nægilega mörg rfki
samþykkt hann til þess að hann
hafi öðlast fullnaðargildi.
Sjónvarpshnettir
Þar að auki verður á ráðstefnu
Sameinuðu þjóðanna fjallað um
margvísleg önnur vandamál
þessu tengd, sem erfiðara hefur
reynst að ná samstöðu um, og sú
staðreynd verður væntanlega
lýðum ljós á UNISPACE-
ráðstefnunni (Raunar heitir
ráðstefnan 2. ráðstefna Samein-
uðu þjóðanna um rannsóknir og
friðsamlega nýtingu himingeims-
ins — Fyrsta ráðstefnan af þessu
tagi var haldin 1968).
gr. fái eldriborgarar og aðrir gef-
endur að verulegu leyti — ef þeir
óska — að ráða sjálfir til hverra
hlutagjöfum þeirra sé varið. Með
þvi gefst þeim kostur á að hafa
meiri áhrif en ella á f ram vindu og
framkvæmdir mála áþessu sviði,
sem mörgum mun þykja sjálf-
sögð og kærkomin réttindi.
1 lýðfrjálsu landi er það Ut-
breidd skoðun að eðlilegast og
farsælast séað hver stétt eða hóp-
ur hafi að nokkru hönd i bagga
um meðferð og framkvæmd sinna
eigin mála, þvi hver er sinum
hnútum kunnugastur, og sjálfs er
höndin hollust. í þvi er eldra
fólkið heldur engin undantekning.
Og nU á timum hefur sumtaf þvi
sem betur fer öllu rýmra um
hendur en á yngri árum meðan
húsnæðiskröfur og heimilisþarfir
lögðust á með mestum þunga.
Nú er það svo hjá okkur, sem
velflestum vestrænum þjóðum að
stöðugt fjölgar þeim „öldruðu”,
sem ætlað er að hætta i föstum
störfum að einhverjum hluta eða
öllum við viss aldursmörk jafn-
framt þvi sem þrepunum upp að
þvi marki fækkar. Þeir, sem nú
falla út af hinum beinu atvinnu-
brautum, eru þvi ekki einungis
hlutfallslega fleirien áður ,heldur
einnig yngri að árum — og al-
mennt séð lika einnig betur
menntaðir og betur á sig komnir
likamlega en flestir undangeng-
inna kynslóða, sem þakka má
m.a. betri ævikjörum og meiri
læknisfræðilegri þekkingu og
hj álp e n f yr ri ky nslóðir át tu v öl á.
Ekki þarf þó að efa þótt hér sé
komið, að margir þessir ,,full-
orðnu” luma á drjúgum sjóðum
af lifsreynslu, starfsþekkingu og
hæfni, sem efalaust gæti komið
þeim og þjóðinni i heild að góðu
haldi á margan hátt i einn áratug
eða lengur, ef á þaðreyndi. Sjálf-
sagt fagna ófáir að ýmsu lausn-
inni undan lýjandi skyldustörf-
um. Sist munu þó hinir færri, sem
kvfðanokkuð þeirri stundu, þegar
bikar hins gamalkunna starfs og
strits verður frá þeim tekinn og
þeirstanda eftir með tómar hend-
ur, áttavilltir og óvissir þess,
hvaða — eða hvort nokkur efni-
viður gefist nú framar hug þeirra
og höndum að halda sér við. Þvi
svo undarlega er margur maður-
inngerður, að fáihannað litlu eða
engu fullnægt starfsþrá sinni eða
sköpunargáfu, verður hann fljót-
lega san blásið sinustrá á ber-
angri, þótt hann dveljií upphituðu
húsnæði i raflýstri borg.
Hér er það, sem Samtök aldr-
aðra og Styrktarsjóður gæti haft
stóru hlutverki að gegna, hlut-
verki, sem ekki á einungisað ætla
þeim yngri að gera fyrir þá
„eldri” heldur með þeim eldri,
einsog nýlega var komist að orði.
Og vita megum við að öldnum
ekki siður en ungum er það oft
dýrmæt uppörvun og manngildis-
auki að fá að leggja hönd á plóg-
innog vera á einhvern máta með i
góðu verki. Og þar gæti öflugur
Styrktarsjóður einmitt lagt mörg
dýrmæt lóð á vogarskálina.
Vera má að einhverjum finnist
að verið sé að bera i bakkafullan
lækinn að bæta enn einum sjóðn-
um við það sjóðasafn, sem fyrir
er til styrktar hvers konar um-
bóta-og hjálparstarfi. Viðvonum
samt að fljótlega verði mörgum
ljóst, að Styrktarsjóður aldraðra
á ekki siður rétt á sér en hinir.
Eins og þeir á hann rætur i fjöl-
þættum þörfum þjóöfélags, sem
vill kenna sig við mannúð og
menningu og á þvi þegar við upp-
haf sitt mörg einkenni sameigin-
leg með ótal öðrum sjóðum af
sama toga. Að einu leyti mun
hann þó þeim flestum eða öllum
frábrugðinn. Samkvæmt gerð
sinni og tilgangi er honum f rik-
ara mæli en nokkrumhinna ætlað
að verða og vera sjóður allrar
þjóðarinnar.sjóðurallrastétta og
allra kynslóða, sjóður sem I dag
er þinn sjóður, en á morgun barna
þinna, sjóður sem spinnur þráð
sinn inn i ókominn tima meðan
kynslóðimar renna sitt skeið frá
æsku til elli. Það er þvi okkar
allra þága að hann sé ávallt
slyrkur og virkur.
Gjöfum tilsjóðsins erveittmót-
taka á skrifstofu SAMTAKA
ALDRAÐRA Laugavegi 103, 4.
hæð, simi 26410 frá kl. 10 -12 og 13
- 15, og á skrifstofu ÖRYRKJA-
BANDALAGS ISLANDS, Hátúni
10, si'mi 26700.
! stjórn
STYRKTARSJÓÐS ALDRAÐRA,
Sigurður Gunnarsson, form.
Ingibjörg Þorgeirsd., ritari
Sigrún Ingimarsd., gjaldk.
9
gródur og gardar
Ingólfur Davíðsson
skrifar
Te og gúmmí eiga
sína smyglarasögu
■ Talið er að heimkynni te-
runnans sé Assam i suðurhlið-
um Himalajafjalla. Þaðan
barst hann snemma til Kina
og Japans. í Evrópu er te fyrst
nefnt i lok 16. aldar og þá sem
lækningajurt.
Fyrsta tehúsið var opnað i
Paris 1939. Smám saman urðu
Bretland og Rússland mikil
tedrykkjulönd. Kina var lengi
eini teútflytjandinn, eftir-
spurn mikil og verðið hátt.
Bæði Hollendingar og Eng-
lendingar höfðu reynt villite-
runnarækt skixnmu eftir 1800,
en kunnu ekki nægilega vel til
verka, ræktunarinnar og með-
höndlun telaufanna. Loks réð
hollenskur maður, Jakob að
nafni, bót á þessu. Hann
dvaldi 15 ár i Kina til að læra
gaumgæfilega bæði ræktun te-
runnans og meðferð uppskor-
inna laufanna. Hann náði lika i
kynbætta græölinga og smygl-
aði þeim úr landi. Varð siðar
mikil terækt á Java, Cylon,
Indlandi og í Afriku.
Um 1880 framleiddu Kin-
verjar um 80% af öllu te, en úr
þvi sá fyrir enda te-einveldis
þeirra.
„Eins dauði er annars lif”.
Hættulegur snikjusveppur,
sem eyöilagði kynstur af
kaffitrjám, varð til þess að
stórauka teræktina. — Ung,
smá blöð gefa besta teið. I
grænt te eru notuð hraðþurrk-
uð blöð. Hér er aöallega svart
te á markaði, þau blöð hafa
verið látin visna hægar.
Þurrkuð blöðin eru siðar vafin
saman, fyrr handvafin, en nú
aðallega i vélum.
Loks þarf allflökna þurrk-
unar- og gerjunarmeðhöndl-
un. Ýmis afbrigði eða gerðir
af tei eru á markaði undir
ýmsum nöfnum.
Te er þvínær næringar-
snautt. í þvi er sútunarsýra
mismikil. Hún eykst og gefur
beiskt bragð við langa hitun.
Koffein er einnig i tei. Dmur
og bragð telaufanna kemur
fram við meðhöndlunina, en
er ekki i ferskum blöðunum.
Gúmmitréð (paragúmmi-
tré) vex villt i frumskbgum
Amazon í Suður-Ameríku.
Brasilíubúar höfðu af því góð-
ar tekjur og vildu sitja einir
að. Bönnuðu þeir þvi útflutn-
ing fræja og plantna.
Gekk svolengi.en loksbrást
þeim bogalistin, og fyrir
rúmri öld varö smygl Eng-
lendingsins Harry Wickham á
allra vörum. Wickham fékk
Indána til að safna um 70 þús-
und fræjum gúmmitrésins,
faldi þau i bananaklösum og
kom þeim út i skip.
Fræjunum var sáð i gras-
garðinum mikla Kew og kom-
ust um sjö þúsund plöntur á
legg og voru flestar sendar til
Cylon, en nokkrar til Java o.fl.
staða. Margar dóu á leiöinni,
en af þeim sem eftir liföu
spratt mikil gúmmitrjárækt.
Erkrurnar þöktu stör land-
svæði og brátt varð ræktunin
fjárhagslegt happdrætti sums
staðar.
Gerðir eru hæfilegir skurðir
Ibörkinn og gúmmirikum safa
sem út vætlar safnað i ilát.
SMyglarinn Wickham fékk
gott embætti og var aðalður.
Þegar hann féll frá voru um
95% af allri gúmmifram-
leiðslu i breska heimsveldinu,
en tæpt prósent frá Amazon-
héruðunum, heimkynni para-
gúm mitrésins.
■ Blómguö terunnagrein