Fréttablaðið - 30.11.2008, Blaðsíða 10

10 30. nóvember 2008 SUNNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Nýsamþykkt lög um breytingu laga um gjaldeyrismál vekja
spurningar. Sérstaklega heimildar-
ákvæði Seðlabankans um reglu-
setningu um gjaldeyrisskil, en það
hljómar svo: „Seðlabanka Íslands
er heimilt, að fengnu samþykki
viðskiptaráðherra, að setja reglur
um að skylt sé að skila erlendum
gjaldeyri sem innlendir aðilar hafa
eignast fyrir seldar vörur og
þjónustu eða á annan hátt.“
Eflaust eru lög þessi sett í
góðum ásetningi við mjög
sérstakar aðstæður. Mikill
þrýstingur hefur byggst upp
vegna fjármagns sem beinlínis
bíður flóttaleiðar úr landi og vitað
er að það mun hafa mjög neikvæð
áhrif á gengi krónunnar. Laga-
setning þessi ber þess merki að
raunverulegar áhyggjur eru
hafðar af því að slík lækkun gæti
orðið stjórnlaus, að af stað færi
vítahringur gengislækkunar sem
yrði ekki auðrofinn.
Jafnframt hefur þegar myndast
hér á landi svartur markaður með
gjaldeyri sem er fyrirbrigði sem
vart hefur sést hér síðustu áratugi.
Það er vægast sagt óheppilegt og
nauðsynlegt að koma þeim markaði
fyrir kattarnef sem fyrst.
Lagasetningunni er ætlað að
stemma stigu við þessum vanda,
en, eins og áður segir, kvikna
ýmsar spurningar um efni laganna,
áhrif þeirra og framkvæmd.
Vantraust á efnahagsáætlun
Í fyrsta lagi má velta fyrir sér
hvort túlka megi lögin sem
ákveðið vantraust, eða óöryggi, á
efnahagsáætlun stjórnvalda og
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Þrátt
fyrir hin miklu lán og margliða
aðgerðaráætlun er talin þörf á að
setja á meiriháttar markaðshindr-
anir. Hér takast á annars vegar því
sem haldið hefur verið fram á
opinberum vettvangi að við
fleytingu krónunnar verði í
upphafi snöggt gengisfall með leið-
réttingu upp á við fljótlega í
kjölfarið, og hins vegar fyrrnefnd-
ur ótti við að lækkunin fari úr
böndunum og hér verði stjórnlaus
gengislækkun með tilheyrandi
óðaverðbólgu.
Í öðru lagi kemur fram í
greinargerð með frumvarpinu að
það felur í sér veruleg frávik á
alþjóðlegum skuldbindingum.
Sérstaklega er þar um að ræða
EES-samninginn og verður að
teljast galli að ekki sé a.m.k. vísað
í greinargerð með frumvarpinu
um að ef gripið verði til aðgerða
verði að fara að ákvæðum 45.
greinar EES-samningsins, að
ógleymdum ákvæðum 112 og 113
greinar samningsins, en þær lúta
m.a. að tilkynningaskyldu
íslenskra stjórnvalda til annarra
samningsaðila um sértækar
aðgerðir af því tagi sem lagasetn-
ingin boðar.
Gera má ráð fyrir að við
undirbúning lagasetningarinnar
hafi það verið gert. Auk þess er
ekki ástæða til að ætla annað en að
íslensk stjórnvöld vilji vinna
aðgerðir sem þessar í sátt við
nágrannaþjóðir okkar.
Í þriðja lagi veldur það vissum
áhyggjum hvort lögin feli í sér
brot á eignarréttarákvæði
stjórnarskrárinnar, m.a. vegna
þeirrar heimildar Seðlabanka
Íslands að skylda fólk og fyrirtæki
til að skila gjaldeyri sem þau eiga.
Að sama skapi er spurning hvort
hugsanleg viðurlög gangi ekki
fulllangt, en í tilfelli brota verður
heimilt að beita stjórnvaldsektum
og varðhaldi til allt að tveggja ára
og þarf þá engu að breyta um
hvort ásetningsbrot hafi verið að
ræða eða af gáleysi.
Í fjórða lagi er rétt að velta fyrir
sér hættunni á að með þeim
víðtæku valdheimildum sem
Seðlabanka eru veittar, jafnvel þó
að þær séu til bráðabirgða, verði
brotnar reglur um meðalhóf. Þótt
tæpast sé ástæða til að ætla að
sérsveit ríkislögreglustjóra verði
send til fólks og fyrirtækja til að
sækja gjaldeyri sem þau hafa
aflað „fyrir seldar vörur og
þjónustu eða á annan hátt“ virðist
skorta ákveðna varnagla í lögin
m.a. um framkvæmd valdheim-
ilda. Hvernig verður þetta metið?
Tæpast á að „glæpagera“ gjaldeyr-
iseign þ.a. Seðlabankinn muni leita
til dómstóla og óska húsleitarheim-
ildar vegna gruns um gjaldeyris-
eign? Að sama skapi er tæpast
uppi áætlun um að fulltrúar
Seðlabankans bíði við landganga
Leifsstöðvar og biðji íslenska
ferðamenn að skila afgangsferða-
gjaldeyri strax við heimkomu.
Trygging jafnræðisreglu
Í fimmta lagi vekja lögin spurningu
um það hvort hætta verði á því að
jafnræðisregla verði brotin og um
mismunun á milli aðila. Það hlýtur
að vera erfiðara að beita takmörk-
unum á sum fyrirtæki en önnur.
Tæpast verður stóriðja látin sæta
takmörkunum og enginn áhugi er á
því að stefna rekstri t.d. CCP,
Össurar og Marels í hættu. Ef
einhverja starfsemi eða fyrirtæki
þarf að taka út fyrir sviga verður
það að vera vel rökstutt. Annars er
hætta á að ákveðnar atvinnugrein-
ar, t.d. sjávarútvegur, telji sig órétti
beittar.
Í sjötta lagi er rétt að hafa í huga
hugsanleg neikvæð áhrif laganna á
erlenda fjárfestingu hérlendis, að
minnsta kosti á meðan ákvæðin
gilda, og jafnvel varanlega í ljósi
þess hversu greiðlega gekk að
afgreiða lagasetningu af þessu tagi
á Alþingi.
Í sjöunda lagi, með hliðsjón af
ofangreindu, er ástæða til að hafa
áhyggjur af því hvort þessi
lagasetning dragi úr trú á Íslandi
sem réttarríki.
Fara sprotafyrirtækin úr landi?
Í áttunda lagi, er einnig rétt að
kannað verði hvort lagasetning
sem þessi geti orðið þess valdandi
að smærri fyrirtæki, t.d. sprota-
fyrirtæki í hátækniútflutningi,
sem hvort eð er eru á mörkum
þess að geta haldið áfram starf-
semi hérlendis, muni hverfa úr
landi.
Í níunda lagi er full ástæða til að
taka til athugunar athugasemdir
framkvæmdastjóra Samtaka
atvinnulífsins, sem segir lögin
stórskaða íslenskt viðskiptalíf og
neyða fyrirtæki til þess að taka
upp starfshætti fortíðarinnar.
Í tíunda lagi, er rétt að velta
fyrir sér þeirri aðferðarfræði sem
beitt er við setningu laganna og
hvort ástæða er til að óttast
frekari lagasetningar í framtíðinni
og aðrar aðgerðir stjórnvalda. Það
getur ekki verið ásættanlegt að
reglulega sé verið að keyra
lagasetningar með jafn víðtæk
áhrif í gegnum Alþingi með
afbrigðum og þannig í reynd
komið í veg fyrir fullnægjandi
lýðræðislega umræðu um áhrif
þeirra.
Lagasetning þessi er viðbragð
við óvenjulegu ástandi. Hún setur
veruleg höft og almennt virðist
skorta varnagla beitingu laganna.
Eru lögin þannig full opin til
túlkunar og því spurning hvort þau
dragi frekar úr trausti en að auka
það. Braut hafta er að auki í
sögulegu samhengi alltaf varhuga-
verð, því jafnan virðist eitt leiða af
öðru í þeim efnum – takmörkuð
gjaldeyrishöft dagsins í dag verði
orðin víðtækari almenn viðskipta-
höft morgundagsins. Ásetningur
laganna er án efa góður, en ástæða
er til að hafa í huga að leiðin til
bölvunar getur einmitt verið
vörðuð góðum ásetningi.
Höfundur er formaður Framsókn-
arfélagsins á Akranesi.
Ásetningur og afleið-
ing gjaldeyrislaganna
FRIÐRIK JÓNSSON
Í DAG |Gjaldeyrislög
Í fimmta lagi vekja lögin upp
spurningu um það hvort hætta
verði á því að jafnræðisregla
verði brotin og um mismunun á
milli aðila. Það hlýtur að vera
erfiðara að beita takmörkunum á
sum fyrirtæki en önnur
Rauðarárstíg 6
Sími: 567-7888
www.art2b.is
Nýtt sölugallerý
Vönduð olíumálverk og listmunir eftir
íslenska og erlenda listamenn. Verið
velkomin í glæsilegan sýningarsal okkar,
sjón er sögu ríkari.
Ekkert hljóð, bara blóð
Tónlistarmaðurinn Bubbi Morthens
fer mikinn í aðsendri grein sem birtist
í laugardagsútgáfu Morgunblaðsins.
Lýsir þjóðskáldið því meðal annars yfir
að Hannes Hólmsteinn Gissurarson
sé inni í skáp ásamt hinum blindu
og að Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir
menntamálaráðherra sé framtíðarleið-
togi Sjálfstæðisflokksins. Klykkir Bubbi
svo út með eftirfarandi orðum: „Gera
menn sér grein fyrir því að í fyrsta
skipti í sögu þjóðarinnar liggur upp-
reisn í loftinu – það munu
verða blóðug mótmæli ef
ekki verður gert neitt í því
að draga menn til ábyrgðar.“
Af þessu tilefni eru
gárungar í aðdá-
endahópi tónlistar-
mannsins þegar farnir að búa sig undir
útkomu nýrrar og uppfærðrar útgáfu af
slagara Bubba frá 1986, „Er nauðsyn-
legt að skjóta þá?“
Þið eruð frábær
Fyrsta upplaginu af nýjum sjálfshjálp-
argeisladiski spákonunnar Sigríðar
Klingenberg, sem ber titilinn „Þú ert
frábær“, var stolið af heimili Sigríðar í
vikunni. Gárungar hafa sammælst um
að beina þeim tilmælum til spákon-
unnar að heillavænlegast sé að hefja
leitina að diskunum í miðbæ Reykja-
víkur, nánar tiltekið á svæðinu milli
Kirkjustrætis og Kalkofnsvegar.
Ertu þá farin?
Komið hefur í ljós að félaga-
nöfnin Íslensk afþreying
ehf. og Ný sýn ehf., sem eru ný
nöfn yfir félög í eigu 365 miðla,
voru bæði í notkun annarra félaga.
Íslensk afþreying var rekstrarfélag
Selfoss-hnakkanna í hljómsveitinni
Skítamóral en Ný sýn er útgáfufélag
í meirihlutaeigu Samtakanna ´78,
félags lesbía og homma á Íslandi.
Skítamórals-liðar tóku vel í þær
umleitanir 365 miðla að láta félaginu
eftir nafnið Íslensk afþreying, en ekki
hefur enn verið samið við Samtökin
´78 um nýja notkun nafnsins Ný sýn
og segist formaður samtak-
anna vera sárt um nafnið.
Spurningin er hvort annar
aðilanna hafi sýnt af sér
skítamóral í samningavið-
ræðum.
kjartan@frettabladid.is
K
rafan um að rannsóknin á hruni bankanna nái líka yfir
aðdraganda einkavæðingar þeirra er sanngjörn. Í raun
er bráðnauðsynlegt að Alþingi taki af öll tvímæli um
að sá kafli verði hluti af starfslýsingu fyrirhugaðrar
rannsóknarnefndar. Ef ekki, verður aðeins hálf sagan til
skoðunar.
Tvær meginástæður eru fyrir því að fara verður ofan í saumana
á því hvernig staðið var að einkavæðingu gömlu ríkisbankanna. Sú
fyrri er að á næstu misserum og árum liggur fyrir að ýmis fyrir-
tæki, sem eru lent eða munu lenda í eigu ríkisins, þarf að einka-
væða á nýjan leik. Þar með talið einhverja, eða alla, stóru bankana
þrjá. Hvernig staðið var að einkavæðingu Landsbankans og Bún-
aðarbankans á sínum tíma, verður að vera víti til varnaðar.
Sú framkvæmd er í raun handbók um hvernig á ekki að standa
að sölu ríkisfyrirtækja. Enda varð afraksturinn stórkostlegt tjón
fyrir núlifandi Íslendinga og komandi kynslóðir.
Hin ástæðan, og ekki veigaminni, er að hrunið getur gefið okkur
tækifæri til að byggja upp nýtt samfélag laust við pólitíska fyrir-
greiðslu og klíkuskap. Til þess að af því geti orðið verður að fara
fram heiðarlegt uppgjör við fortíðina. Annars er hætta á því að
við spólum okkur beint aftur í sama hjólfarið, þar sem stjórnmála-
flokkar skipta á milli sín helstu gæðum samfélagsins.
Einkavæðing Landsbanka og Búnaðarbanka á sínum tíma var
einmitt óvenjuósvífið dæmi um slíka útdeilingu. Höfundar og
ábyrgðarmenn á því verki voru forystumenn Sjálfstæðiflokks og
Framsóknarflokks, sem þá fóru með ríkisstjórn landsins.
Í orði kveðnu átti framkvæmdanefnd um einkavæðingu að móta
hvernig staðið yrði að sölu ríkisbankanna, en þegar til kastanna
kom tók af henni völdin ráðherranefnd, sem í sátu Davíð Oddsson,
þá forsætisráðherra, Halldór Ásgrímsson, þá utanríkisráðherra,
Geir H. Haarde, þá fjármálaráðherra og Valgerður Sverrisdóttir,
þá viðskiptaráðherra.
Það var val þessara ráðherra að áhrifamenn í Framsóknar-
flokknum fengju Búnaðarbankann og að „Landsbankinn kæmist í
hendur manna sem Sjálfstæðisflokkurinn hefði a.m.k. talsamband
við,“ eins og það er orðað í grein Styrmis Gunnarssonar um Davíð
Oddsson í bókinni Forsætisráðherrar Íslands.
Engin ástæða er til að efast um að Davíð sjálfur er þarna heim-
ildamaðurinn sem og að þessum orðum úr sömu bók: „sú ákvörð-
un hans að selja Björgólfi Guðmundssyni og samstarfsmönnum
hans ráðandi hlut í Landsbankanum er ein örlagaríkasta ákvörðun
sem hann hefur tekið á stjórnmálaferli sínum.“ Hefur það heldur
betur gengið eftir. Þó örugglega á annan hátt en greinarhöfundur
og heimildamaðurinn ætluðu.
Það er líka ástæða til að rifja upp að í aðdraganda einkavæðing-
ar bankanna lýsti Davíð Oddsson því margoft yfir að mikilvægt
væri að eignarhald í bönkunum yrði dreift svo þeir yrðu sem hlut-
lausastir gagnvart viðskiptalífinu. Ef þeirri skynsamlegu stefnu
hefði verið fylgt má ætla að öðruvísi væri nú komið fyrir íslensku
efnahagslífi. En þegar til kastanna kom tóku Davíð og ráðherra-
nefnd framsóknar- og sjálfstæðismanna u-beygju og kusu að koma
bönkunum í þröngt eignarhald manna sem nutu velvildar flokk-
anna. Voru þar hagsmunir þessara tveggja flokka settir framar
heilbrigði samfélagsins. Slíkum hugsunarhætti verður að útrýma.
Einkavæðingin og hrun bankanna.
Alla söguna takk
JÓN KALDAL SKRIFAR