Fréttablaðið - 01.12.2008, Blaðsíða 16
16 1. desember 2008 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Illt augnaráð
Björn Bjarnason gagnrýnir á vef
sínum þá sem bera blak af því þegar
Steingrímur J. Sigfússon reiddist
Birni á Alþingi, starði á hann og
hristi síðan forsætisráðherra. „Þegar
Rudi Giuliani réðist gegn afbrotum
í New York var það gert undir þeim
formerkjum, að hvorki ætti að afsaka
stór né smávægileg brot.
Taka yrði á öllu,“ skrifar
Björn. Spyrja má hvað
Björn vilji að gert verði
við Steingrím. Það
mætti kannski ákæra
hann fyrir morðtilraun.
Hann reyndi jú að
drepa dómsmála-
ráðherra með
augnaráðinu.
Morðóður útvarpsstjóri
Og meira af morðtilraunum. Einn sem
hneppa mætti í varðhald með Stein-
grími er Páll Magnússon útvarpsstjóri.
Þetta er í það minnsta niðurstaða rit-
höfundarins Hermanns Stefánssonar í
grein í Dagblaðinu Nei! þar sem hann
ræðir um brotthvarf morgunleikfimi
af Rás 1. „Morgunleikfimin heldur án
efa lífinu í mörgu gömlu fólki,“ skrifar
Hermann. „Það væri ekki út í hött
ef ég segði að útvarpsstjóri hyggist
drepa gamalt fólk í sparnaðarskyni.“
Ekki er ólíklegt að Páli þyki það út í
hött, svo vægt sé til orða tekið.
Spennandi forseti
Reyfarakenndar
lýsingar er ekki aðeins
að finna í skrifum
Hermanns, heldur einnig í bók Guð-
jóns Friðrikssonar um forseta Íslands.
Lýsingar Guðjóns á átökum Ólafs
Ragnars og Davíðs Oddssonar minna
helst á góða bók eftir Arnald Ind-
riðason og frásagnir af fundum hans
með forsetaframbjóðendum um
vistvæna orku til bjargar heiminum
eru viðlíka spennandi og sjónvarps-
þættirnir 24. Guðjóni standa því allar
dyr opnar þegar kemur að
útnefningum til íslensku
bókmenntaverðlaunanna
á þriðjudag. Bók hans
gæti nefnilega orðið sú
fyrsta sem tilnefnd er
bæði í flokki fræðirita og
skáldverka.
stigur@frettabladid.is
Í dag eru 90 ár liðin frá því að Ísland varð fullvalda ríki. Um
skeið virtust merkisafmæli í sögu
þjóðarinnar hafa misst erindi sitt
við venjulegt fólk. Þegar fortíðin
knúði dyra á sparifötunum fannst
almenningi hún lítill aufúsugest-
ur. Nú ber annað við. Á þeim
örlagatímum sem við nú lifum er
fortíðin skyndilega nákomin og
kær, samanburður við hana
eðlilegur. Því er 1. desember 2008
táknrænn dagur, ekki aðeins fyrir
þjóðfrelsi Íslendinga, heldur
einnig fyrir enduruppgötvun
Íslendinga á menningu sinni,
hefðum og tungumáli sem virðast
einu haldreipin.
Íslendingar reyna um þessar
mundir að átta sig á tilverunni,
hverjir þeir eru og til hvers lífi
þeirra er lifað. Hvert um sig
erum við að semja nýja lífssögu.
Þessi saga er sett saman úr
orðum móðurmálsins sem við öll
deilum. Hún er sett saman úr
hugmyndum um þroska, ham-
ingju og gott líf sem við óskum öll
eftir, sama með hvaða hætti við
ætlum okkur að markmiðunum.
Bókmenntirnar gegndu því
hlutverki um aldir að vera
uppspretta sjálfsskilnings og
samhengis. Sögur af siðferðileg-
um álitamálum og deilum sem
óþekkt miðaldafólk sagði og
skráði hafa fram á þennan dag
verið fólki fyrirmynd í breytni og
innblástur við að skilja samhengi
hlutanna. Rökleg sundurliðun
hræringa mannssálarinnar sem
lúterskir eldklerkar og sálma-
skáld settu niður í postillum og
sálmakverum bjó til fyrirbæri
eins og samvisku og iðrun, sem
nú er sárlega kallað eftir.
Stórskáld okkar daga hafa bundið
nútímaheiminn í ljóðlínur og
sögur sem eru líkt og sverðshögg
á flækjuhnúta lífsins. Í meðförum
þeirra öðlast tungumálið þann
skýrleika sem við öll þurfum til
að greina hismi frá kjarna. Hafi
okkur verið borið orðamoð er
þörf á næringarríkum hending-
um.
Sjálfstæðisbarátta okkar og
bókmenntir hafa ævinlega verið
samslungin, til þeirra og tungu-
málsins voru rökin sótt forðum
fyrir sjálfstæðri tilvist okkar. Það
er trú okkar að einnig nú hafi
íslenskar bókmenntir hlutverki
að gegna. En þá skiptir hlutur
almennings líka miklu, því það er
forsenda íslenskrar bókaútgáfu
að þátttaka lesenda – iðkendanna
– sé ævinlega stór. Fámennið
gerir að verkum að hér geta
aldrei myndast skil á milli alþýðu-
menningar og hámenningar,
íslensk menning er alþýðuhá-
menning eða ekki.
Það er eitt af undrum veraldar
hvernig íslenskar fornbókmennt-
ir gátu varðveist í landinu öldum
saman, þrátt fyrir örbirgð og
einangrun, löngu fyrir tilkomu
prentverks. Það afrek verður
ekki skilið án þess að hlutur
almennings sé hafður í huga. Og
það hvernig þessi þjóð síðan reis
til bjargálna og allsnægta með
undraskjótum hætti á sér fyrst og
síðast eina skýringu: hið tiltölu-
lega almenna læsi og bókmennta-
þjálfun þjóðarinnar sem í fyllingu
tímans opnaði henni leiðir inn í
alla heima.
Við þurfum að treysta þennan
grunn. Rithöfundar og útgefend-
ur hafa í félagi við aðra á
vettvangi íslenskrar bókmenning-
ar mótað tillögur um hvernig
hægt sé með tiltölulega einföld-
um hætti að stórefla lestrarmenn-
ingu Íslendinga. Um allt land
vinna áhugasamir kennarar,
bóksasafnsfræðingar og foreldr-
ar þrekvirki í að búa börnin okkar
undir að takast á við heim þar
sem lestur og skilningur á
samhengi er lykilhæfni. Vanda-
málið er að lítil samhæfing er á
milli þeirra sem í baráttunni
standa. Menn finna upp lestrar-
hjólið aftur og aftur með ærinni
fyrirhöfn og allt of fáir vita af
vopnabræðrum sínum. Þetta ætti
að vera auðvelt að leysa ef vilji er
fyrir hendi. Jafnframt verður að
vinna þeim skilningi brautar-
gengi að lestrarhvatning er eitt af
mikilvægustu verkefnum
samfélagsins. Rétt eins og varið
er miklum fjármunum til að
hvetja almenning til að haga sér
skynsamlega í umferðinni, láta af
reykingum og hreyfa sig oftar
ætti almenningur einnig að fá að
vita að læsi er eitt helsta hags-
munamál þjóðarinnar.
Góðir landsmenn, nú eru
örlagatímar, sláum skjaldborg um
íslenskar bókmenntir og íslenska
menningu og sækjum fram!
Kristján B. Jónasson er formaður
Félags íslenskra bókaútgefenda.
Pétur Gunnarsson er formaður
Rithöfundasambands Íslands.
Rauðarárstíg 6
Sími: 567-7888
www.art2b.is
Nýtt sölugallerý
Vönduð olíumálverk og listmunir eftir
íslenska og erlenda listamenn. Verið
velkomin í glæsilegan sýningarsal okkar,
sjón er sögu ríkari.
É
g get ekki tekið ábyrgð á framferði bankamanna,“ segir
Geir H. Haarde forsætisráðherra í viðtali við amerísku
fréttaveituna AP um helgina. Í viðtali Kastljóssins lýsti
formaður bankastjórnar Seðlabankans þeirri skoðun að
þjóðin ætti ekki að bera kostnað af skuldum „óreiðu-
manna“ í útlöndum. Smám saman er verið að stilla saman strengi.
Bankamenn skulu bera ábyrgð á stöðu efnahagsmála hér. „Ég
tel mig ekki persónulega ábyrgan,“ segir Geir við AP. Sökin er
annarra, segja þessir háu herrar siglandi hraðbyri með þjóðina í
umhverfi hafta, fátæktar og mögulega dollarabúða.
Hrundi fjármálakerfið vegna lána til hlutabréfakaupa starfs-
manna bankanna, út af háum launum, eða græðgi stjórnenda
þeirra og eigenda? Var útrásin slæm? Öðru nær. Vel má vera að
einhverjir hlutir þoli illa dagsins ljós og græðgi er gagnrýniverð.
En það er líka hroki, öfund og reiði. Staðreyndin er að bankarnir
féllu vegna þess að þá skorti lánveitanda til þrautavara. Annars
staðar fóru bankar á hausinn vegna þess að þeir fóru óvarlega í
lánveitingum eða fjárfestu í ónýtum skuldabréfavöndlum. Hér
lifðu bankarnir 13 mánaða eyðimerkurgöngu þar sem dyr voru
lokaðar í fjármögnun. Fallnir bandarískir stórbankar þoldu slíkt
ástand í tvo til þrjá mánuði.
Síðustu ár hefur margoft verið bent á að bankana skorti nauð-
synlegt bakland og það mætti gjarnan hafa í huga þegar hafðar
eru uppi yfirlýsingar um að fjölmiðlar hafi ekki staðið vaktina.
Bent hefur verið á brotalamirnar og leiðir til lausnar. Í hnotskurn
voru skilaboðin þau að krónan væri of lítil og baklandið veikt. Þetta
vildu ráðamenn ekki viðurkenna og því fór sem fór. Ábyrgðin er
þeirra, sama hvað þeir segja.
Varðstaða stjórnmála- og embættismanna um krónuna er illskilj-
anleg. Krónan er örmynt og viðkvæm fyrir árásum. Hún nýtur
ekki trausts og sveiflast gífurlega. Hinn kosturinn er að þjóðin
blæði fyrir kostnaðarsamt fastgengi og helsi gjaldeyrishafta.
Á ráðstefnu í Háskólanum í Reykjavík í mars var bent á að krón-
an væri sjálf uppspretta hagsveiflna, í stað þess að vera tæki til
að taka á þeim. Um leið var bent á að viðskipti við önnur evruríki
myndu stóraukast með aðild Íslands að Myntbandalaginu.
Ástæða varðstöðunnar um krónuna virðist eiga rót sína í að
með henni er hægt að stýra lýðnum. Með henni er hægt að velta
yfir þjóðina kjaraskerðingu til að breiða yfir hagstjórnarmistök.
Hún er þægilegt valdatæki. „Atburðarásin haustið 2008 leiddi hins
vegar eitt í ljós: Með öllum sínum ókostum var íslensk króna fljót-
virkasta og friðsamlegasta tækið til að laga hagkerfið að nýjum
aðstæðum. Með gengisfalli krónunnar voru laun snarlækkuð án
blóðsúthellinga,“ skrifaði Hannes Hólmsteinn Gissurarson, próf-
essor í stjórnmálafræði, í Vísbendingu í lok október.
Í dag er viðeigandi að velta fyrir sér fullveldinu. Ógnar það full-
veldi þjóðarinnar að starfa með öðrum fullvalda þjóðum og nota
sameiginlega mynt? Eða er ógnin meiri af því að eftirláta misvitr-
um stjórnmálamönnum þægilegt tæki til kjaraskerðingar án blóð-
súthellinga.
Svo skal böl bæta að benda á eitthvað annað.
Stjórnmálamenn
kenna öðrum um
ÓLI KRISTJÁN ÁRMANNSSON SKRIFAR
UMRÆÐAN
Sigrún Elsa Smáradóttir skrifar um
verðtryggingu
Það hafa tapast verðmæti út úr hagkerf-inu, kakan sem til skiptanna er hefur
minnkað umtalsvert, eða kannski bara
fallið þar sem hún var hol að innan. Því
stöndum við frammi fyrir því verkefni
hvernig skipta eigi minni köku. Þá er í
mörg horn að líta.
Þegar litið er til húsnæðislána er nauðsynlegt að
skoða hvernig skuldarar og lánveitendur skipta með
sér minni köku. Það er einsýnt að fasteignaeigendur
taka á sig eignarýrnun vegna lækkunar á fasteigna-
verði. En hver á að taka á sig rýrnunina á krónunni?
Í ljós hefur komið að krónurnar sem voru lánaðar
voru bara alls ekki eins mikils virði og menn héldu.
Það getur því ekki talist eðlilegt að falskt verðgildi
„góðærisins“ sé tryggt í gegnum verðtryggingu inn
í kreppuna. Það er fullkomlega eðlileg krafa að
lánveitandinn taki stóran hluta af þeim skelli með
lántakandanum.
Það er ekki hægt að tala um að með frystingu
verðtryggingar sé verið sé að færa peninga
úr einum vasa í annan, því peningarnir sem
á að færa eru ekki til og voru kannski bara
til í þykjustunni.
Hins vegar er ljóst að ef ekkert verður að
gert fá lánveitendur með verðtrygginguna
að vopni heimild til að hrista úr öllum
vösum heimilanna og leggja að veði allt sem
þeir finna. Allt til að lánaðir peningar haldi
þykjustuverðgildi sínu.
Það eru ekki til neinar töfralausnir þegar
skipta á minnkandi köku það geta ekki allir
haldið sínu. Spurningin er hvort eðlilegt sé að
tryggja að annar hvor aðilinn haldi öllu sínu og
rúmlega það með verðbótum og vöxtum meðan hinn
tapar hugsanlega öllu sínu og rúmlega það eða á að
dreifa skaðanum eins og frysting vertryggingar
hefði í för með sér?
Framtíðarlausn undan verðtryggingunni er að
sjálfsögðu upptaka evru og aðild að Evrópusam-
bandinu. Ef það á ekki að gerast strax, sem væri
best, er mikilvægt að verja heimilin fyrir efnahags-
tilraunum ríkisstjórnarinnar og skaðræðiskrónunni.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Að skipta minnkandi köku
SIGRÚN ELSA
SMÁRADÓTTIR
Fullvalda skáldskapur
Í DAG |
KRISTJÁN B. JÓNASSON OG
PÉTUR GUNNARSSON
1. desember
Guðmundur Andri Thorsson, sem
skrifar að jafnaði í þennan dálk á
mánudögum, skrifar á miðvikudag
í þessari viku en verður á sínum
stað að viku liðinni.