Fréttablaðið - 03.12.2008, Blaðsíða 16

16 3. desember 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Þórir Guðmundsson skrifar um baráttu
gegn klasavopnum
Í dag verður rekið smiðshöggið á áratuga-langa baráttu Rauða krossins og annarra
mannúðarsamtaka við að gera útlæg vopn sem
særa og drepa löngu eftir að átökum linnir. Þá
skrifa fulltrúar ríkja heims undir samkomulag
um að banna framleiðslu, geymslu og notkun
klasavopna. Eyðileggingarmáttur klasavopna
er mikill. Ef einhver tæki upp á því að varpa
klasasprengju á miðbæinn í Reykjavík, þá myndu
600 litlar sprengjur falla á svæðið milli Tjarnarinnar
og Reykjavíkurhafnar. Flestar myndu springa strax
en allt að 100 liggja og bíða þess að forvitnar hendur
tækju þær upp, jafnvel áratugum síðar.
Fyrsta borgin sem varð fyrir klasasprengju var
Grimsby, árið 1943. Síðast var klasasprengjum
varpað á Líbanon árið 2006. Sprengjudeild Landhelg-
isgæslunnar var þar að störfum við að leita uppi
virkar sprengjur.
Nú eru svæði í 20 löndum menguð af milljónum
ósprunginna lítilla sprengna – og þá eru jarð-
sprengjur ekki teknar með í reikninginn. Samkvæmt
samningnum sem verður undirritaður í Ósló
er lagt bann við notkun þessara vopna og
herjum gefin átta ár til að eyðileggja þau.
Stríðsaðilum þykja klasavopn ákjósanleg
á vígvellinum. En eftir átökin liggja þessar
litlu sprengjur, forvitnilegar að lögun og lit,
og bíða þess að springa, jafnvel í marga
áratugi. Helstu fórnarlömb þessara
stríðstóla eru börn.
Jarðsprengjur voru bannaðar 1997. Árið
2003 var alþjóðasamningur undirritaður um
úrgang á vígvöllum. Nú, 3. desember 2008,
samþykkja þjóðir heims bann við klasavopnum.
Íslendingar hafa borið gæfu til að taka þátt í
mikilvægum alþjóðasamningum á sviði mannúðar-
réttar. Það skiptir miklu máli. Sex mánuðum eftir að
30 ríki hafa fullgilt sáttmálann um bann við klasa-
vopnum gengur hann í gildi.
Fulltrúi Íslands skrifar undir samninginn strax í
upphafi. Ef Alþingi fullgildir hann án tafar þá hafa
Íslendingar lagt sitt lóð á vogarskálarnar til að
vernda saklaust fólk, einkum börn, á vígvöllum
framtíðarinnar.
Höfundur er sviðsstjóri alþjóðasviðs Rauða kross
Íslands.
Stórt skref um Osló
ÞÓRIR
GUÐMUNDSSON
Þetta var klassískur Davíð. Stefna hans hafði beðið algjört
og varanlegt skipbrot. Með hann
við stýrið lá þjóðarskútan brotin í
spón upp við klett og íslenska
þjóðin ekki bara rúin inn að skinni
heldur fordæmd og fyrirlitin í
öllum þeim löndum sem hún hefur
þráð viðurkenningu hjá allt frá því
að hún fór fyrst að tifa óstyrkum
fótum. Það stóð sem sé ekki til að
borga. Það átti ekki að virða
skuldbindingar. Viðkvæðið skyldi
vera: Við bara getum þetta ekki og
þetta er ekki sanngjarnt því
mennirnir sem stofnuðu til
skuldanna eru óreiðumenn.
Þessi lína gekk ekki – að
sjálfsögðu ekki! Davíð var kannski
að brillera hér eftir Vínarsagna-
kerfinu en það var bara óvart
verið að spila eftir Blue Club.
Planið var að styggja helstu
vina- og nágrannaþjóðir í þeirri
von að þær myndu senn yppa
öxlum: Æ, þessir Íslendingar. Það
þýðir ekkert að eiga við þá – þeir
eru svo klókir, og líka svo
skemmtilegir og snjallir – og ríkið
skuldar svo lítið í raun fyrir utan
óreiðumennina, við sleppum þeim
í þetta sinn með áminningu og
tökum bara sjálf skellinn …
Sem sagt: Lína Davíðs. Og henni
var framfylgt af ríkisstjórninni –
og stjórnaandstöðu og forseta. Og
það var klassískur Davíð sem
blasti við okkur á viðskiptaþingi
þegar hann þurfti að standa fyrir
máli sínu eftir skellinn. Þarna
voru allir fjölmiðlar – troðfullur
salur – hvað er til ráða? Hann
skammar Baug. Hann snýr
fókusnum. Orrustan um Ísland
geisar enn.
Hann lætur málið enn snúast
um Baug eða sig: Með hvorum
heldurðu? Samt held ég að leitun
sé á þeim Íslendingi sem ekki
tekur undir með Merði Valgarðs-
syni í Njálu þegar hann segir um
bardaga tveggja manna: „Þar
eigast þeir einir við sem eg hirði
aldrei hverjir drepast.“
Ábyrgð eða sekt
Jón Ásgeir og viðskiptafélagar
voru óreiðumenn, fjárglæframenn,
fjárhættuspilarar og gott ef ekki
götustrákar. Það bara breytir engu
um óhæfi Davíðs Oddssonar í
embætti seðlabankastjóra. Hann
er ekki rauði riddarinn að berjast
við svarta riddarann. Að minnsta
kosti ekki fyrir mig.
Valdastéttin í landinu virðist
hreinlega ekki geta komið því inn í
hausinn á sér hversu kúguppgefin
íslenska þjóðin er á henni. Kannski
er það vegna þess að valdastéttin
hefur aldrei þurft að sækja umboð
sitt til þjóðar – bara flokks og
klíku.
Íslenskir embættismenn og
stjórnmálamenn hafa því aldrei
skilið – ekki einu sinni núna – að
sitt er hvað sekt og ábyrgð.
Ráðherra á að axla ábyrgð þegar
þannig hefur verið haldið á málum
í málaflokki sem undir hann heyrir
að embættið nýtur ekki lengur
trausts. Þess vegna segir til dæmis
innanríkisráðherra Indlands nú af
sér í kjölfar ódæðanna í Mumbai,
þó að engum detti í hug að hann
eigi þar persónulega hlut að máli.
Þegar landið verður fyrir
stórkostlega fjárhagslegu
skakkafalli í hvert sinn sem
seðlabankastjóri tekur til máls á
vitanlega að sjá til þess að
viðkomandi taki ekki oftar til máls
– sem seðlabankastjóri. Stofni
hann svo endilega stjórnmálaflokk
með Styrmi og Ólafi Ragnari og
hinum Evrópuandstæðingunum.
Þegar ekki tekst betur til en svo
við setningu gjaldeyrislaga en að
útlendingum er beinlínis bannað
að fjárfesta í landinu (þeim sem
eru nægilega klikk til þess) – og er
sögð valda því handvömm – svo
aðeins séu rifjuð upp allra nýjasta
snilldin úr íslenska stjórnkerfinu –
þá er það eina sem heyrist þaðan
bara eitt „úps“.
Þá fyrst …
Þjóðin þráir að orrustunni linni um
Ísland og allir riddararnir hverfi –
fari eitthvað lengst í burt. Allir.
Íslendingar eiga nóg af hæfu fólki.
Þau sem tóku til máls í Háskóla-
bíói voru kannski ekki „þjóðin“ í
strangasta lýðræðisskilningi en
voru þau samt verðugri fulltrúar
þess sem hugsað er í landinu en
þingmennirnir sem sátu þarna
gneypir? Eða ríkisstjórnin sem
svaraði luntalega sjálfsögðum
spurningum – fyrir utan Þorgerði
Katrínu og Össur sem helst virtust
ráða við að mæta slíkum fundi.
Ráðamenn, hvort heldur þeir eru á
þingi eða í stofnunum samfélags-
ins, hafa glatað umboði sínu til
verka. Það gerðu þeir daginn sem
íslenska þjóðin missti fjárráðin í
hendur Alþjóðagjaldeyrissjóðnum.
Öllu varðar að Íslendingar fái
loks raunverulegt alþingi með
raunverulegum fulltrúum sínum
sem gefi síðan raunverulega
starfhæfri ríkisstjórn raunveru-
legt umboð til raunverulegra
umbóta. Þá fyrst er kannski hægt
að ræða fórnirnar sem þjóðin á að
færa til að bæta fyrir afbrotin og
afglöpin sem hún framdi ekki. Þá
fyrst er hægt að hefja endur-
reisnina.
Orrustan um Ísland
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG | Ástandið
Lítil athygli
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra
ók fram hjá stjórnarráðshúsinu á full-
veldisdaginn, í þann mund sem Eva
Hauksdóttir efndi til „Vargastefnu“
gegn ríkisstjórninni. „Fámennur
hópur veifaði svörtum flöggum og
einu rauðu og svörtu. Norðanvind-
urinn lék um fánana og var það eina
lífsmarkið með þessu furðuverki“,
skrifar Björn á heimasíðu sína og
skilur ekki hvernig fréttamaður gat
komist að þeirri niðurstöðu, að
uppátækið hefði vakið „talsverða
athygli“. Segir það hins vegar
ekki sína sögu um athyglina
sem uppátækið vakti, að
dómsmálaráðherra gerði því
skil á heimasíðu sinni, enda
síst þekktur fyrir sparðatín-
ing á þeim vettvangi.
Kreppuráð
Björn Bjarnason er ekki eini bloggar-
inn sem er óánægður með fram-
göngu mótmælenda við stjórnarráð-
ið og Seðlabankann á mánudag. Gísli
Freyr Valdórsson spyr á heimasíðu
sinni hvað eigi að hleypa „mótmæla-
skrílnum“ langt áður en nokkuð
verður aðhafst. „Réttast væri að
þetta lið fengi sér almennilega vinnu
og legði þannig til eitthvað í
samfélaginu“, stingur Gísli
upp á. Hafi það farið fram
hjá Gísla hefur átt sér stað
efnahagslegt hrun hér á
landi, sem birtist meðal
annars í stigvaxandi
atvinnuleysi, og
því hægara sagt en
gert að hlýða þessu
hollráði.
Spæld þjóð
Í umfjöllun um mótmælin við Aust-
urvöll á laugardag sagði fréttakona
Sjónvarpsins frá manni sem kastaði
eggjum í alþingishúsið. Tók frétta-
konan skýrt fram að um hefði verið
að ræða „tólf meðalstór egg“. Hvað
segir það okkur? Hér er sjálfsagt
kominn haldgóður mælikvarði á
ólguna í samfélaginu; fólk er orðið
svo reitt að það er farið að
kasta meðalstórum eggjum
í stað lítilla, en bræðin
þó ekki komin á það
stig að það sé farið að
kasta stórum eggjum.
Ef til vill gæti lögreglan
notað þetta sem nýtt
viðbúnaðarstig. Lítið
egg, meðalstórt og stórt.
bergsteinn@frettabladid.isÍ
krísufræðunum þykir mikilvægt að uppfylla nokkur grunn-
skilyrði þegar hamfarir ríða yfir. Meðal þess sem skiptir hvað
mestu máli er annars vegar heiðarleg og hröð upplýsingagjöf
og hins vegar að virkja fólk til góðra verka með því að láta
ganga út skýr skilaboð um hvernig hægt er að leggja hönd á
plóg við ófyrirséðar erfiðar aðstæður.
Að baki þessum tveimur atriðum er einföld og auðskiljanleg hug-
myndafræði. Óvissa eykur á glundroða og þegar fólk upplifir sig að
auki sem algjörlega áhrifa- og verklausa farþega í ferð sem enginn
veit hvert liggur, er það ávísun á djúpa vanmáttartilfinningu.
Það þarf ekki að fara mörgum orðum um að hvort tveggja, glund-
roði og vanmáttur, flækist mjög fyrir því að koma á nauðsynlegu
jafnvægi, svo hægt sé að láta sem flest hjól fara að snúast á nýjan
leik.
Nokkur batamerki má greina á vinnu stjórnvalda við að uppfylla
þessi tvö grunnatriði: að upplýsa og virkja. En því miður vantar enn
töluvert upp á þá afgerandi forystu og leiðsögn sem er nauðsynleg.
Á góðum dögum, og reyndar líka þeim slæmu, er gjarnan rætt
um sérstöðu íslensku þjóðarsálarinnar. En þegar allt kemur til alls
er þó munurinn á okkur og öðrum þjóðum sáralítill. Grunnþarfirnar
eru víðast þær sömu: Að hafa í sig og á og þak yfir höfuðið. Þegar
þessum þáttum er ógnað verða vandræði.
Eitt er þó það einkenni, sem er kannski ekki alveg séríslenskt,
en einkennir þó okkur í meira mæli en flestar aðrar þjóðir. Þetta er
svokallað langlundargeð og lýsir sér í því að fólk er tilbúið að láta
ýmislegt yfir sig ganga áður en það bregst við. Það má líka kalla
þetta æðruleysi, sem hefur örugglega greypst inn erfðamengi þjóð-
arinnar í miskunnarlausu nábýli við náttúruöflin, áður en hitaveita
og samgöngur tuttugustu aldarinnar komu til sögunnar.
Það var væntanlega æðruleysið sem réð ferðinni við upphaf
hrunsins og olli því að fólk streymdi ekki strax út á götur og hóf
hatrammar mótmælaaðgerðir, eins og ungur spænskur skiptinemi
við Háskóla Íslands, sagði í viðtali við einhvern fjölmiðilinn að hefði
gerst í hans heimalandi, þar sem hitastig blóðsins er hærra.
Langlundargeðið er auðvitað einn af styrkleikum okkar sem hóps;
að halda jafnvægi við óvæntar aðstæður er dýrmætur eiginleiki.
Gallinn við þetta lundarfar er á hinn bóginn að því hefur fylgt full-
mikil þolinmæði gagnvart axarsköftum þeirra sem fara með völdin.
Fyrir vikið hefur myndast ákveðin hefð fyrir því að menn axla ekki
ábyrgð á mistökum sínum. Og það mun ekki breytast fyrr en þjóðin
sjálf breytir afstöðu sinni og hættir að leyfa þeim sem eiga að bera
ábyrgð, að víkja sér undan henni.
Það eru ýmis merki um að slík grundvallarbreyting sé að verða.
Grasrótin í samfélaginu hefur tekið hraustlega við sér eins og hefur
sést vel á geysiöflugum vikulegum borgarafundum og kraftmiklum
mótmælum. Og ekki er síður ánægjulegt að sjálfboðaliðar streyma
nú til starfa hjá ýmsum góðgerðastofnunum til að láta gott af sér
leiða.
Stjórnvöld þurfa að gera miklu meira til að virkja þennan kraft
og vilja.
Mikill en ónýttur kraftur:
Grasrótin tekur
við sér
JÓN KALDAL SKRIFAR