Fréttablaðið - 03.12.2008, Blaðsíða 5

MARKAÐURINN 5MIÐVIKUDAGUR 3. DESEMBER 2008
S K O Ð U N
Ekki sitja uppi með óþarflega miklar vörubirgðir.
Flugfrakt er hagkvæmur og hraðvirkur flutningsmáti
sem gefur þér möguleika á að miða birgðastöðu
ævinlega við þörfina hverju sinni og draga þannig úr
óvissu og áhættu vegna gengis- og markaðsþróunar.
ENGIN ÓVISSA
MIKIL ÓVISSABEINT FRAKTFLUG – 24 ÁFANGASTAÐIR
Í EVRÓPU, BANDARÍKJUNUM OG KANADA.
WWW.ICELANDAIRCARGO.IS
ÍS
L
E
N
S
K
A
S
IA
.I
S
I
C
E
4
4
37
7
12
/0
8
Íslenska krónan á sér formæl-
endur fáa um þessar mundir eftir
gríðarlegt gengisfall og setningu
strangra fjármagnshafta henni til
varnar. Það er því eðlilegt að nú
sé hugað að því hvort heppilegt
sé að landsmenn slái sína eigin
mynt til framtíðar. Vandamálið í
sinni einföldustu mynd er þó ekki
krónan aðeins sjálf – þ.e. gengis-
áhætta. Veik staða hennar er end-
urvarp af stærsta efnahagsvanda
Íslendinga, fjármagnsflótta sem
höftin halda nú í skefjum. Þenn-
an flótta má ekki aðeins rekja til
erlendra fjárfesta heldur einn-
ig Íslendinga sem álíta íslenskt
fjármálakerfi ekki lengur örugg-
an stað til þess að geyma verð-
mæti. Það getur verið að krónan
verði ekki framtíðarmynt Íslend-
inga en hún hlýtur samt að leika
hlutverk í nokkur ár til viðbótar.
En einmitt nú er mjög heppilegt
að hafa sína eigin peningaprent-
un til þess að veita lausafé út í
atvinnulífið.
Einhliða upptaka annarrar
myntar hjá skuldsettri þjóð sem
á takmarkaðan gjaldeyrisforða
og nýtur ekki lánstrausts erlend-
is er aftur á móti stóravarasöm,
svo ekki sé dýpra í árinni tekið.
Ástæðan er sú að lausafé hag-
kerfisins verður þá ytri stærð og
veltur gjaldeyrisvarasjóði lands-
ins sem varpað er sem grunn-
fé út í bankakerfið. Það grunn-
fé getur síðan auðveldlega dreg-
ist út úr landinu í millifærslum
á milli bankareikninga hérlend-
is og til erlendra reikninga og
þannig komið fjármálakerfinu
í þrot nema íslenska ríkið taki
ný erlend lán. Einhliða upptaka
er því alls ekki sambærileg og
inngöngu í myntbandalag Evr-
ópu þar sem myntframboðið hér-
lendis yrði stutt af öllum seðla-
bönkum bandalagsins. Einhliða
upptaka breytir heldur ekki því
vantrausti sem hefur skapast
í fjármálakerfinu. Sá vandi er
að miklu leyti heimatilbúinn og
verður að leysast með pólitískum
leiðum.
VANDAMÁLIÐ ER
FJÁRMAGNSFLÓTTI
Ísland hefur misst lánstraust á
erlendri grund og vart hægt að
búast við miklu innflæði erlends
fjármagns í gegnum erlendar lán-
tökur eins og verið hefur síðustu
20 árin. Erlendir fjárfestar eiga
nú einhverja hundruð milljarða
í krónueignum sem hér eru lok-
aðar inni. Þetta er þó allt saman
viðráðanlegt og hægt að kljúfa
með lánum frá IMF og síðan með
viðskiptaafgangi við útlönd. Það
sem er ekki viðráðanlegt er inn-
lendur fjármagnsflótti – bæði í
bráð og lengd. Sá flótti virðist
því miður vera yfirvofandi. Hann
er ekki aðeins rekinn áfram af
ótta við myntina sjálfa, heldur af
hræðslu við að geyma verðmæti
inni í íslensku fjármálakerfi þar
sem þau frjósa, glatast eða verða
að pólitísku bitbeini. Þetta sést
vel af því að inneignir á gjald-
eyrisreikningum hérlendis hafa
verið alveg jafn frosnar og inn-
eignir á krónureikningum þegar
kemur að greiðslum til útlanda
vegna þess að þjóðarbúið skorti
gjaldeyri. Vandræði krónunnar
tengjast því trausti á stofnunum
landsins. Þessi vandamál hverfa
ekki við það eitt að setja nýtt
upplag af pappírssnifsum, pen-
ingaseðlum í umferð sem ekki
eru studdir með neinum lánveit-
anda til þrautarvara. Íslenska
krónan er þvert á móti hemill á
fjármagnsflótta þar sem geng-
islækkun hennar refsar öllum
þeim sem vilja flytja peninga
úr landi en verðlaunar þá sem
vilja koma með peninga inn og
verndar þannig lausafjárstöðu
kerfisins.
STJÓRNMÁLAVÆÐING
FJÁRMÁLALÍFSINS
Ríkið varð nauðugt viljugt að
taka við íslenska bankakerfinu
í vandræðum þess í október og
nú reynir á stjórnmálamenn og
til þess bærar ríkisstofnanir að
endurreisa trúverðugleika þess.
Það var afrek að halda greiðslu-
miðlun og innlendri bankastarf-
semi gangandi í gegnum þetta
mikla áfall. Ríkisstjórnin og þær
stofnanir sem að því máli komu
eiga heiður skilinn fyrir það
verk. Næstu skref skipta aftur
á móti gríðarlega miklu máli en
því miður hefur skapast lagaleg
óvissa um marga hluti. Ljóst er
að ekki er lengur farið að alþjóð-
legum leikreglum og hefðbundn-
um viðmiðum í íslenskum banka-
viðskiptum hefur einnig verið
ýtt til hliðar að nokkru. Þetta
hlaut að vísu að gerast vegna
þeirrar neyðar sem skapaðist við
gjaldþrotin og þeirrar nauðsynj-
ar að slá skjaldborg um íslenska
hagsmuni. Hins vegar er ljóst
að ef „stjórnmálavæðing” bank-
anna er ekki gjörð með öruggum
leikreglum mun hún verða gríð-
arlegur hvati til flótta fyrir ís-
lenska fjármagnseigendur vegna
þess réttarlega óöryggis sem hún
skapar. Í þessu efni skiptir ekki
aðeins máli hvað raunverulega
hefur verið gert, heldur einnig
hvað alþingismenn, ráðherrar og
forustumenn ríkisstofnana lýsa
yfir hvað skuli gert. Hér mætti
t.d. nefna umræðuna um banka-
leynd.
AF HVERJU SKIPTIR
BANKALEYND MÁLI?
Bankaleynd felur í sér þagnar-
skyldu bankastarfsmanna sem
skapar persónuvernd fyrir við-
skiptamenn en er ekki til þess
að vernda bankamennina sjálfa.
Fjárhagsupplýsingar eru við-
kvæmar fyrir flesta ef ekki alla
– óháð efnahag – þar sem þær
eru hluti af einkalífi fólks. Upp-
lýsingar um hvað fólk skuld-
ar, hvað fólk á og í hvað fólk
eyðir peningum er það sem þessi
þagnarskylda verndar. Banka-
leynd kemur því í veg fyrir að
hægt sé að kúga fólk sem lend-
ir upp á kant við stjórnvöld,
stjórnmálaflokka, ríkisstofnanir,
stórfyrirtæki eða jafnvel fyrr-
verandi maka með því að leka
upplýsingum í fjölmiðla eða
hvískra þeim með öðrum hætti
inn í opinbera vitneskju. Banka-
leyndin er því hluti af vernd
þegnanna í lýðræðislegu samfé-
lagi. Þessi þagnarskylda á ekki
að koma í veg fyrir rannsókn á
bönkunum né að lögbrot séu upp-
lýst – hún tryggir aðeins að slíkt
sé gert í lögformlegu ferli. Það
er gríðarlega mikilvægt að hald-
ið sé í leikreglur lýðræðis, laga
og reglu við að færa þessi mál
upp á yfirborðið. Réttlæti sem
fengið er með því að brjóta allar
þessar reglur er því ekki aðeins
sýndarréttlæti heldur mun verða
til stórskaða fyrir landið þar sem
íslenskt fjármálakerfi mun ekki
bera þess bætur.
KALDAR EFNAHAGSSTAÐREYNDIR
Frá árinu 1995 hefur íslenskt hag-
kerfi vaxið með innflæði – lán-
tökum – með fjármagnsviðskipt-
um við útlönd. Ísland hefur misst
lántraust á erlendum vettvangi.
Á næstu árum mun erlent fjár-
magn til fjárfestinga og fram-
kvæmda koma með afgangi á við-
skiptum við útlönd. Hins vegar
kemur slíkur afgangur fyrir
lítið ef hann rennur jafnharðan
úr landi vegna fjármagnsflótta.
Þetta eru þær köldu efnahags-
legu staðreyndir sem nú blasa
við. Þegar íslenskt fjármálakerfi
var síðast ríkisvætt árið 1930
eftir gjaldþrot Íslandsbanka var
sú þjóðnýting studd með fjár-
magnshöftum í 70 ár. Á slíku er
ekki völ nú.
Fjármagnsflótti, flot og bankaleynd
Ásgeir Jónsson
forstöðumaður
greiningardeildar
Kaupþings.
O R Ð Í B E L G