Tíminn - 04.04.1982, Blaðsíða 22

22__________________
heimsmeistarar í skák
Sunnudagur 4. aprll 1982
Morphy
— Fyrsti
snillingurinn
® Paul Morphy er áreiðanlega
einhver mesti snillingur skák-
listarinnar og hafði ómetanleg
áhrif á þ-óun hennar. Ganga
sumir svo langt að fullyrða að án
hans væri skákin ekki það sem
hún er i dag. Morphy fæddist i
New Orleans i Bandarikjunum
þann 22an júni 1837, sonur auð-
ugra kreóla. Faðir hans var vel
metinn lögfræðingur, móðir hans
lagði stund á tónlist. Faðirinn
Alonzo hafði gaman af að tefla og
með þvi að horfa á hann og Ern-
est frænda að tafli lærði drengur-
inn mannganginn. Brátt var hann
oröinn þeim báðum fremri og
rúmlega tiu ára hafði hann skotið
öflugasta skákmanni New Or-
leans, Eugene Rousseau að nafni
ref fyrir rass. Því var honum
boðið að tefla við Johann
Löwenthal, hinn fræga ungverska
skákmeistara er sá siðarnefndi
kom i heimsókn til borgarinnar
árið 1850. Tefldu þeir þrjár skákir
og vann Morphy tvær en ein varö
jafntefli. Löwenthal var um þess-
ar mundir i hópi sterkustu skák-
manna heims.
Morphy hóf nána i „college”
eöa menntaskóla i'desember 1850
og sagði vinur hans siðar að hann
hefði aldrei minnst á skák aö
fyrrabragði, og ekki að sér vitan-
lega hugsað um fyrirbærið. Ekk-
ert hafði Morphy þó á móti þvi aö
tefla og var þegar farinn að vekja
athygli fyrir frábæra rökvisi i
skákum sinum. En áhugamálin
voru fleiri, leikfist þar á meðal og
hann þótti afburða námsmaður.
Arið 1857 útskrifaðist hann úr
lagadeild Louisiana háskóla en
var ekki leyft að leggja stund á
fagiö fyrr en hann yrði lögráöa.
Það sama ár hafði Willard
Fiske sem Islendingum er að
góðu kunnur, fengið þá hugmynd
að halda skákþing Bandarikj-
anna. Honum tókst að venju, að
afla fylgis við hugmyndir sinar og
i októiber hófst mótið i New York.
Morphy haföi verið boðið til þátt-
töku en hafnað i' fyrstu en lét að
lokum undan miklum þrýstingi
Fiskes og fleiri skákunnenda sem
vissu hvilíkt efni bjó i þessum
unga manni.
Skipulag mótsins var hiö sama
og i London 1851, keppt var meö
útsláttarfyrirkomulagi og háö
stutt einvigi þar sem sá vann sem
fyrr sigraöi i þremur skákum,
jafntefli töldust ekki með.
Morphy veittist létt að sigra alla
andstæðinga sina i undanúrslit-
unum og tefldi að lokum einvigi
við Paulsen um sigurinn á mótinu
sá myndi sigra sem^fyrr ynni
fimm skákir. Paulsen var sem
kunnugt er geysisterkur skák-
maður en eftir aðeins átta skákir
hafði Morphy unniö og vakti
einkanlega sjötta skákin mikla
athygli. Þá fórnaði Morphy
drottningu sinni fyrir biskup en
fékk i staðinn þvingaða vinnings-
leið.
Sigur Morphys þótti sanna að
hann stæði evrópskum skáksnill-
ingum fyllilega á sporði og ákafir
skákunnendur þar vestra þófu
þegar aö skipuleggja einvigi hans
og Stauntons sem Morphy sjálfur
áleit sterkasta skákmann heims.
Staunton tilkynnti að hann væri
tilbúinn til að mæta Morphy ef
keppt yrði í London og hann fengi
nægan tima til undirbúnings.
Morphy féllst á það og sigldi til
Englands i mai-lok 1858.
I Englandi vakti þessi ungi
Bandarikjamaður undir eins
mikla eftirtekt er hann byrjaði á
þviað vinna hverja skákina á fæt-
ur annarri gegn reyndum áhuga-
mönnum en er hann skoraði
Löwenthal á hólm bjuggust fáir
við aö hann myndi sigra. Svo fór
þó. Morphy vann niu skákir,
tapaði þremur em tvær urðu jafn-
tefli. Samhliða tefldi Morphy ein-
vigi við séra Owen sterkan
áhugameistara og þó Banda-
rikjamaðurinn gæfi honum peð og
leik i forgjöfvann Owen ekki skák
en tapaði fimm og náði tvivegis
jafntefli.
t ágúst hófst skákmót i Birm-
ingham og haföi Morphy upphaf-
lega hugsaðsér að taka þátt i þvi
en hætti við til að hann þyrfti ekki
að mæta Stunton á skákboröinu
áður en einvigi þeirra hæfist.
Samningaviöræður stóðu þá yfir
um einvigið en Staunton var tek-
inn að færast undan, enda þóttist
hann sjá aðhann stæðist Morphy
ekki snúning. Til að valda ensk-
um aðdáendum sinum ekki von-
brigðum tilkynnti Morphy hins
vegar að hann myndi tefla átta
blindskákir i einu i Birmingham
en áður höfðu aldrei verið tefldar
fleiri en tvær blindskákir i einu.
Andstæðingar hans voru allir
prýðilega sterkir áhugamenn en
Morphy lék þá grátt vann sex
skákir og leyföi aðeins tvö jafn-
tefli.
Staunton hafði enn ekki gefið
ákveiðið svar um einvigi svo
Morphy brá sér nú til Parisar og
hélt þegar til kaffihiíssins Café de
la Regence þar sem skákin var i
hávegum höfðog skákmeistarinn
Harrwitz hafði aðsetur. Samið
var um einvigi milli þeirra og
skyldi sá teljast sigurvegari sem
yrði fyrri til að vinna sjö skákir.
Harrwitz vann tvær fyrstu
skákirnarog fylltist sigurvissu en
Morphy lét þaðekkert á sig fá og
lýsti yfir aö Þjóðverjinn myndi
ekki vinna fleiri skákir. Banda-
rikjamaðurinn vann tvær næstu
skákir og við skulum li'ta á þá
siðari, fjóröu einvigisskákina.
Morphy hefur hvitt.
1. e4-e5. 2. Rf3-d6 3. d4-exd4 4.
Dxd4-Rc6 5. Bb5-Bd7 6. Bxc6(Hér
taldi Staunton best aö leika 6.
Ddl, en þessi leikur er ekki siðri.)
6. - Bxc6 7. Bg5-f6 8. Bh4-Rh6 9.
Rc3-Dd7 10. 0-0-Be7. 11. Hadl-0-0
12. Dc4 + -Hf7, 13. Rd4 (13. e5 er
ekkigóður leikur.) 13.-Rg4 14. h3-
Re5 15. De2-g5 16. Bg3-Hg7 17. Rf5
(Hin sterka staða þessa riddara á
eftir að ráða úrsiitum i skákinni.)
17. -Hg6 18. f4-gxf4 19. Hxf4-Kh8
20. Hh4-Bf8 21. Bxe5-fxe5 22. Hfl-
De6 23. Itb5-Dg8 24. Hf2-a6 25.
Rxc7-Hc8 26. Rd5-Bxd5 27. exd5-
Ilc7(Svartur getur ekki leikið 27.
-Dxd5, vegna 28. Hxh7+ og hann
eristórhættu.) 28.c4-Be7 29. Hh5-
De8
30. C5!!-Hxc5 31. Hxh7+!-Kxh7
32. Dh5 + -Kg8 33. Rxe7+-Kg7 34.
Rf5+-Kg8 35. Rxd6 og svartur
gafst upp.
Morphy vann þessu næst
fimmtu skákina og þá var Harr-
witz svo illa brugðið aö hann lést
vera sjúkur og bað um fri i 10
daga sem Morphy veitti góðfús-
lega þó Harrwitz sýndi engin
veikindamerki þar sem hann sat
dag hvern á Regence og tefldi við
ýmsa andstæðinga. Er þeir tóku
til við sjöttu skákina var Morphy
ekki seinn á sér að vinna hana og
aftur bað Harrwitz um frest.
Meðan Harrwitz var að ná sér
eftir „veikindin” tefldi Morphy
ööru sinni blindskákir við átta
andstæðinga samtfmis. Það fór á
sömu leið og i Birmingham hann
vann sex skákir og gerði tvö jafn-
tefli. t skák hans við H-Baucher
kom þessi staða upp:
Morphy, sem hefur hvitt, tefldi
framhaldið á þessa leið:
1. Hf3-Bd7 2. Hh3-h6 3. Dd2-Kh7 4.
I)xd7-Bd6 5. Hxh6+!-Kxh6 6.
Hd3!-Kh5 7. Df7 + -g6. 8. Dh7 + -
Kg4 9. Dh3 mát.
Er Morphy skyldi mæta Harr-
witz i sjöundu skákinni hafði hann
fengið slæmt kvef og háan hita en
lét það ekki aftra sér frá tafl-
mennskunni. Harrwitz heimtaði
nú að teflt yrði I einrúmi en það
dugði honum ekki betur, Morphy
haföi yfirspilað hann eftir öllum
kúnstarinnar reglum er hann lék
svo kjánalega af sér i' hitavellunni
að hann hló upphátt að sjálfum
sér. Skákin endaði með jafntefli.
Nokkrir dagar liðu uns Harrwitz
féllst á að tefla aftur og þá tapaði
hann i fimmta sinn. Er Morphy
néitaði aö veita lengri frest vegna
„veikinda” Þjóöverjans tilkynnti
Harrwitz aðhann væri hættur af
heilsufarástæðum. Morphy ætlaði
i fyrstu að neita að taka við verð-
launum sinum en sneristhugur og
sendi féð til Breslau til að Anders-
sen gæti ferðast til Parisar og
teflt við hann. Ljóst var nú að
Staunton ætlaði sér ekki að tefla,
þótt hann forðaðist að gefa
ákveðið svar og Morphy hafði þá
mestan áhuga á að sigra Anders-
sen sem hvort sem er var
áreiðanlega sterkari en Staunton
á þessum tima. Annars var sem
Morphy hefði um tima misst allan
áhuga á skák eftir sigurinn gegn
Harrwitz og stundaði sam-
kvæmislifið i Paris af þvi meiri
elju. Var hann vinsæll meðal
aðalsins sem snobbaði óspart
fyrir snillingnum.
Er Anderssen komst loks til
Parisar i desember 1858 ern þá
var Morphy sjúkur en þyrsti i að
tefla á nýjan leik. Viö höfum þeg-
ar sagt frá þessu einvfgi Morphy
vann yfirburðasigur, vann sjö
skákir, tapaöi tveimur og tvær
urðu jafntefli. Hann var nú óum-
deilanlega sterkasti skákmaður
heims og lýsti þvi yfir snemma
árs 1859 að hann myndi ekki tefla
fleiri einvigi nema gefa peð og
leik í forgjöf. Undir slikum
kringumstæðum vildu fáir öflugir
meistarar tefla, sem skiljanlegt
er.
Undir vor 1859 sneri Morphy
aftur til London og tefldi nokkuð
af blindskákum og sýningarskák-
um sem allar staöfestu menn 1
trúnni á snilli hans. Er til New
York kom i mai' tefldi hann ein-
vigi við Perrin sem var sterkur
skákmeistari er lét sig hafa það
að þiggja riddara i forgjöf. Ein-
viginu lyktaði meðþvi að Morphy
haföi unnið fimm skákir engri
tapað en gert eitt jafntefli. James
Thompson sem þótti m jög sterkur
meistari tefldi einnig einvigi við
Morphy og fékk riddara i forgjöf
hann vann þrjár skákir en
Morphy fimm og ein varð jafn-
tefli. Löwenthal sem þekkti styrk
Thompsons taldi þetta ótrúleg úr-
slit.
Bandarikjamenn kunnu vel að
meta þennan landa sinn sem
hafði lagt gamla heiminn að fót-
um sér og var hann heiðraður á
margan hátt, bæði af einstakling-
um, félögum og borgum. Er hann
komst loksins heim til New Or-
leans hugðist hann einbeita sér að
lögfræðistörfum, auk þess sem
hann ritaði skákþátt i The Ledger
en brátt fór það úrskeiðis.
Borgarastyrjöldin i Bandarilcjun-
um lék fjölskyldu hans illa og
hann hélt til Parfsar þar sem
hann dvaldi þar til striðinu lauk.
Hann tefldi fáar raunverulegar
kappskákir og var undir lokin
komin i peningavandræði. Er
hann ætlaði að opna mála-
flutningsskrifstofu i New Orleans
eftir striðið komst hann að því að
menn höfðu aðeins áhuga á hon-
um sem skákmeistara en ekki er
vitað til þess að einn einasti hafi
leitað til hans sem lögfræðings.
Morphy var nú orðinn svo leiður á
skákinni að hann tefldi varla
nokkurn skapaðan hlut. Er gefa
átti útbók með skákum hans neit-
aði hann að tefla fleiri skákir til
að bæta i bókina og því varð ekk-
ert úr útgáfunni.
Hann fór enn einu sinni til
Parisar en þó haldið væri sterkt
skákmót meðan á 15 mánaða dvöl
hans þar stóð fór Morphy aldrei
að horfa á né er vitað til þess að
hann hafi teflt nokkra skák. Er
hann héltaftur til New Orleans og
gerði aðra tilraun til að opna lög-
fræðistofu var sama uppi á ten-
ingnum, hann fékk enga
viðskiptavini en nóg af gestum
sem vildu tala við hann um skák.
Hann kvartaði mörgum árum
siðar við Steinitz: „FiSk heldur
að ég sé ekkert nema skákmaður
og ég viti ekkert um lög”.
Þessi vandræði leiddu til þess
aö andlegu ástandi Morphys
hrakaði.Hann fékk ofsöknarbrjá-
læði og hagði sér mjög undarlega.
Siöar virðist hann hafa náð sér að
minnsta kosti sagði Steinitz, eftir
aö hafa heimsótt hann árið 1883
að ekkert athugavert væri að sjá
eða heyra á Morphy. Þvert á móti
virtist hann ákaflega rökrænn og
hraustur bæði til sálar og likama.
Arið siðar I júli 1884, lést hann
af slysförum, skrikaði fótur i bað-
keri og rotaðistog komst ekki til
meðvitundar og lét daginn eftir.
Morphy hefur verið kallaður
fyrsti stöðuskákmaðurinn. Hann
lagði allt kapp á skjóta uppbygg-
ingu og lét sig þá einu gilda þótt
hann tapaði nokkru liði i' leiðinni.
Jafnframt var innsæi hans þvilikt
að fallegustu fléttur hans þykja
enn i dag meðal hinna snilldar-
legustu sem menn þekkja. Al-
gerir yfirburðir hans yfir sam-
tiðarmenn hans gerðu að verkum
að hann missti áhuga á skák að-
eins eru tíl rúmlega sjötiu skákir
hans og flestar tefldar með for-
gjöf en þær nægja til að tryggja
hann i sessi sem einhvern áhrifa-
mesta skákmeistara allra tima.
S.S. Boden sem var einn af sterk-
ustu skákmönnum Englands á
tima Morphys sagði um hann:
„Arásarstill hans er snilldar-
legur, stundum jafnvel fifl-
djarfur... og ótrúlegir hæfileikar
hans fengu aldrei fulla útrás
vegna þess að honum nægði að
þroska þá að hluta til að leggja
alla andstæðinga sina að velli”.
Litum að lokum á stutta og
fallega skák sem Morphy tefldi
gegn Lichtenhein á fyrsta skák-
þingi Ameriku, 1857. Hann hefur
svart:
1 e4-e5 2. Rf3-Rc6 3. d4-exd4 4.
Bc4-Rf6 5. e5- d5 6. Bb5-Re4 7.
Rxd-Bd7 8. Rxc6-Bxc6 9. Bd3-
Bc5 10. Bxe4-Dh4 (Hótar heima-
skitsmáti!!) n. De2-dxe4 12. Be3-
Bg4 13. Dc4-Bxe3 14. g3-Dd8 15.
fxe3-Ddl+ 16. Kf2-Df3+ 17. Kgl-
Bh3 18. Dxc6+-Kf8 19. Dxa8+-
Ke7 og hvitur gafst upp.
I næstu viku segir frá fyrsta
„opinbera” heimsmeistaranum
Steinitz
—ij tóksaman,
þýddi og endursagði