Tíminn - 07.04.1982, Blaðsíða 9
Miövikudagur 7. aprll 1982 Mmfífrmn
„Á næstu dögum og vikum verður vænt-
anlega úr því skorið, hvort undirskriftirnar
ótímabæru verða gerðar ógildar og samn-
ingnum breytt svo að flestir geti sæmilega
við unaðog friður komist á, eða hvort áfram
verður haldið á sömu braut svo að málsmeð-
ferð og niðurstaða verði öllum, sem að þeim
málalyktunum unnu, til ævarandi skammar
bæði lifandi og dauðum".
við bæði virkjunartilhögun og
vinnubrögð við samningsgerð að
athuga. Oft hefi ég áður tjáð mig
um þetta Blöndumál og eflaust
verið gagnrýndur fyrir það i bak
og fyrir. Ég hefi reynt að stuðla
að tvennu. Annars vegar að reyna
að bjarga graslendi frá eyðilegg-
ingu og hins vegar að stuðla að
betri samningsaðstöðu fyrir
hreppana. Þetta tvennt hefur far-
ið saman. Ég er hinsvegar lengi
búinn að vera þeirrar skoðunar
að andstaða gegn þvi að Blanda
verði virkjuð sé óraunhæf, enda
hefur deilan snúist um tilhögun
fyrst og fremst. Ég hefi orðið
fyrir vonbrigðum með suma af
hreppsnefndarmönnum þeirra
sveita sem afréttirnir tilheyra.
Samstaðan hefur brugðist. Hún
var nokkuð góð fyrst, en hefur
minnkað eftir þvi sem leið á.
Samningsnefnan um virkjun
Blöndu hygg ég að sé orðið alveg
dæmalaust plagg. (Hún er komin
á 16. siðu að lengd en samningur-
inn um Fljótsdalsvirkjun er 2
bls.). Mér sýnist samningurinn
um Blönduvirkjun vera nauðung-
arsamningur likt og landhelgis-
samningurinn sem gerður var við
Breta i Þorskastriðinu. í hvorug-
um sést uppsagnarákvæði en
greinar um að lónið verði 220
Gl. til að byrja með og ekki fyllt
fyrr en nauðsyn krefur og timi
notaður til að upphugsa ráð til
að bjarga einhverju landi á
Galtarársvæðinu. Einnig um
stiflu i Langaflóa og ákvæði um
að lækka i lóninu ef ekki þurfi á
miðlunarrýminu að halda.
Allt er þetta sett með fyrirvör-
um og nú segja ráðherrar að þrátt
fyrir þessar málsgreinar samn-
ingsins verði lónið fyllt innan
tveggja ára eftir að virkjun fer i
gang, enda er samningurinn um
400 Gl. miðlun og stiflugerðir
samkvæmt þvi. Þá eru máls-
greinar um eignarrétt hreppanna
aö Eyvindastaðaheiði, og segja
sumir að virkjunaraðili viður-
kenni með þeim að hrepparnir
eigi landið en ekki vatnsréttindi
(virkjunarréttinn). Sé þetta skoð-
að viðurkennir virkjunaraðili
hvorugt og hefur lögfræðingur
staðfest það. Þá er sagt að virkj-
unaraðili muni beita sér fyrir þvi
að hrepparnir fái gjafsókn — eða
vörn i málaferlum út af eignar-
réttinum. Aðeins dómsmálaráðu-
neyti getur veitt gjafsókn og gjaf-
vörn og hrepparnir þurfa engan
millilið til að fá hana, og ótilhlýði-
legt að Rarik sé að hafa afskifti af
leik i bili og hafa ástæðu til að
sleikja sár sin. Landverndarsam-
tök vatnasvæða Blöndu og Hér-
aðsvatna hafa tekið við. Náttúru-
verndarráð hefur tekið málið
fyrir að nýju og Alþirigi hefur það
til meðferðar. Blöndungarnir hér
nyrðra tvistiga taugaspenntir og
vita ekki sitt rjúkandi ráð. Blöðin
hafa komist i feitt. En Pálmi og
Ragnar standa galvaskir með
Hjörleif sin á milli og leita trúlega
allra ráða til að keyra málið
gegnum þingið án þess að breyta
neinu. Þeir hafa teflt djarft i
þessu máli, beitt kænsku og siglt
mikinn, en staða þeirra er hæpin
og má e.t.v. likja við púðurtunnu.
Pálmi hefur haft heldur mikil
völd i þessu máli. Hann er for-
maður stjórnar Rarik og stað-
gengill orkuráðherra stundum.
Hann er lika landbúnaöarráö-
herra og hefði átt að láta það
nægja sér. Furðulegt er að hann,
landbúnaðarráðherrann, skuli
beita sér fyrir eyðingu stórs hluta
afréttar sveitunga sinna sem
hlýtur að hafa i för með sér tak-
mörkun á möguleikum bændanna
og um leið lækkun á verðmæti
jarðanna. Hann beitir sér lika
fyrir óþarfri eyðingu afréttar-
landa fyrir öðrum bændum þvi
■ Frá blaðamannafundi Landverndarsamtakanna.
Landhelgissamningnum var
samt sagt upp með ágætum ár-
angri. Höfuðgalla samningsins
um Blönduvirkjun tel ég vera:
1. Að annar samningsaðilinn,
virkjunaraðili, véfengir að
sveitarfélögin eigi eða hafi
nokkurn tima átt það land og
vatnsréttindi, sem um er verið
að semja. Aðeins afnotaréttur
að beitilandi er viðurkenndur.
Er þvi spurning hvort það eru
ekki frekar bændurnir sem
nota afréttina sem hefði átt að
semja við.
2. Að með samningnum er samn-
ingamálið tekið úr höndum þar
til kjörinna samninganefnda og
fært I hendur nefndafargans
sem erfitt eða ógerlegt verður
að hafa nein áhrif á. Svokölluð
matsnefnd er gerðardómur og
úrskurðir hennar endanlegir og
bindandi. Þar með hafa meiri-
hlutar hreppsnefndanna afsal-
að sér vernd laganna fyrir hönd
bændanna. Það getur enginn á-
frýjað neinu til dómstóla.
3. Að samninganefnan er ekki
betri en eignarnám og kannske
snöggtum verri.
4. Að samið er um að eyða miklu
og góðu gróðurlendi en alls ó-
vist að hægt sé að græða upp
land á heiðunum. Þó að það
takist (með ærnum kostnaði)
þá verður það öðruvisi beiti-
land og ótryggara.
5. Að inn i samninginn hefur verið
smeygt ýmiss konar atriðum
sem ekkert gildi hafa annað en
gylla hann fyrir augum fólks.
Má þar til nefna nokkrar máls-
þvi. Þetta bendir hinsvegar til að
virkjunaraðili ætli að pota sinum
mönnum i málaferlin fyrir hrepp-
ana, þ.e. hafa áhrif á hvaða lög-
fræðinga hrepparnir velja. Það er
visasta leiðin til að hrepparnir
tapi málinu og þá þarf virkjunar-
aðili ekkert að borga i bætur.
Greinilega hefur komið fram að
virkjunaraðili ætlar sér að hafa
þessar eignir/af sveitarfélögun-
um bótalaust/ Fjölmörg atriði I
samningnum sýnast I fljótu
bragði vera skýr og hagstæð
bændum en eru I raun háð mats-
nefnd, sem hefur einræðisvald
um hvernig með verður farið. Þá
er mikil upptalning á vegum,
brúm og girðingum sem gengur
mjög i augu manna, en i mörgum
tilfellum er um að ræða sjálfsagö-
ar framkvæmdir I þágu virkjunar
eða beinar afleiðingar hennar.
Kostnað við sumt af þessu fær
virkjunaraðili endurgreitt frá
öðrum aðilum, svo verða þessar
framkvæmdir að hluta til til ó-
þurftar. Þá eru I samningnum á-
kvæði um mat á bótagreiðslum
milli virkjunaraðila og heima-
manna og bendir til þess að skýr-
ing Björns Pálssonar sé rétt
(Timinn 18. febr. 1982) Fleira
hefi ég við samninginn aö athuga
en læt hér staðar numið (þar sem
hér er sagt um samninginn mið-
ast viðútgáfu frá 25.02.82 ummæli
ráðherra þó væntanlega miðuð
við það sem skrifað var undir).
Viðhorf á vígstöðvunum
Staðan á vigstöðvum Blöndu-
striðsins er nokkuð óljós i dag.
Hreppsnefndirnar eru flestar úr
málið er stefnumarkandi. Afnota-
réttur afréttarlanda eru hlunn-
indi sem fylgja jörðunum og þótt
takast kunni að græða eitthvað
upp I stað þess sem eyðileggst, þá
væri það eins hægt þótt ekkert
eyðileggðist og yrði kannske gert
á næstu árum fyrir fjármagn af
hinni nýju landgræðsluáætlun
sem tekur við af Þjóðargjöfinni.
Minnisvarði um menningu
nútímamannsins
A næstu dögum eða vikum verður
væntanlega úr þvi skorið hvort
undirskriftirnar ótimabæru frá
15. þ.m. verða gerðar ógildar og
samningnum breytt svo að flestir
geti sæmilega við unað og friður
komist á, eða hvort áfram verður
haldið á sömu braut svo að máls-
meðferð og niðurstaða verði öll-
um, sem að þeim málalyktunum
unnu, til ævarandi skammar bæði
lifandi og dauðum.
Forfeður okkar hafa eflaust að
einhverju leyti átt sök á hægfara
gróðureyðingu á þessu landi, en
þeir hafa mikla afsökun. Nútima-
menn sem búa við allsnægtir og
hafa mikla þekkingu, en eru samt
að stiga stór skref til hraðrar eyö-
ingar graslendis, þeir hafa enga
afsökun.
1 ljósi þeirrar staðreyndar aö
önnur virkjunartilhögun sem eyð-
ir langtum minna gróðurlendi, '
býður upp á álfka hagkvæma
virkjun, mun eyðilegging lifrikis
á stórum svæöum verða þeim
ömurlegur minnisvarði. I
22.03. ’82
Rósmundur G. Ingvarsson i
9
iandbúnaðarspjall
Sveinn Hallgnmsson?
saudf járræktar-
ráðunautur, skrifar
ullarinnar?
■ Undanfarin ár hefur ull
verið mikilvægt hráefni i úr-
vinnslu og úr henni er gerð
verðmæt útflutningsvara.
Enda þótt ullariðnaðurinn hafi
átt i erfiðleikum, sérstaklega
á siðasta ári, verður að vona
að úr þvi rætist á þessu ári og
að islenskur ullariðnaður rétti
úr kútnum. Það eru hagsmun-
ir bænda að svo verði.
Verulegur hluti íslensku
ullarinnar hefur farið I fram-
leiðslu á mjög verðmætum
fatnaði, þar sem búið er að
leggja mikla vinnu i hönnun
vörunnar, framleiðslu og sölu-
starfsemi. Islenskar ullarvör-
ur hafa á sér sérstakt orð fyrir
gæði og er ástæða til að þakka
þeim mönnum, sem hafa haft
frumkvæði i að skapa sérstaka
vöru úr islensku ullinni, svo
sérstaka að erlendis er fram-
leidd ullarvara sem er eftir-
liking þeirrar islensku — hefur
islenskt útlit.
Enþað er ekki hægt að nota
alla islenska ull i þessar ágætu
ullarvörur. Aðeins besti hluti
hennar er nothæfur I prjóna-
fatnað. Sú ull sem er skemmd
i meðfórum og ull sem er
eðlisslæm er ónothæf.
Eðlisslæm og ónothæf i góð-
an prjónafatnað er t.d. ull sem
hefúr mikið af gulum illhær-
um. Gular illhærur eru galli i
ull sem þvi miður hefur ekki
tekist að útrýma sem skyldi á
undanförnum árum. Þessu
þarf að sinna betur á næstunni
en auðvitað tekur slikt tima,
eins og aðrar kynbætur. Eng-
inn vafier hins vegar á þvi að
þessi galli ullarinnar veldur
nokkurri lækkun á verði ullar i
heild.
En þar sem nú er timi
vetrarrúnings er lika rétt að
vekja athygli á þvi, hvaða
atriði ráða mestu um gæði
ullarinnar á þessum tima og
hægt er að hafa áhrif á.
Rétt er fyrst að vekja at-
hygli á þvl, að vetrarrúin ull
er yfirleitt talin betri en vor-
rúin ull oglang verst er haust-
rúna ullin. Á siðustu árum hef-
ur um 50% ullarinnar verið
vetrarrúin ull. Hún flokkast
yfirleitt betur og rýrnar mun
minna I þvotti. En til að
vetrarrúna ullin sé góð þurfa
húsin að vera þurr.Ullin verð-
ur að vera þurr þegar rúið er.
Annars er mun meiri hætta á
að hún skemmist i geymslu,
nema hægt sé að þurrka hana
strax eftir rúning.
Annað sem veldur skemmd
á ull er stækjugulka. Miklu
meiri hætta er á hlandbruna á
ull i rökum og hlýjum en i
köldum og þurrum húsum.
Auðvitað skemmist ullin lika
ef kindurnar vaða i for og skit
og hún kleprast.
Tvö atriði i viðbót mætti
nefna hér i sambandi við gæði
ullar.
1. Mor luli.Einn versti galli
vetrarrúinnar ullar er morið,
sem einkum er á hálsi og herð-
um kindarinnar. Erfitt getur
verið að koma i veg fyrir mor i
ull, þar sem kindur eru á al-
gjörri innistöðu. Besta ráðið
er að hafa slæðigrindur, eins
og bent hefur verið á og til-
raunaniðurstöður hafa glögg-
lega sýnt. Margir bændur hafa
notað slæðigrindur i áraraðir
með ágætum árangri, og er
hiklaust hægt að mæla með
þeim. Kostnaðurinn við þær
skilar sér I betri ull, auk þess
sem þær eru til hægðarauka
við fjárrag i húsum á haustin.
2. Tviklipping er mjög al-
gengur galli á vetrarrúinni ull
og kemur þegar ullarhárin eru
klippt tvivegis I sundur. Þetta
á ekki að gerast, en er þvi
miöu*- of algengt. Tviklipping
er algeng hjá óvönum rún-
ingsmönnum og er afleiðing af
rangri beitingu klippanna við
rúninginn. Það leiðir til þess
að mikið verður af stuttum
ullarhárum sem skolast burt
við þvott eða detta úr kemb-
unni þegar ullin er kembd.
Rýrnar ull meira af þessum
sökum, en einnig fer hluti af
þessum hárum meö i spuna-
þráðinn og veldur „bláþræði”.
Slikt gam slitnar frekar þegar
prjónað er og veldur þvl að
þráðurinn slitnar i prjóni.
Sömuleiðis getur þaö valdið
þvi að göt komi I voðina. Þetta
er dæmi um það hvernig röng
vinnubrögð við rúning geta
valdið miklu tjóni.
Sveinn Hallgrimsson
sauðfjárræktarráðunautur
Hvað er hægt að
gera til að auka
verðmæti