Fréttablaðið - 05.12.2008, Blaðsíða 28

28 5. desember 2008 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Benedikt Sigurðsson
skrifar um verðtrygg-
ingu lána
Verðmæti íslensku krón-unnar hefur verið stór-
lega ofmetið um margra
missera skeið. Eignaverðs-
bólan var keyrð áfram með
glæpakenndu viðskiptalík-
ani fjárfestingarfélaga og
einkavinavæddra banka. Þar voru
stundaðir viðskiptahættir sem
minna óhuggulega mikið á ENRON
skandalinn fræga. Hrun efnahags-
kerfis Íslands er staðreynd og
engin eign sem stóð hér fyrir
nokkrum vikum stenst það verð-
gildi sem á henni var bara í sept-
ember sl.
Námsmenn og húsnæðiskaup-
endur fengu lán sín í krónum sem
ekki hafa reynst standa undir því
verðgildi sem þær voru bókaðar
fyrir. Allir íbúðareigendur taka á
sig lækkun og tapa sem svarar 30-
50% af bókuðu verðmæti á næstu 2
árum. Verðtryggingarvísitalan
mun hins vegar mæla hækkun höf-
ustóls námslána og húsnæðislána
um 30% á þessum sama tíma ef
ekkert er að gert. Með því er aug-
ljóst að þeir sem skulduðu 60% eða
meira í húsnæðinu á miðju ári 2008
munu verða eignalausir innan
tveggja ára þrátt fyrir að standa í
skilum.
Það er óboðlegt ef stjórnvöld
bregðast ekki við þessarri fyrir-
séðu þróun og frysta vísitöluna til
verðtryggingar við gildi 1. sept-
ember 2008 eða mögulega eldra
gildi.
Lántakendur munu annars aldrei
geta né vilja standa undir verulega
þyngdum afborgunum lána sinna
við þessar aðstæður og það er
algerlega út í hött að ætla þeim
sem skulda vegna náms og hús-
næðis að greiða sérstakar „skaða-
bætur“ (vísitöluhækkanir) til fjár-
magnseigenda. Með því væri
beinlínis verið að skattleggja þenn-
an hóp einan fyrir fjármálahrunið
og fyrir ofmat á verðgildi íslensku
krónunnar og gera þessar fjöl-
skyldur að þrælum fjármagns sem
reyndist verulega ofmetið.
Sá hópur sem þetta á við um er
fjölmennur og mun ekki láta bjóða
sér aðgerðaleysi af hálfu stjórn-
valda. Það er líka algerlega óviðun-
andi að forystumenn launþega og
ríkisstjórnar beinlínis skrökvi því
að fólki að það ógni rekstrarlegu
öryggi Íbúðalánasjóðs að frysta
vísitölu til verðtryggingar; þvert á
móti mun nettó-afkoma Íbúðalána-
sjóðs ekki skerðast vegna slíkrar
aðgerðar þar sem innlendar skuld-
bindingar sjóðsins munu lækka til
jafns við minni hækkun höfuðstóls
lána og greiddra verðbóta. Efna-
hagur sjóðsins mun því lækka – en
það hefur ekkert beint samhengi
við nettó rekstrarniðurstöðu sjóðs-
ins.
Ef vísitala til verðtryggingar er
fryst þá munu afborganir og höf-
uðstóll útistandandi
íbúðalána lífeyrissjóð-
anna ekki hækka í bili –
og slíkt hægir á eigna-
myndun í viðkomandi
sjóði. Hafi það hins
vegar áhrif á greiðslu-
getu lífeyris þá er mikil-
vægt að hafa í huga að
það eru 25-30 ár sem
gefast til að bæta sjóðn-
um það upp. Einnig má
hafa í huga að sjóðfélag-
ar sem standa í skilum
með sín íbúðalán munu sjálfir eiga
stærri „sjálfseignarsjóð“ í eigin
húsnæði sem unnt er að innleysa
þegar kemur að því að menn stíga
út af vinnumarkaði.
Hjón sem skulda á bilinu 7-12
milljónir í námslán auk húsnæðis-
lánanna kunna að komast að þeirri
niðurstöðu að það sé ekki nokkur
skynsemi í því að taka á sig marg-
faldar byrðar vegna verðtrygg-
ingarinnar. Við þær aðstæður
skapast hætta á greiðslufalli hjá
Íbúðalánasjóði og þá verður jafn-
framt markaðshrun sem gerir
þeim sem standa í skilum alger-
lega óbærilegt að lifa við misrétti
verðtryggingarinnar. Vaxandi
hætta er á að öflugur hópur fólks á
góðum aldri hverfi nú úr landi. Sá
hópur er einmitt foreldrar kyn-
slóðanna sem við höfum vænting-
ar um að standi undir framtíðar-
efnahag íslensku þjóðarinnar. Án
þeirra megum við ekki vera við
uppbygginguna úr rústum hins
hrunda Íslands.
Leigufélög og húsnæðissam-
vinnufélög með verðtryggðar
skuldbindingar munu eiga það á
hættu að verðfallinn markaður með
offramboð á húsnæði undirbjóði
þeirra rekstur. Slíkt mun aftur leiða
til þess að Íbúðalánasjóður og fleiri
opinberir aðilar verða þvingaðir til
að fara inn á húsnæðismarkaðinn
með íhlutandi hætti: með því að
afskrifa hluta lána eða með því
hreinlega að leysa til sín húsnæði í
áður óþekktum skala.
„Kreppuleiðrétting“ á fasteigna-
verði – samfara gengisfalli krón-
unnar mundi lenda með tvöföldum
þunga á lántakendum ef verðtrygg-
ingarvísitalan fær að mæla óhindr-
að. Lögbundin verðtrygging lána
raskar jafnræði lántakenda og
fjármagnseigenda þannig að áhætt-
an fellur með tvöföldum þunga á
skuldarann á meðan fjármagnið
bíður eftir uppbótum í formi vísi-
töluhækkunar á lán og gerir fjár-
magnseigendur og fjármálafyrir-
tækin nánast ónæm fyrir
verðbólgunni og hruni krónunnar.
Nú mun sjást hvort jafnaðar-
menn í Samfylkingunni standa
undir nafni eða hvort þeir hafa
orðið villukenningum fjármagns-
aflanna að bráð.
Frystum verðtryggingarvísitöl-
una strax og leggjum jafnhliða upp
tímasett plan inn í framtíðarmynt-
ina með samkomulagi við EVRU-
þjóðirnar.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Búseta á Akureyri.
Háskalegt óréttlæti
BENEDIKT
SIGURÐSSON
UMRÆÐAN
Jónas Þórir Þórisson skrifar um jóla-
söfnun Hjálparstarfs kirkjunnar
Hin árlega jólasöfnun Hjálparstarfs kirkjunnar er hafin. Eins og undanfar-
in ár hafa gíróseðlar verið sendir inn á
heimili landsmanna að upphæð kr. 2.500.
Yfirskrift söfnunarinnar er Vilt þú hjálpa?
Hjálparstarf kirkjunnar vill minna á að
„það er gott að gefa“. Það er gott að geta
verið í þeirri stöðu að rétta öðrum hjálpar-
hönd hvort sem það er hér á okkar landi
eða erlendis.
Hjálparstarf kirkjunnar hefur í mörg ár sinnt
öflugu hjálparstarfi bæði hér heima og erlendis.
Jólasöfnunin hefur verið helguð erlendu hjálpar-
starfi en innanlandshjálpin er rekin fyrir sérmerkt
framlög einstaklinga, félaga, fyrirtækja og opin-
berra aðila og verið viðamesta einstaka verkefnið
sem stofnunin hefur sinnt undanfarin ár.
Vegna þess ástands sem nú ríkir í þjóðfélaginu
ákvað stjórn Hjálparstarfsins að helmingurinn af
almennu söfnunarfé rynni til innanlandshjálpar en
hinn helmingurinn til vatnsverkefna í Afríku. Þeir
sem vilja leggja Hjálparstarfinu lið geta greitt
heimsendan gíróseðil eða hringt í söfnunarsíma 907
2002 og þá rennur framlag þeirra kr. 2.500 til
aðstoðar innanlands. Hringi þeir í síma 907 2003
rennur sama upphæð til hjálparstarfa erlendis.
Einnig er hægt að fara inn á gjafasíðurnar
gjöfsemgefur.is og framlag.is og velja sér
verkefni til að styðja.
Hjálparstarf kirkjunnar hefur lagt mikla
áherslu á fagleg og vönduð vinnubrögð
bæði hér heima og í hjálparstarfi erlendis.
Reynt er að forðast að gera þiggjandann
háðan aðstoðinni. Markmiðið er alltaf hjálp
til sjálfshjálpar. Hjálparstarfið hefur tekið
að sér skuldbindingar erlendis til nokkurra
ára í senn. Reynt verður eftir fremsta
megni að standa við þær enda eiga margir
allt sitt undir því komið og ekki er hægt að
hlaupa frá þeirri ábyrgð sem við höfum
axlað í því samhengi.
Á sama hátt hefur Hjálparstarf kirkjunnar
hlutverki að gegna hér innanlands. Stofnunin sinnir
neyðaraðstoð í samstarfi við presta, félagsráðgjafa
og annað fagfólk um allt land. Þörfin fyrir aðstoð
hefur aukist mjög síðustu mánuðina og margir hafa
í fyrsta skipti þurft að stíga þau þungu spor að leita
til Hjálparstarfsins eftir bráðustu nauðsynjum. Í
ljósi þeirrar stöðu sem nú er uppi í samfélaginu mun
stofnunin að sjálfsögðu takast á við þau erfiðu
verkefni sem fram undan eru og veita þá hjálp sem
möguleg er. Geta Hjálparstarfs kirkjunnar nær þó
ekki lengra en það fjármagn sem hún hefur til
raðstöfunar hverju sinni. Því ríður á að við öll sem
höfum einhverju að miðla gleymum ekki náunga
okkar, hvort sem hann býr hér á landi eða í öðrum
löndum. Oft hefur verið þörf fyrir aðstoð en nú er
nauðsyn. Tökum höndum saman og leggjumst á
árarnar. Þjóðin hefur allt til þess að bera að sigrast á
þeim erfiðleikum sem nú steðja að og einnig rétta
öðrum þjóðum hjálparhönd. Gleðilega aðventu.
Höfundur er framkvæmdastjóri Hjálparstarfs
kirkjunnar.
Með þinni hjálp
JÓNAS ÞÓRIR
ÞÓRISSON
Þörfin fyrir aðstoð hefur aukist mjög síðustu
mánuðina og margir hafa í fyrsta skipti þurft að
stíga þau þungu spor að leita til Hjálparstarfs-
ins eftir bráðustu nauðsynjum.
Báðar hliðar IceSave
UMRÆÐAN
Helgi Áss Grétars-
son skrifar um
IceSave
Á Alþingi er nú til meðferðar tillaga
til þingsályktunar um
samninga varðandi
ábyrgð ríkissjóðs á
innstæðutryggingum
vegna innstæðna í úti-
búum íslenskra viðskiptabanka
á evrópska efnahagssvæðinu.
Verði tillagan samþykkt er rík-
isstjórninni falið að leiða til
lykta samninga við viðeigandi
stjórnvöld og þar með talið
vegna innistæðna á svokölluð-
um Icesave-reikningum Lands-
banka Íslands hf. Í slíkum samn-
ingum mun væntanlega felast
viðurkenning á ábyrgð íslenska
ríkisins á lágmarkstryggingu
innistæðueigenda að því marki
sem eignir viðkomandi banka
standa ekki undir henni. Hér
verða tekin saman helstu laga-
rök með og á móti slíkri niður-
stöðu.
Rök með
1) Tilgangur tilskipunar um
innlánatryggingakerfi, og sem
gildir á EES-svæðinu, er að
tryggja lágmarksvernd innláns-
eigenda. Þetta er útfært með
ábyrgðarfyrirkomulagi, þ.e.
aðildarríki eiga að tryggja virkt
kerfi sem á að geta greitt út inn-
lán að tilteknu lágmarki ef til
ógjaldfærni lánastofnana
kemur. Telja verður það ófor-
svaranlegt gagnvart innlánseig-
endum að Tryggingasjóður inn-
lána á Íslandi sé hartnær tómur
í samanburði við þá heildarfjár-
hæð sem þurfti til að greiða
öllum innlánseigendum lág-
markstrygginguna.
2) Með aðgerðum íslenskra
yfirvalda hefur hagsmunum
innlánseigenda í útibúum
íslenskra viðskiptabanka á
Íslandi verið bjargað. Ef ekkert
yrði gert til að vernda hagsmuni
innlánseigenda í útibúum bank-
anna erlendis myndi slíkt leiða
til þess að brotið væri gegn jafn-
ræðisreglu EES–réttar.
3) Íslenskum yfirvöldum er
skylt að fylgjast með gjaldfærni
innlánsstofnana. Þau brugðust
þeirri skyldu í undanfara banka-
hrunsins, m.a. með þeim hætti
að þau gáfu ítrekað til kynna
opinberlega að staða
íslenska bankakerfisins
væri traust. Meðal ann-
ars í skjóli þessa lögðu
sparifjáreigendur fjár-
muni í innlánsreikninga
útibúa íslenskra banka.
4) Með því að neita
alfarið að greiða lág-
markstryggingar inni-
stæðueigenda í útibúum
íslenskra banka á EES–
svæðinu væri íslenska
ríkið að brjóta gegn
viðurkenndum meginreglum
siðaðra þjóða.
Rök á móti
1) Þegar texti tilskipunar um
innlánatryggingakerfi er kann-
aður til hlítar felst í honum
engin ábyrgð á hendur aðildar-
ríkjum EES-svæðisins að
tryggja fjármögnun innistæðu-
tryggingakerfis. Tilskipunin
kveður eingöngu á um skyldu
ríkja til að koma á fót kerfi sem
tryggir ábyrgðir á greiðslum til-
tekinnar lágmarksverndar inn-
lánseigenda. Í þessari skyldu
felst sem sagt ekki krafa um
fjármögnun heldur að með
lögum sé tryggð ábyrgð á
greiðslum í samræmi við til-
skipunina. Með lögum nr.
98/1999 voru settar lagareglur á
Íslandi þar sem ábyrgð á inni-
stæðutryggingum hvíldi á herð-
um innistæðudeildar Trygginga-
sjóðs innistæðueigenda og
fjárfesta. Þessi skipan á Íslandi
samrýmdist öllum þeim kröfum
sem tilskipunin kvað á um.
2) Fjármögnun íslenska kerf-
isins var ekki í ósamræmi við
það sem almennt tíðkaðist á
meðal aðildarríkja EES–samn-
ingsins. Það er því ósanngjarnt
að skattgreiðendur lítils lands
eins og Íslands þurfi að standa
undir greiðslu kostnaðar sem
einkaaðilar stofnuðu til. Öllum
mátti ljóst vera að innlánasöfn-
un íslenskra banka innan EES-
svæðisins fylgdi engin ríkis-
ábyrgð.
3) Reglur um innistæðutrygg-
ingar miðast ekki við hrun
bankakerfis í heild sinni.
Ábyrgðin á greiðslum takmark-
ast í slíkum tilvikum eingöngu
við þá fjármuni sem er að finna
í tryggingasjóði innstæðueig-
enda en ekki meira en það.
4) Síðan í byrjun október sl.
hefur ríkt neyðarástand á
Íslandi og það réttlætir öll frá-
vik frá tilgangs- og jafnræðis-
rökum, þ.e. það hefur verið mál-
efnalegt að vernda íslenskt
fjármálakerfi og íslenska inn-
lánseigendur umfram önnur
fjármálakerfi og innlánseigend-
ur í útibúum íslenskra viðskipta-
banka í öðrum ríkjum.
Ályktanir
Hér hafa verið rakin nokkur rök
með og á móti þeirri niðurstöðu
að íslenska ríkið beri ábyrgð á
greiðslu lágmarkstryggingar
innistæðueigenda í útibúum
íslenskra viðskiptabanka á EES–
svæðinu. Fleiri rök mætti sjálf-
sagt tína til á báða vegu. Mikil-
vægt er hins vegar að hafa í
huga að erfitt var að finna hinni
svokölluðu Icesave-deilu skýr-
an réttarfarslegan farveg, þ.e.
ekki var auðvelt að beina mál-
inu til tiltekins úrskurðaraðila
sem hefði getað með skjótum og
öruggum hætti tekið á öllum
lagalegum hliðum málsins. Það
kann m.a. skýra þann þrýsting
sem var á íslenskum yfirvöld-
um að leysa málið með samning-
um en öll önnur ríki EES-samn-
ingsins stóðu saman gegn
lagarökum íslenskra stjórn-
valda í Icesave-málinu. Samn-
ingsstaða íslenskra yfirvalda
var því þröng, ekki síst vegna
þess að önnur ríki neituðu að
lána íslenska ríkinu nema að
Icesave-deilan yrði fyrst leyst.
Slík lánafyrirgreiðsla var svo
aftur forsenda þess að Alþjóð-
legi gjaldeyrissjóðurinn myndi
veita íslenska ríkinu lán.
Enginn vafi er á því að íslensk
stjórnvöld stóðu frammi fyrir
vondum valkostum, þ.e. annars
vegar þeim að semja og leggja
væntanlega miklar byrðar á
íslenska skattgreiðendur eða
hins vegar að hafna samningum
og gera alla gjaldeyrisöflun
íslensks samfélags erfiða um
stundarsakir og jafnvel um
langt skeið.
Þrátt fyrir þessa flóknu pólit-
ísku stöðu væri æskilegt að
stjórnvöld hlutuðust til um að
Icesave–málið verði rannsakað
ofan í kjölinn, m.a. með ítarleg-
um lögfræðilegum greinargerð-
um þar sem rök og gögn beggja
aðila kæmu fram. Það skiptir
miklu máli fyrir íslenska skatt-
borgara í nútíð og framtíð að
þeir geti aflað sér haldgóðra
upplýsinga um málið og lyktir
þess.
Höfundur er lögfræðingur.
HELGI ÁSS
GRÉTARSSON