Tíminn - 18.04.1982, Blaðsíða 18

Sunnudagur 18. apríl 1982
— Heimsmeistari í 27 ár
■ Emanuel Lasker var mestur
heimsborgari allra þeirra sem
boriö hafa heimsmeistaratitil.
Hann var Þjóöverji en bjó um
tima á Englandi, einnig i Banda-
rikjunum og loks i Sovétrikjun-
um. Fimm árum eftir að hann dó
varö hann opinberlega Pólverji.
Hann fæddist 24. desember árið
1868 i smdborginni Berlinchen,
sem nú er Barlinek i Póllandi.
Faðir hans vann i sýnagógu
Gyðinga á staðnum en kjörin voru
kröpp. Eldri sonurinn Berhold
var þó sendur til læknanáms i
Berlin, og þar vann hann sér inn
vasapeninga með þvi að tefla til
fjár á kaffihúsum sem þá var vin-
sælt og er hann var aðeins 11 ára
var Emanuel sendur á eftir hon-
um. Stráksi þótti undur góöur i
stærðfræði en i Berlin lærði hann
aö tefla og brátt átti skákin hug
hans allan. Hann lauk samt námi
en um það leyti sem hann hóf há-
skólanám istærðfræði voru fyrstu
skákir hans birtar opinberlega.
Þá var algengt að nokkrir menn
legöu saman krafta sina i eina
skák og Lasker tefldi i liði
Berliner Schachklub gegn Berlin-
er Shachgesellschaft. Þá var
hann að visu kallaöur Lasker II til
aögreiningar frá bróður sinum
sem var þegar viðurkenndur sem
sterkur áhugamaður. Lasker II
fór brátt fram Ur honum og áriö
1889sigraði hann á nokkurs konar
skákþingi Þýskalands sem haldiö
var i Breslau. Jafnframt þvi var
haldið alþjóðlegt mót sem Sieg-
bert Tarrasch . sigraði en
Tarrasch (1862-1934) var um ára-
tugaskeiö meðal sterkustu skák-
manna heims. Mánuði siðar tefldi
Lasker á móti i Hollandi og varö
þar i öðru sæti á eftir Burn nokkr-
um, þarna vann Lasker fræga
skák gegn Bauer með því að fórna
báöum biskupum sinum fyrir
öfluga sókn.
Næstu árin stundaöi Lasker
stæröfræöinám sitt en skákin
varð honum æ hugleiknari. Hann
fór að veröa þekktur sem einn
sterkasti skákmaður Þýskalands
og þar með heimsins. Jafnframt
vakti hann athygli fyrir kurteisi
sina og prúðmennsku sem þá, likt
og nú, var ekki alltaf i fyrirrúmi
meðal skákmeistara.
Sumariö 1891 réði úrslitum ilifi
Laskers. Þá var mikil þýsk sýn-
ing haldin i London og Lasker
fenginn til aö tefla við áhorfendur
og aðra skákmeistara. Einnig
tefldi hann blindskákir. Eftir
þetta hélt hann sig að mestu að
skákinni, og bjó á Englandi i
mörg ár. Hann sigraði árið eftir á
miklu skákmóti sem haldiö var
með þátttöku allra bestu skák-
manna Englands og sigur hans
var svo öruggur að hann gat nú
talist einhver sterkasti skák
maöur heims. Talað var um að
hann tefldi heimsmeistaraeinvigi
við Steinitz en Lasker kaus fyrst
aö tefla viö Tarrasch, sem haföi
margoft lýst yfir litlu áliti sinu á
honum. Enda kvaöst Tarrasch
ekki tefla við hann fyrr en hann
hefði sannað getu sina með þvi að
vinna sterkt alþjóölegt mót. Þá
hélt Lasker til Bandarikjanna og
tefldi mikið við bæði sterka og
veika skákmenn og lagöi mikla
áherslu á fjöltefli. Þau færðu hon-
um peninga enhonum þótti einnig
gaman að mæta „minni spá-
mönnum” sem aðrir sterkir
skákmeistarar fyrirlitu flestir
innilega.
t Bandarikjunum hóf Lasker
samningaviðræður við Steinitz
um heimsmeistaraeinvlgi en þær
gengu fremur seint. Á meðan gaf
Laskersér tima til að tefla einvigi
við ýmsa menn og vann flestöll
nema eitt varö jafntefli, og 1893
vann hann frekar sterkt alþjóð-
legt móti New York, fékk 13 vinn-
inga af 13 mögulegum! Ungur
maður að nafni Pillsbury endaði
kringum miðju.
Ari siðar tefldu þeir Lasker og
Steinitz loks einvigi. Steinitz var
frekar óvinsæll og margir óskuðu
þess að honum yröi velt úr sessi
en fæstir töldu Lasker þess um-
kominn. Einvigið var jafnt til aö
byrja með en um miðbik þess
vann Lasker fimm skákir i röð.
Steinitz lét sig ekki, en honum
tókst ekki aö vinna upp forskotið
og eftir aö hafa tapaö siðustu
skákinni hrópaði gamli meistar-
innþrefalt húrra fyrir hinum nýja
heimsmeistara.
Þrátt fyrir að vera orðinn
heimsmeistari fann Lasker fljót-
lega aö álit skákheimsins á hon-
um hafði ekki aukist að mun.
Tarrasch hélt uppi þrotlausum
árásum á hann og sagði það ekki
hafa verið mikiö afrek að sigra
Steinitz sem hefði verið orðinn
gamall auk þess sem skákstill
Laskers væri ekki merkilegur.
Tarrasch skildi aldrei stil
Laskers en varö brátt aö beygja
sig fyrir honum. 1895 tók hann
þátt i geysisterku skákmóti i
Hastings á Englandi þar sem
Lasker náði þriðja sætinu en
Tarrasch komst ekki á verð-
launapall, hinn skammlifi Pills-
bury sigraöi en Tsigórin varð I
öðru sæti. Nokkru siöar tefldu
þeir Lasker.Steinitz, Pillsbury og
Tsigorin á móti i Sánkti Péturs-
borg, þeir mættu hver öðrum sex
sinnum og Lasker tefldi snilldar-
lega, sigraði meö 11.5 vinning en
Steinitzvarð annar með 9.5, Pills-
bury þriöji meö 8 og Tslgórln
fjórði meö 7. Þarna hafði Lasker
sýnt fram á hæfni sina en Steinitz
hafði sömuleiöis sýnt að hann var
langt i frá búinn að vera. Hann
heimtaði nýtt einvigi viö Lasker
en er það fór fram i' Moskvu um
áramótin 1896-97 var Steinitz ger-
sigraður.
Aður hafði Lasker sigrað á
mjög sterku móti sem haldið var i
Nurnberg með þátttöku flestra
sterkustu skákmanna heims.
Einum vinningi á eftir Lasker
varð ný og upprennandi stjarna,
Ungverjinn Geza Maróczy, en
neðar voru m.a. Pillsbury,
Tarrasch og Steinitz.
Næstu árin tefldi Lasker frekar
litið en einbeitti sér þess i stað að
fræðiiðkunum, bæði á sviði stærð-
fræði og heimspeki. Hann var
ákveöinn i að verða óháöur skák-
inni fjárhagslega, svo ekki færi
fyrir honum eins og Steinitz sem
átti ömurlega ævi siðustu ár sin.
Lasker geröi reyndar sitt til að
leggja Steinitz liö — enda var
hann einn hinna fáu sem gerði sér
ljóst hversu mikil snilli gamla
heimsmeistarans hafði verið —
en hafði ekki úr miklu að spila.
Hann reyndi og að fá hækkuð
verðlaun og önnur laun til skák-
manna en varð lítið ágengt. Þá
má geta þess að Lasker helgaði
heimspekinni æ stærri hluta úr lifi
sinu og gaf hann út mörg rit um
heimspeki byggði raunar upp sitt
eigið heimspekikerfi. Ekki þótti
það lifvænlegt og er flestum
gleymt nú oröiö.
Lasker var nú viðurkenndur
sem a.m.k. einn af sterkustu
skákmönnum heims en fylgis-
menn Tarrasch vildu þd jafnan
meina að þeirra maður væri
verðugri meistari. Stöðugt var
reynt að koma á einvigi þeirra i
milli en gekk ákaflega seint. 1903
varð ekki af keppni vegna þess að
Tarrasch slasaði sig og svo fram-
vegis. Ári siðar var hins vegar
haldið geysisterkt skákmót i
Cambridge Springs i Banda-
rikjunum og var Lasker þar
meöal keppenda. A átta siðustu
mótun sinum hafði Lasker sigrað
en nú varö hann að sætta sig við
annaö sætiðsem hann deildi með
Janowsky. Það var Bandarikja-
maöurinn Frank J. Marshall sem
þarna skaust upp á stjörnuhimin-
inn með þvi að sigra öllum að
óvörum, en þó hann stæði sig oft
frábærlega næstu árin eru flestir
á þvi að þarna hafi hann náð sin-
um besta árangri. Lasker var á
hinn bóginn ekki óánægður með
sinn hlut og nefna má að eftir
mótið talaöi skákmeistarinn
Napier ætið um skák sina gegn
Lasker sem bestu skák lifs sins —
enda þótt hann hefði tapað skák-
inni. Lasker tapaði annars tveim-
ur skákum og annarri gegn Pills-
bury sem nokkru siðar var liðið
lik.
Meöal þess sem leiddi af mót-
inu i Cambridge Springs var að
vesalings Marshall varð nokkurs
konar mælikvarði á styrkleika
skákmeistara. Tarrasch malaöi
hann i einvigi árið 1905, vann átta
skákir.tapaðiaðeins einni en átta
voru jafntefli og eftir sigurinn
taldi Tarrasch hann sanna að
hann sjálfur væri sterkasti skák-
maöur heims. Það er erfiöara að
sigra ungan Marshall en gamlan
Steinitz, sagðihann. I stað þess að
Lasker keppti við Tarrasch þegar
i stað ákvað hann að reyna sig
fyrst gegn Marshall og vann enn
stærri sigur i fyrsta heims-
meistaraeinvigi sinu i tiu ár, árið
1907, en þá vann Lasker átta sinn-
um, gerði sjö jafntefli en tapaði
aldrei. Tveimur árum siðar mátti
Marshall þola svipaðan ósigur
gegn hinum upprennandi Capa-
blanca.
Fyrir utan einvigið gegn
Marshall tefldi Lasker ekkert á
árunum 1904-1908, ef minni 'hátt-
ar mót gegn veikum andstæöing-
um eru undanskilin, en 1908 kom
loks að þvi að hann mætti
Tarrasch. Einvigið var haldiö i
Diisseldorf og Miinchen og vakti
feikna athygli svo aðeins verður
jafnaö til einvigis Fischers og
Spasskys hér i Reykjavik löngu
siöar. Lasker reyndist vandanum
vaxinn og vann mjög öruggan
sigur, sigraði átta sinnum, gerði
fimm jafntefli en tapaöi þrisvar.
1909 varð Lasker svo efstur á
mjög sterku móti i Sánkti Péturs-
borg, ásamt Akiba Rúbinstein,
sem með sigrinum slóst I flokk
sterkustu skákmanna heims, en
Rúbinstein er oft talinn sterkasti
skákmaður allra tima sem ekki
varö heimsmeistari. Asamt með
alþjóölega mótinu var haldið
skákþing rússneskra meistara,
þar sigraöi hinn ungi Alexander
Alekhine. Sama ár sigraði Lasker
Janowsky með yfirburðum i ein-
vigi sem ekki var opinbert heims-
meistaraeinvigi, en 1910 gerði
hann sér litið fyrir og tefldi tvö
heimsmeistaraeinvigi. Hið fyrra
var gegn Schelchter sem fáir
bjuggust við að myndi veita
Lasker haröa keppni. Svo fór þó
og auk þess þótti einvigi þeirra I
heildina mun betur teflt en oftast
var raunin. Einvigiö var tiu skák-
ir og mun Schlechter hafa þurft
að sigra með tveggja vinninga
mun til aö hljóta titilinn, Lasker
vildi skiljanlega ekki taka mikla
áhættu i svo stuttu einvigi. Eftir
fjögur jafnteflisigraði Schlechter
og siðan komu fjögur jafntefli i
viðbót. I siðustu skákinni lagði
Schlechter allt undir, sótti stift —
og tapaði. Einviginu lauk því með
jafntefli. Siðar á árinu vann
Lasker svo annan yfirburðasigur
yfir Janowsky. Hann vann átta
skákir, leyfði aðeins þrjú jafntefli
en tapaði aldrei.
Næstu árin tefldi Lasker litið
sem ekkert á stórmeistaramæli-
kvarða. Samningaviðræður stóðu
hins vegar yfir milli hans og
Capablancaannars vegar og hans
og Rúbinstein hins vegar um
heimsmeistaraeinvigi en þvi
miður varð af hvorugu einviginu.
1914 voru allir þrir hins vegar
meðal keppenda á geysisterku
móti i Sánkti Pétursborg sem
teija má meðal sterkustu skák-
móta allra tima. Keppendur voru
11 og tefldu allir viö alla, en fimm
efstu tefldu siðan á sérstöku móti
og voru umferðirnar tvær. Meðal
þeirra sem ekki komust i úrslitin
voru Rúbinstein, Bernstein og
Nimzowitsch sem sýnir aðeins
hversu sterkt mótið var. Capa-
blanca tók ógnvekjandi forystu i
byrjun en Lasker gekk illa. Hann
náði þóaðkomast i úrslitin ásamt
Capa, Alekhine, Tarrasch og
Marshall en forysta Capablanca
virtist óyfirstiganleg. En hið
ótrúlega gerðist. Lasker fékk 7
vinninga úr siðustu 8 skákum sin-
um gegn þessum feikna sterku
andstæðingum og sigraði.
En nú skall striðið á, erfiður
timi fyrir Lasker. Hann bjó i
Þýskalandi öll striösárin og tefldi
ekkert nema sex skáka einvigi
gegn Tarrasch — það var
sýningareinvigi til aö afla fjár til
liknarmála. Jafntefli var samið i
fyrstu skákinni, siöan vann Lask-
er afganginn. Hér kemur sjötta
og siöasta skákin: Lasker hefur
hvitt.og skýringar eru eftir hann.
1. e4 — e5 2. Rf3 —Rc6 3. Bb5 —
a6 4. Ba4 — Rf6 5. 0-0 — Rxe4 6.
d4 — Be7 (Nýjung, en gaf ekki
góða raun.) 7. Hel — b5? (Afleik-
ur. Svartur hlýtur að hafa haft
einhverja fléttu i huga en hún
gengur ekki upp. Hann hefði átt
að leika 7. — d5 og verjast siðan
Rxe5 með 8. — Bd7. T.d. 9. c4 —
Rxe5 10. dxe5 — Bxa4 11. Dxa4 +
— b5 12. cxb5 — Dd7 og svartur
stendur ekki illa.) 8. Hxe4 — d5
(Til að hrekja hrókinn burt og
rýma fyrir 9. — e4 en eftir það
stendur svartur mjög vel.) 9.
Rxe5(Þessi augljósi leikur færir
hvitum frumkvæöið. Ef. 9. — dxe4
10. Rxc6 — Dd6 11. Rxe7 — bxa4
12. Rxc8 og hvitur vinnur tvo
menn fyrirhrókinn.) 9—Rxe5 11.
Hxe5—bxa4 U.RC3 — Be6(ll.—
c6er skárri leikur og neyðir hvit-
an til að leika 12. Rxa4. Nú hefur
hvitur öflugt frumkvæöi.) 12.
Dh5! (Ef 12. Rxa4 hefði svartur
getað varist af miklu kappi, þökk
sé biskupaparinu. Nú er biskupn-
um á e6 og peðinu á d5 ógnað og
12. — 0-0 gengur ekki vegna 13.
Rxd5 — Bd6 14. Bg5 — Dd7 15.
Rf6+ og mát f nokkrum leikjum.)
12. — g6 13. Df3
13. — Bfe> (13. — c6 varð að
koma fyrst. Ef þá 14. Bh6 — a3 15.
b3 —Bf6 16. Hael og svartur vinn-
ur skiptamun og hefur ágæta
varnarmöguleika, þótt hvitur hafi
vissulega góð sóknarfæri. Fram-
haldið gæti hafa orðið: 16. — Bxe5
17. Hxe5 — Kd7 18. Ra4 — He8 19.
Rc5+ — Kc8 20. Bg5.) 14. Hxd5!
(Rothöggið.) 14. — Bxd5 15. Rxd5
— Bg7 (15. — Bxd4 tapar vegna
16. De4 + .) 16. Bg5 — Dxg5 17.
Rxc7H---Kd8 18. Rxa8 — He8 19.
Dxf7 — He7 20. Dg8+ — Kd7 21.
Rb6+ — Kc6 22. Rxa4 — Db5 23.
Dc8+ — Kd6 24. b3 — De2 25.
Rc5+ — Kd7 26. h3 — Ke8 27. c3 —
Hf7 28. Hfl — Hf 5 29. Dc8+ —Ke7
30. Rc5 — Kf7 31. Dxa6 — De8 32.
Dc4+ —Kf6 33, g4 — Hf4 34. g5+>
og svartur gafst upp. Hann hlýtur
að tapa manni.
Eftir striðið tók nokkurn tima
að koma skáklifi I gang á ný og
við lá að Lasker hefði misst allan
áhuga. Hann stóð þó i samningum
við Capablanca og i samningi
þeirra var m.a. kveðið á um að ef
Lasker afsalaði sér heims-
meistaratigninni hlyti Capa-
blanca hana sjálfkrafa. Einmitt
þetta gerðist árið 1920 en skák-
unnendur sættu sig ekki við það
og heimtuðu einvigi milli þeirra.
Lasker féllst á að tefla við Capa-
blanca á heimavelli Kúbansans i >
Havana en sagði öllum að hann
væri áskorandi en Capa heims-
meistarinn. Hann bjóst alls ekki
við þvi að sigra og undirbjó sig
ekki neitt en veitti Capablanca þó
harða keppni i byrjun. Fyrstu
fjórar skáidrnar voru jafntefli.þá
sigraði Capa og aftur gerðu þeir
fjögur löng og ströng jafhtefli en
þá var Lasker búinn að vera,
tapaöi þremur af næstu fimm
skákum en tvær urðu jafntefli.
Hann hætti þvi frekari tafl-
mennsku enda veikur orðinn.
Nú bjuggust flestir viö þvi að
ferill Laskers væri á enda. Hann
varorðinn afhuga skákinni og var
mjög illa við hver örlög biðu
skákmeistara sem féllu úr sviös-
ljósinu. Schlechter hafði dáið úr
hungri á striðsárunum,
Kieseritzky og Zukertort höfðu
dáið blásnauðir, Mackenzie
framið sjálfsmorð við sömu að-
stæöur og Steinitz og Pillsbury
höföu látist á sjúkrahúsi, geð-
sjúkir nokkuð. Lif skákmeistara
var oftast stutt og hættulegt,
öryggið ekkert. Allir virtust geta
grætt á skákinni, nema
meistararnir sjálfir. Og svipuð
örlög virtust bíða Laskers sjálfs
eftir að hann tapaði heims-
meistaratigninni, hann var litils
virtur og þó hann væri aðeins 52ja
ára gamall var hann með öllu af-
skrifaður af skákunnendum.
Raunin varð önnur. Hann
byggði upp styrk sinn hægt og
örugglega, og sigraði 1923 á skák-
móti i Mahrisch-Ostrau þar sem
unga kynslóðin mátti kallast
heppinefhún. náði jafntefli gegn
gamla ljóninu. Og ári siðar tefldi
hann á mjög sterku móti i New
York. Kannski var honum aðeins
boöið til að votta föllnum heims-
meistara virðingu en hann gerði
sér litið fyrir og sigraði örugg-
lega. í öðru sæti einum og hálfum
vinningi neðar en Lasker var
Capablanca og i þriðja sæti,
þremur vinningum þar fyrir
neðan var Alekhine. 1925 tók hann
þátt i fyrsta alþjóðlega skákmót-
inu sem haldið var i hinum nýju
Sovétrikjum og hafði forystu
lengst af en tapaði þá siysalega
gegn Mexikananum Torre og
Rússinn Efim Boboljubov (1889-