Tíminn - 08.04.1982, Blaðsíða 22

Fimmtudagur 8. april 1982
Brian Epstcin:
A Cellarful of Noise
New English Library 1981
■ Brian Epstein var umboðs-
maður Bitlanna, eins og flestir
vita, en lést meö sviplegum
hætti árið 1967 og hafa ýmsir
orðiö til þess að halda þvi
fram að hann hafi framið
sjálfsmorð eða jafnvel verið
myrtur. Samkvæmt áreiðan-
legum heimildum mun þó ekki
hafa verið um slikt að ræða,
hann slysaðist hins vegar til
að éta of mikið af svefntöflum
úti brennivin. Nokkrum árum
fyrr haföi Epstein hins vegar
ritað ævisögu sina, þessa bók,
þar sem hann rekur auðvitað i
og með sögu Bitlanna fyrstu
árin og náttúrlega fengur að
þvi. Persóna hans sjálfs er þó
vitaskuld þungamiöjan en Ep-
stein var flókinn persónuleiki,
listhneigður en fann
sköpunarþörf sinni ekki útrás,
Gyðingur sem átti við for-
dóma að etja, kynvillingur i
ströngu samfélagi. Sagan
þykir ágætlega skrifuð og
skemmtileg aflestrar en þó
má segja að Epstein hafi verið
of nærri sjálfri hringiðu Bitla-
áranna til aö hafa almenni-,
lega yfirsýn yfir Æðið.
Harry & Michael Medved:
The Goldcn Turkey Awards —
The Worst Achievements in
Ilollywood History
Berkley Books 1981
■ Þetta er soldið skondin bók,
og raunar er hún á köflum
mjög fyndin. Hún er byggð
upp likt og væri verið að veita
Óskarsverðlaunin margfrægu,
en i stað þess að verðlauna
bestu afrek kvikmyndalistar-
innar hafa höfundarnir beint
athygli sinni að þvi sem þeim
þykirallra, allra verst. Hér er
útnefnd versta mynd allra
tima (vel að merkja er eink-
ummiöað við Bandarikin), en
við segjum ekki hver hún er,
hér fá sömuleiðis verðlaun
verstu leikararnir, bæði karl-
kyns og kvenkyns (verðlaunin
i kvennaflokki koma okkur
ekki á óvart, hins vegar má
ætla að einhverjir undrist val-
ið á versta karlleikaranum),
viöurkennd eru fáránlegustu
skrimsli kvikmyndasögunnar
og bjánalegustu nöfn sem
kvikmyndir hafa mátt þola
(Rat Fink a Boo Boo vann.en
okkur þykir The Incredibly
Strange Creatures Who Stopp-
ed Living and Became Mixed-
Up Zombies ekki siðra, sami
maðurinn gerði báðar!).
Verðlaunin eru miklu fleiri og
höfundarnir hæðast oft á tið-
um mjög skemmtilega að
myndunum. Óvanaleg bók, en
prýðisskemmtun.
Edward Gibbon:
The Dccline and Fall of the
Itoman Empirc
The Pcnguin English Library/
Pcnguin 1982
■ ViU einhver vera svo vænn
að nefna mér frægara sagn-
fræðiverk en Hnignun og fall
rómverska keisaradæmisins
eftir Gibbon? Ansi held ég það
væri erfitt. Bók Gibbons hefur
öðlast sess á hillu yfir klass-
iskar bækur, og þá ekki aðeins
sem sagnfræði, heldur og rétt-
ar og sléttar bókmenntir. En
þrátt fyrir frægðina eru þeir
liklega fáir sem hafa lesið
stórvirkiGibbons í heild, enda
er það upp á mörg þúsund
blaðsíöur, og þó textinn þyki
afbragðs vel skrifaður eru
ekki margir sem leggja úti
svoleiðis. Ýmsirhafa þvi orðið
til að stytta og/eða draga
saman bókina, til aö gera
hana aögengilegri og þykir út-
gáfa Dero A. Saunders einna
best en hún er hér komin i
snyrtilegri útgáfu Penguin-
forlagsins. Og Gibbon, uppi á
18. öld, heldur ennþá gildi
sinu. Nútimasagnfræðingar
hafa vissulega ritað sinar
bækur um þetta örlagarika
timabil er Róm féll i duftið, og
sumar þeirra eru eflaust ná-
kvæmari en bók Gibbons, eða
byggöar á traustari fomleifa-
heimildum og þess háttar, en
orðstir Gibbons er ekki i hættu
fyrir það, fremur en
Þúkýditesar, Heródótusar og
Liviusar...
Arianna Stassinopoulos:
Maria Callas — The Woman
Behind The Lcgcnd
Ballantinc Books 1982
■ Eru til betri meömæli með
þessari bók en aö Sjöfn Sigur-
björnsdóttir, hinn helsti
óstýriláti borgarfulltrúi Al-
þýðuflokksins, sat prúð og
stillt og hljóð heilan fund i
borgarstjórn af þvi hún var
svo niöursokkin i lesturinn að
hún mátti ekki mæla — eins og
rannsóknarblaðamaður
Dropa komst aö. Varla. En þó
hefur bókinni verið hælt
beggja vegna Atlantshafsins
og hún talin gefa glögga mynd
af þessari frægustu óperu-
söngkonu allra tima, áhuga-
menn um ævir frægs fólks
hafa bókstaflega gleypt hana í
sig enda er hér ekki aöeins
greint frá erfiðum uppgangi
Mariu Callas sem söngkonu og
glæstum sigrum hennar, held-
ur einnig frá ást hennar og
Onassis skipakóngs sem að
lokum sveikhana til að giftast
Jackie Kennedy, snobbaður
sem hann var. Eins og nafn
bókarinnar bendir til er reynt
að skyggnast bak við imynd-
ina sem sneri aö heiminum og
Maria Callas hefur án efa ver-
ið merkilegkona á ýmsa lund,
hún var oft óhamingjusöm.
Höfundurinn hefur ósvikna
samúð og aðdáun á söngkon-
unni og tekst yfirleitt vel að
lýsa bæði sigrum hennar og
ekki siður ósigrum. Eða svo
finnst ’enni Sjöfn!
■ Bækurnar hér aö ofan eru fengnar hjá Bókaverslun Sigfúsar
Eymundssonar. Tekið skal fram að um kynningar er að ræða en
öngva ritdóma.
■ Jónas Hallgrimsson, Einar Benediktsson og Sigurður Nordal eru meðal þeirra höfunda sem eiga
sögur i fyrsta bindi smásagnasafnsins islenskar smásögur.
Islenskar
smásögnr
— Almenna bóka-
félagið gefur út
safn smásagna
1847-1974
ísldnskar smásögur 1847-1974
I. þindi
Ritstjóri: Kristján Karlsson
Alincnna bókafélagið 1982
Skyldi það ekki sýna alveg
ófyrirgefanlega vanþekkingu á
islenskum bókmenntum ef ég lýsi
þvi yfir að mér kom beinlinis á
óvart hversu vandaðar að formi
og i rauninni góðar flestar þessar
sögur hér eru? En svo var nú þaö.
Og satt að segja hygg ég að fleiri
en ég viti öllu minna en þeir ættu
ef til vill að gera um íslenska
smásagnalist á nitjándu öld og
fyrfi hluta hinnar tutlugustu —
einmitt þess vegna hei'ði ég kosið
mun ýtarlegri íormála en
Kristján Karlsson hefur séð
ástæöu til að skrifa.
Formálinner að sönnu góður til
sins brúks, hugleiðingar um upp-
haf'og eöli smásögunnar, en segir
næsta litið um akkúrat þessar
sögur, og það sem mikiivægara
er:jhöfunda. Sögunum er, að þvi
er segir i bókinni, raöað sam-
kvaemt útgáfuári en þetta útgáfu-
ár heíur láðst að taka iram.
Kahnski skiplir það ekki máli, en
ég hefði nú samt gjarnan viljað
hafa það með. Eins og nú er veit
maður ekki einu sinni hvenær á
ferii sinum höíundarnir hafa ritað
þessar sögur, nema þekkingin sé
þvi meiri fyrirfram og varlegt aö
gera ráð fyrir þvi.
Hvaðan komu áhrifin?
Mér leikur einnig forvitni á að
vita hvar sögurnar birtust fyrst,
undir hvaða kringumstæðum og
svo framvegis og siðast en ekki
sist: hvernig höfundarnir litu á
sögur sinar. Eins og Kristján
Karlsson bendir réttilega á i for-
mála sinum var það ekki fyrr en
um miðja 19. öld sem smásagan
tekur á sig það form sem við
þekkjum nú, og þar á Edgar Allan
Poe mestan hlut að máli. Aðeins
skömmu siðar nokkrum áratug-
um eða svo, er smásagan komin
til nokkurs þroska hér á landi.
Hvers vegna tóku islenskir höf-
undar að skrifa smásögur, og
undir hvaða áhrifum? Komu á-
hrifin frá útlöndum, og þá hvað-
an, eða byggðist þessi hefð upp
hér innanlands? Þessum spurn-
ingumlætur bókin ósvarað, sem er
skaði, en eftir stendur sem sé að
sögurnar sjálfar eru flestar
hverjar býsna athyglisverðar og
þetta framtak Almenna bókafé-
lagsins er þakkarvert. Fáir, að
minnsta kosti af yngri kynslóð,
þekkja nema örfáar þessara
sagna og er fengur að þeim i eina
bók. Vel að merkja er hér aðeins
um fyrsta bindið að ræða, þau
munu eiga að verða þrjú, en ekki
veit ég af hverju ákveðið hefur
verið að láta staðar numið við ár-
ið 1974. Þá var smásagan i mikilli
lægð hér á landi, en hefur nú risið
upp að nýju sem kunnugl er.
19 höfundar
En það er önnur saga. Þeir
höfundar sem hér eiga sögur eru
nitján, og eftir þvi sem min tak-
markaða þekking nær til þykir
mér valið hafa tekist vel.
Höfundarnir og sögurnar eru:
Jónas Hallgrimsson: Grasa-
ferð, Þorgils gjallandi: Fölskvi,
Gestur Pálsson: Grimur kaup-
maður deyr, Stephan G. Step-
hansson: Nýi hatturinn, Jónas
Jónasson frá Hrafnagili: Björn i
Gerðum, Þorsteinn Erlingsson:
Sigurður mállausi, Einar H.
Kvaran: Marjas, Theodora
Thoroddsen: Bolladómar, Einar
Benediktsson: Valshreiðrið, J.
Magnús Bjarnason: islenskt
heljarmenni, Guðmundur Frið-
jónsson: Geiri húsmaður, Jón
Trausti: Á fjörunni, Theódór
Friðriksson: Munaðarleysinginn,
Hulda (Unnur Benediktsdóttir
Bjarklind): Fáninn, Jón Sigurös-
son frá Kaldaðarnesi: Angalang-
ur, Sigurður Nordal: Lognöldur,
Guðmundur Kamban: Dúna
Kvaran, Helgi Hjörvar: Kitlur,
og loks Gunnar Gunnarsson:
Frómir og ófrómir.
Stungið á kýlum
Sögurnar eru, eins og náttúr-
lega liggur i augum uppi, alla
vega að bæði formi en einkum
innihaldi. Frásagnaraöleröin er
þó á heildina litiö svipuð,
vafningalaus og skýr, en stilein-
kenni hvers höfundar ljá þeim
persónulegan svip. Sumar eru
■ Kristján Karlsson, ritstjóri út-
gáfunnar.
rómantiskar úr sveitinni, mest
áberandi er þó raunsæið, það er
stungið á kýlum, hulunni varpað
af ömurlegum þáttum i þjóðfé-
laginu, sums staðar eru nærfærn-
ari mannlýsingar. Þannig virðist
augljóst að saga Jónasar frá
Hrafnagili, Björn i Gerðum, hefur
verið sett saman beinlinis i þeim
tilgangi að vara við sóðaskap i
sveitum, við hómópötum og jafn-
vel mormónum, en það er, eftir á,
ekki það sem ráðið hefur vali sög-
unnar i þessa bók.
Jónas skrifar hins vegar
býsna merkilega það liggur við að
kaldranaleg nákvæmnin i lýsing-
um hans á hyskinu i Gerðum
minni á ofurraunsæjar lýsingar
Guðbergs Bergssonar á fólki suð-
ur með sjó. Og lýsing Þor-
steins Erlingssonar á hinum mál-
lausa Siguröi i samnefndri sögu
er sömuleiðis mjög nærfærin og
vel gerð, minna máli skipta al-
mennar móraliseringar sem á
eftir fylgja. Svo eru þarna sögur
úr alltannarri átt og eiga meira
skylt við fyrstu smásögur hér á
landi, íslendingaþættina, einfald-
ar sögur en oft magnaðar, saga
Jóhanns Magnúsar Bjarnasonar,
Islenskt heljarmenni, er besta
dæmið um slika sögu. Svo heldur
sýkólógia tuttugustu aldar inn-
reið sina, eins og i sögu Sigurðar
Nordals, Lognöldur. Allar
sögurnar eru, hver á sinn hátt,
eftirtektarverðar og er það sem
áður segir allrar þakkar vert að
Almenna bókafélagiö hefur sett
þær saman i aðgengilega bók.
Tvö bindi væntanleg
Hér verður ekki farið út á þá
hálu braut að meta sögurnar sem
skáldverk, hverja fyrir sig, eða
gera upp á milli þeirra. En það er
ástæða til að hvetja fólk til að
kynna sér þær, að þær gleymist
ekki.
Mér skilst að næsta bindi þessa
safns Almenna bókaíélagsins
komi út siðar á þessu ári, þriðja
og siðasta bindiö á næsta ári. Það
má geta þess i lokin að frágangur
á bókinni er til fyrirmyndar,
pappir og leturstærð hvort-
tveggja ákjósanlegt og skreyting-
ar og uppsetning smekklegar, svo
bókin er hin eigulegasta.
— ij-