Fréttablaðið - 08.12.2008, Blaðsíða 16

16 8. desember 2008 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Ekki dettur mér í hug að halda því fram að við séum öll
samsek í hruninu en hitt er annað
mál að samfélag okkar var sjúkt.
Verðmætamatið var brenglað.
Sameiginleg auðlind landsmanna
sem nýtt hafði verið gegnum
aldirnar af þjóðinni var afhent
nokkrum fjölskyldum sem síðan
tóku að rukka þá sem sjóinn vildu
sækja fyrir aðgang. Þá var
fjandinn laus.
Og fjandinn voru peningarnir.
Allt í einu kom fram fólk með
fullar hendur fjár sem það hafði
ekki beinlínis unnið sér inn –
peningarnir „bara komu“ – og það
vissi ekki sitt rjúkandi ráð. Slíkt
gerist þegar skorið er á tengsl
milli vinnuframlags einstaklings-
ins og tekna hans. Vissulega
höfum við dæmi slíks áður í
Íslandssögunni og alltaf hefur
það endað með sama hætti: í
ógæfu og ölæði.
Manngildi á Íslandi hefur ekki
ráðist af auðsæld hér á landi
heldur dugnaði – til lands en
einkum til sjávar. Hafið var þarna
úti fyrir, gjöfult og hættulegt, og
sá sem þar kunni að hegða sér,
kunni á strauma og fiska, ský og
vinda – sá var hafsins hetja og
naut virðingar í samfélaginu.
Líka sá sem kunni að gera út,
deildi kjörum með fólkinu, deildi
út réttlátlega arðinum af fiskveið-
unum og stóð í öllu stússinu sem
útgerðinni fylgdi: sá mátti alveg
vera ríkastur í plássinu og jafnvel
bruðla dálítið svo lengi sem hann
rauf ekki óskráðan sáttmálann
um sanngirni.
En svo var klippt á þetta
samband sjósóknara, útgerðar-
manns og fiskvinnslufólks
samkvæmt þeirri grunnhugmynd
laissez-faire-stefnunnar að
réttlætið sé rangt en ranglætið
rétt: ekki megi festa peninga hjá
því fólki sem þeirra hefur aflað –
það sé kommúnismi – þeim skuli
hleypa út, þeir viti alltaf hvert
þeir eigi að leita.
Þá þurfti að finna nýtt mann-
gildi.
Afl þeirra hluta …
Með sjálfu sér vissi kvótafólkið
að það átti ekki auðæfi sín skilið
og leitaði örvæntingarfullt að
manngildi, tilgangi, stað í
heiminum. Það reyndi að finna
slíkt í jeppum, stórhýsum og
jafnvel listaverkum. Ýmsir
brugðust við vanlíðan sinni með
því að sýna fyrirlitningu sína á
auðnum, öðru fólki og einkum
sjálfu sér með því til dæmis að
kaupa villur, brjóta þær niður og
byggja nýjar, eins og í keppni við
næsta auðkýfing um að sýna
peningum sem mesta óvirðingu.
Smám saman urðu peningarnir að
niðurrifsafli í samfélaginu,
hlaðnir neikvæðri orku – og
hvernig mátti annað verða:
ríkidæmið fengið ýmist með því
að láta raunverulega sjósóknara
borga sér fyrir aðgang að
óveiddum fiski í sjónum – eða
með því að selja Íslendingum mat
…
Gamla mantran hans Einars
Benediktssonar að peningar séu
„afl þeirra hluta er skal gera“ var
ekki lengur í gildi; peningar urðu
afl þeirra hluta er skal EKKI
gera, eins og öll ljótu hálfbyggðu
stórhýsin vitna t.d. um. Og
kannski snerist þetta við: þeir
hlutir er skal gera (veiða fisk,
rækta grænmeti, skapa verð-
mæti, skapa, selja) urðu afl
þeirra peninga er skal græða.
Peningaöflunin varð markmið í
sjálfu sér. Peningarnir öðluðust
eigið líf. Fram kom stétt fólks
sem hafði þann starfa að kreista
peninga út úr verðmætum. Finna
hluti sem hægt var að búa til
peninga úr – finna til dæmis
gömul og gróin fyrirtæki sem
störfuðu í raunveruleikanum og
komu fólki að gagni með ein-
hverjum hætti og fengu í staðinn
peninga borgaða; taka slík
„gamaldags“ fyrirtæki og búta
niður til þess að sjúga úr þeim
alla peninga sem hægt væri að
hafa. Til hvers? Til þess að búa til
peninga. Og til hvers að búa til
peninga? Til þess að búa til
peninga.
Peningar eru svo sem ágætir,
en það er bara ekki nóg á þeim að
græða. Og verði það að markmiði
í sjálfu sér að búa til peninga
fylgir þeim bölvun, eins og gömlu
kvæðin segja okkur.
Og þó að við séum auðvitað ekki
öll samsek í hruninu – fjarri fer
því – þá hafði þetta sjúka ástand
sem alræði peninganna framkall-
aði ýmis áhrif á okkur öll. Sjálfur
hélt ég að þetta peningabrask
væri bara eins og hvert annað fag
sem ég hefði ekki vit á – svona
eins og sumir eru bifvélavirkjar,
sumir kunna spænsku og sumir
eru sjómenn – og ég ætti ekkert
með að vera að hafa skoðun á því,
frekar en járnabindingum. Mér
skjátlaðist auðvitað hrapallega.
Hið nýja manngildi peninga-
furstanna fannst aldrei, það var
ekki til. En það skulu hálauna-
mennirnir vita að við hin dæmum
þá eftir því hversu hratt og mikið
þeir lækka launin sín. Þar er
milljón á mánuði hæfilegt –- sem
lækkun.
Nýja manngildið
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG | Peningar og gróðinn
af þeim
UMRÆÐAN
Ólafur Ólafsson skrifar um heilbrigð-
ismál
Það var ánægjulegt að lesa viðtal við Huldu Gunnlaugsdóttur, forstjóra
Landspítalans, í Fréttablaðinu 21. nóvem-
ber sl., en þar viðraði hún hugmyndir um
sjúklingahótel. Fyrir tæpum tuttugu árum
kynnti landlæknisembættið þessa
hugmynd. Rök voru færð fyrir því að sjúkl-
ingahótel í mjög náum tengslum við sjúkrahús, þ.
e. inni á lóðinni, hefði í för með sér betri nýtingu á
dýrustu tæknisjúkrahúsum. Til að setja þetta í
samhengi gæti maður hugsað sér að „gamli
Hjúkrunarskólinn“ á lóð Landspítalans gæti hýst
svona starfsemi fyrir Landspítalana.
Bandaríkjamenn búa við fæsta legudaga á
dýrum tæknisjúkrahúsum, enda hafa þeir nýtt sér
þjónustu sjúklingahótels í marga áratugi og hafa
Evrópuþjóðir tekið upp þetta fyrirkomulag með
sjúklingahótel í vaxandi mæli. Mér kom
því á óvart að ýmsir sérfræðingar, jafnvel
þeir sem höfðu lokið löngu sérfræðinámi í
Bandaríkjunum voru heldur mótfallnir
þessari hugmynd!
Eitt dæmi skal tekið. Þegar sjúklingur
fer í opna hjartaaðgerð þarf hann að
vistast a.m.k. 7-10 daga eftir aðgerð. Ég
kom á spítala í Glasgow þar sem þessir
sjúklingar vistuðust í 3-4 daga á tækni-
sjúkrahúsi og ef allt gekk vel voru þeir
færðir inn á sjúklingahótel, dvöldust þar í
4-5 daga og jöfnuðu sig eftir aðgerðina. Kostnað-
urinn þessa daga á sjúklingahótelinu var þriðjung-
ur af kostnaði við sama dagafjölda á tæknisjúkra-
húsi.
Ég vona sannarlega að forstjóra Landspítalans
takist að gera þessa hugmynd að veruleika, því
ekki má gleyma því að 65-70% af kostnaði
heilbrigðisþjónustunnar er vegna sjúkrahúss-
kostnaðar.
Höfundur er fyrrverandi landlæknir.
Um sjúklingahótel
ÓLAFUR ÓLAFSSON
Með sjálfu sér vissi kvótafólkið
að það átti ekki auðævi sín
skilið og leitaði örvæntingar-
fullt að manngildi, tilgangi,
stað í heiminum. Það reyndi
að finna slíkt í jeppum, stór-
hýsum og jafnvel listaverkum.
Víruð ályktun
Fjölmiðlum hefur borist ályktun þar
sem áhyggjum er lýst af því að kaup-
tilboð hafi borist í Kaupþing í Lúxem-
borg. Þar þurfi nauðsynlega að velta
við öllum steinum áður en bankinn
er seldur, enda leynist þar eflaust
urmull upplýsinga. Þetta er vitaskuld
hárrétt og ekkert við ályktunina
að athuga efnislega. Það sem er
forvitnilegt er hins vegar hvaðan hún
kemur. Hér eru nefnilega ekki á
ferð fyrrum eða núverandi fjár-
magnseigendur, lífeyrissjóðir
eða samtök íslenskra fjandvina
Mohammeds Gaddafi Líbýufor-
seta, sem heyrst hefur að hafi
putta í tilboðinu. Nei, ályktun-
in kemur frá Félagi íslenskra
rafvirkja. Það er í öllu falli
gott að vita að rafvirkjar
Íslands berjist ekki svo í bökkum að
það knýi á um sérstaka ályktun.
Hvalræði á norðurslóð
Aðilar úr hinum og þessum þjóð-
félagsstéttum takast á um kosti
og galla hvalveiða sem aldrei fyrr.
Telja sumir að með innflutningsleyfi
Japana á hvalkjöti séu helstu rökin
gegn veiðunum fyrir bí, meðan aðrir
álíta veiðarnar ógna pólitískum
hagsmunum þjóðarinnar. Er hlaup-
inn töluverður hiti í fólk vegna
þessa og fullyrða kunnugir að
beggja vegna borðsins finnist
einstaklingar sem orðnir eru
langreiðir út af þessu öllu
saman.
Hin eina sanna grísalappa
Að skoða athugasemdir sem ritaðar
eru við færslur fjölmiðlamannsins
Egils Helgasonar á vinsælli bloggsíðu
hans, eyjan.is/silfuregils, er tiltölulega
ódýr og góð skemmtun. Á laugardag
lét einn ötulasti aðdáandi Egils svo
um mælt í athugasemd: „Það er
einhver annar farinn að nota nafnið
mitt, viltu gjöra svo vel að nota þá
eftirnafnið þitt. Ég er hin eina sanna
Lísa og er alveg sammála því að það
er siðlaust að Tryggvi Jónsson skuli
vinna í Landsbankanum. Björg-
vin bankaráðherra á núna að
reka hann.“
Hvernig ætli hinn eini sanni
Egill bregðist við slíkum
trakteringum?
stigur@frettabladid.is
kjartan@frettabladid.isV
iðvörunarbjöllurnar gullu með vaxandi þunga í
aðdraganda bankahrunsins í haust. Þar voru hagfræð-
ingar á ferð, bæði innlendir og erlendir, og einnig
stjórnmálamenn og ýmsir aðrir sem gerðu sér grein
fyrir því að íslenska fjármálaundrið væri ekki undur
heldur nær því að vera tálsýn.
Skýrslur voru gerðar, greinar skrifaðar og erindi flutt. Ráða-
menn í landinu héldu þó fyrir eyrun og aðhöfðust ekkert. Við-
brögðin við röddum hinna vantrúuðu voru á þann veg að allt væri
hér í besta lagi og fátt benti til annars en að svo yrði áfram.
Yfirlýsing formanns bankastjórnar Seðlabankans á fundi við-
skiptanefndar Alþingis þess efnis að hann hafi varað við því að
bankarnir hryndu á fundi með ráðherrum ríkisstjórnarinnar í
júní er ömurleg.
Í fyrsta lagi virðist honum ekki hafa komið til hugar að bregð-
ast á einhvern hátt við þessari vitneskju sinni með aðgerðum
sem voru á valdi hans eigin stofnunar. Þvert á móti skrifaði
hann undir heilbrigðisvottorð fyrir íslenska bankakerfið í formi
skýrslu frá Seðlabanka í maí sem leið.
Í öðru lagi segjast ráðherrar í ríkisstjórn Íslands ekki hafa
heyrt svo afdráttarlausa viðvörun úr munni seðlabankastjórans
í sumar. Ljóst er því að hafi einhver þeirra hlýtt á orð banka-
stjórans hefur þeim hinum sama hreint ekki dottið í hug að nýta
þau í verki.
Óskiljanlegt er einnig að ráðherra bankamála og formaður
stjórnar Seðlabankans áttu ekki einn einasta fund í heilt ár frá
miðju sumri 2007 til miðs sumars 2008. Þar er mikil einangr-
unarstefna á ferð þegar öllum hefði mátt ljóst vera að fyllsta
ástæða væri fyrir alla þá sem að stjórn efnahagsmála í landinu
komu að hafa samvinnu og samráð í markvissum farvegi.
Fram hefur komið að bankastjórn Seðlabankans hefur tekið
afdrifaríkar ákvarðanir án þess einu sinni að upplýsa hagfræð-
inga bankans um þær, hvað þá heldur sækja til þeirra ráð.
Skortur á samráði og viljaleysi til að nýta þekkingu fagmanna
einkennir allan aðdraganda bankahrunsins. Það sama hefur því
miður verið uppi á teningnum eftir hrunið og að því er virðist
komið í veg fyrir samhentar og markvissar aðgerðir í kjölfar
hruns bankanna.
Það er skýlaus krafa að þetta óheillaferli verði rofið og efnt
til víðtæks samráðs stjórnmálamanna, fræðimanna, samtaka
vinnumarkaðarins og embættismanna um að vinna úr þeirri
stöðu sem upp er komin með það að markmiði að draga úr þeim
skaða sem íslenskur almenningur verður fyrir af völdum fjár-
málakreppunnar.
Krafan er einnig að þetta samráð verði haft fyrir opnum tjöld-
um þannig að þjóðin geti fylgst með því sem fram fer og verið
virk í umræðunni um framtíð sína.
Tími einangrunar og aðgerðarleysis bak við luktar dyr er lið-
inn og tími gegnsæs samráðs og aðgerða runninn upp.
Tímabili einangrunar og
aðgerðaleysis verður að ljúka.
Samráð í stað
einangrunar
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR