Tíminn - 09.05.1982, Blaðsíða 20

Sunnudagur 9. mai 1982
20______
heimsmeistarar ískák
Alekhine
O
— Litríkur
fléttusnillingur
o
■ Heimsmeistararnir í skák
hafa flestir veriö fremur litrikir
menn en enginn jafnast á viö
Alexander Alekhine. Lif hans var
viöburöarikt og sviptivindasamt:
hann var rússneskur aöalsmaöur
og þrir miklir atburöir höföu sin
áhrif á hann — heimsstyrjaldirn-
ar báöar og rússneska byltingin.
Hann fæddist áriö 1892, faöir hans
var auöugur landeigandi í
Vórónes-héraöi, aöalsmaöur og
þingmaöur i Dúmunni, og móöir
hans var sömuleiöis af auöugum
aöalsættum. Þau áttu alls þrjú
börn og systkini Alekhines bjuggu
áfram i Sovétrikjunum eftir
byltingu, tóku þátt i fordæmingu
yfirvalda á bróöurnum þegar svo
bar undir. Þaö var móöirin sem
kenndi Aiekhine mannganginn en
annars tóku foreldrarnir litinn
þátt i uppeldi barnanna. Hann var
á hinn bóginn sendur i hina bestu
skóla, lærði fjölmörg tungumál og
er hann varö eldri hóf hann að
lesa lög. Hann var þá þegar
ánetjaður skáklistinni og fór helst
ekkert án þess að hafa meö sér
litiö vasatafl sem hann greip til
og rannsakaöi stööur hvenær sem
færi gafst. Einnig var tungumála-
kunnátta hans annáluö og ein-
hverju sinni var Alekhine spuröur
á hvaöa tungumáli hann hugsaöi.
Hann svaraöi aö þaö færi eftir
ýmsu. Ef hann væri að velta fyrir
sér skák hugsaöi hann á þýsku, ef
þaö voru búksorgir eöa hvunn-
dagsmál sem hrjáöu hann.velti
hann þeim fyrir sér á rússnesku
eöa jafnvel ensku. Hann var
heimsborgari fram i fingurgóma.
Alekhine var ekki undrabarn i
skák likt og Capablanca en hann
var hins vegar haröákveöinn i að
ná valdi á þessum skrýtna leik og
1908 tók hann fyrst þátt i alþjóð-
legu skákmóti. Þaö var i Dússel-
dorf og hann varö i 4.-5. sæti. Ári
siöar vann hann skákþing áhuga-
manna i Rússlandi og þá þegar
var farið að tala um hann i
heimalandinu sem arftaka
Tsigórins. Þeir voru aö mörgu
leyti ólikir en tvennt áttu þeir
sameiginlegt: geysisterkan
sigurvilja viö skákboröiö og
taumlitla drykkju þar fyrir ut-
an...
Stöðug yfirlega Alekhines haföi
sin áhrif og 1912 vann hann fyrstu
verðlaun á skákmóti i Stokk-
hólmi. 1914 varöhann i þriðja sæti
á skákmótinu mikla i Sánkti
Pétursborg á eftir Lasker og
Capablanca, og sama ár sagði
hann Rómanovskij að hann væri
þegar farinn að undirbúa sig fyrir
heimsmeistaraeinvigi viö Capa-
blanca — hann þóttist viss um að
Kúbaninn myndi fljótlega hrifsa
titilinn af Lasker. Hér að neðan
má sjá aö fléttutækni Alekhins
var þegar farin að mótast. Staða
þessi kom upp i fjöltefli og Alek-
hine tilkynnti nú mát i tiu leikj-
um. Hann hefur hvitt.
Leiöin er þessi: 1. Dh5+! —
Rxh5 2. fxe6+ — Kg6 3. Bc2+ —
Kg5 4. Hf5+ — Kg6! 5. Hf6+ —
Kg5 6. Hg6H----Kh4 7. He4+ —
Rf4 8. Hxf4+ — Kh5 9. g3! og
siöan 10. Hh4 skák og mát.
Er fyrri heimsstyrjöldin braust
út var Alekhine aö tafli i Mann-
heim ásamt fleiri af sterkustu
■ Englendingar eru á aöeins
15 árum eöa svo orðin ein
sterkasta skákþjóö heims.
Þeir eiga nú fimm stórmeisl-
ara og nokkrir til viöbótar eru
volgir, auk þess sem fjöldi
efnilegra ungiinga kemur
fram á hver ju ári. Enskir gera
lika mikíð fyrir unglingana
sina og hafa m.a. skipulagt
fjöltefli þar sem pottormarnir
fá að reyna sig gegn þekktum
stórmeisturum, Lloyd’s bank-
inn stendur fyrir þvi. Og slór-
meistaranum hafa komist
aö raun um aö ensku ungling-
arnir eru engin lömb að leika
sér við. Fyrir nokkrum árum
var Boris Spassky malaður i
sliku fjöltefli.við munum ekki
betur en hann hafi ekki náð
50% vinningshlutfalli, og i ár
var andstæðingur strákanna
enginn annar en heimsmeist-
arinn Anatoly Karpov.
Andstæöingar Karpovs eru
25, þeirra þekktastir Daniel
King sem þegar hefur náð á-
fanga aö alþjóölegum meist'-
aratitli, og Stuarl Conquest
heimsmeistari uiiglinga yngri
en 16 ára. Þá vann Karpov
báöa örugglega og raunar
skákmönnum heims og var hann i
efsta sæti er mótinu var slitið án
þess aö siöustu umferöirnar væru
tefldar. Rússarnir á mótinu voru
kyrrsettir, þ.á.m. Bogoljubow, en
Alekhine tókst á einhvern hátt aö
komast heim til Rússlands fyrir
árslok 1914. Heimildum ber ekki
saman um hvernig hann fór aö en
staðreyndin er aö honum tókst
þetta.Bótvinnikheldur þvi fram i
sjálfsævisögu sinni aö Alekhine
hafi látist vera geðveikur en ekki
gott að segja hvort það er rétt.
Altént gekk Alekhine til liðs viö
Rauða krossinn og var sendur á
vigstöövarnar viö Austurriki þar
sem hann særbist og lá nokkra
hriö á sjúkrahúsi. A sjúkrahúsinu
tefldi hann þessa frægu blindskák
viö Feldt, sem hefur svart.
1. e4 — e6 2. d4 — d5 3. Rc3 —
Rf6 4. exd5 — Rxd5 5. Re4 (Alek-
hine segir i skýringum sinum aö
þessi leikur sé alveg jafn góöur og
5. Rf3 sem er algengari. Til-
gangurinn er aö koma i veg fyrir
5. — c5.) 5. — fs (Nú veikist mið-
borð svarts og hefur alvarlegar
vann hann margar fallegar
skákir og beitti i sumum
þeirra taktiskari taflmennsku
en sést hefur hjá honum um
langt skeið. Ensku ungling-
arnir böröust hins vegar á hæl
og hnakka (fyrstu skákinni
var ekki lokið fyrr en eftir
fjóra og háifa klukkustund!!)
og Karpov dró ekki dui á að
þetta fjöltefli væri senni-
lega hiö erfiðasta sem hann
heföi tekið þátt i. Hann vann
11 skákir, geröi 10 jafn-
tefli en tapaöi fjórum — þar á
meðal gegn Edward
Lee, 14 ára sem tefldi á neösta
borði fyrir England. Lee er
sýnilega enginn aukvisi þvi
Karpov er sjötti stórmeist-
arinn i röö sem hann vinnur i
fjöltefli og hinir fimm eru allir
velyfir 2500 Eló-stigum: Nunn
og Speelman, Englandi,
Ftacnik, Tékkóslóvakiu, og
Kupreitchik og Kosiev, Sovét-
rikjunum. Vænta enskir sér
skiljanlega mikils af Lee þess-
um sem og hinum ungu mönn-
unum. Geta má þess að Lee
beitir ævinlega karó-kann eða
hollenskri vörn og hefur gagn-
sókn svo fljótt sem auðiö er til
að trufla kerfisbundna upp-
afleiðingar er fram liöa stundir.
Best var 5. — Rd7 til að undirbúa
— c5.) 6. Rg5! (Góöur ieikur.
Hvitur undirbýr að flytja riddara
sinn til e5 en þar stendur hann vel
vegna veikingarinnar I siðasta
leik svarts.) 6. — Be7 7. R5f3 — c6
(Tap á tempói. Betra var að
hrókera.) 8. Re5 — 0-0 9. Rgf3 —
b6 10. Bd3 — Bb7 11. 0-0 —He8(Ef
11. — Rd7, þá 12. c4 — R5f6 13. Rg5
o.s.frv.) 12. C4 — Rf6 13. Bf4 —
Rbd7 14. De2 — c5(Hann varð aö
byggingu andstæðinga sinna i
fjölteflum.
Það var raunar ekki Lee
sem fékk verblaun fyrir bestu
taflmennskuna meðal bresku
unglinganna heldur J.J. Cox,
en þaö var Karpov sem valdi
verðlaunaskákina. Hér sjáum
viðhvernig Cox sigraði heims-
meistarann, sem að sjálfsögðu
hefur hvitt. Upp kemur frönsk
vörn, sem Karpov þekkir eins
og handarbakið á sér, en að
ööru leyti skýrir skákin sig
sjálf.
l.E4-e6 . 2. d4 - d5. 3. Rd2 -
Rf6 4.e5 - Rfd7 5.c3 - c5 6.Bd3 *
Rc6 7.Re2 - cxd4 8.cxd4 - Rb6
9.0-0 - aS 10.Rf3 - Be7 ll.Rg3 -
h5 12.Hel - Bd7 13.Bd2 - Rb4
14.Bbl - Bb5 I5.a3 - Rc6 16.Re2
- Ba6 17.Bcl - Hc8 18.Re3 -
Kd7!? 19. Bd3 -Bxd3 20.Dxd3 -
a4 21.Rd2 - Kc8 22.He3 - Rc4
23.Hg3 - Db6 24.Rc2 - Bh4
25.Hxg7 - R0xe5 ! 26.dxc5 -
Dxf2+ 27.Khl - Rxe5 28.Db5+
- Kf8 29.Hg3 - Bxg3 30.Rxg3 -
h4 31 .Rgfl - Hg8 32.Dg4+ - Ke8
33.Dxa4+ - RcO 34.g3 - h3, og
hvitur gafst upp, saddur lif-
daga...!
Snaggaralega teflt hjá
stráknum
reyna 14. — Rf8. Textaleikurinn
leiðir til fallegra loka.)
15. Rf7! —Kxf7(15. —Dc8 hefði
aðeins leitt til 16. Dxe6 og siöan
kæfingarmáts.) 16. Dxe6+! (Þaö
var nefninlega þaö!) 16. — Kg6
(Eða 16. — Kxe6 17. Rg5 mát. Og
ef Kf8, þá 17. Rg5 og vinnur. Nú
tilkynnti hvitur hins vegar mát i
tveimur leikjum: 17. g4! — Be4
18. Rh4 mát.)
Byltingin áriö 1917 haföi mikil
áhrif á lif Alekhines. Fjölskylda
hans glataði auðæfum sinum og
staöa hans i hinu nýja þjóðfélags-
kerfi var mjög óviss. Litið er vit-
aö meö vissu um þennan tima i
ævi hans en svo mikið er vist aö
hann sat i fangelsi og talið er aö
hann hafi verið dæmdur til dauöa
fyrir njósnir i þágu andstæðinga
Sovétrikjanna ákærur sem
náttúrlega var enginn fótur fyrir.
Hann var alla vega látinn laus og
sumir halda þvi fram aö einhver
forsvarsmanna byltingarinnar og
er Trotskíj þá oftast nefndur, hafi
komið þvi til leiðar þar eö hann
hafi átt aö veröa fremstur skák-
manna i hinum nýju Sovétrikjum.
Eftir fangelsisvistina starfaöi
Alekhine um hriö I rannsóknar-
lögreglunni (hinni almennu, ekki
pólitisku leynilögreglunni), siðar
vann hann viö kvikmyndagerð og
loks var hann túlkur fyrir erlenda
kommúnista. Hann gekk aö eiga
svissneska kommúnistann Anne-
lise Ruegg og er hún oftast talin
fyrsta kona hans. Pawalczak,
sem kynntist Alekhine vel siöar á
ævinni segir hins vegar að árið
1920 hafi hann gifst barónessu
nokkurri sem hann hafi átt barn
með þegar áriö 1913 en eigin-
maður hennar hafi látist i
striöinu. Hvaö sem um það má
seg ja fór Alekhine úr landi 1921 og
átti aö snúa fljótlega aftur. Hann
gerði það ekki, kom aldrei aftur
til Sovétrikjanna og yfirgaf konu
sina áöur en langt um leiö. Það
sem eftir var ævinnar flakkaöi
hann viða og vann sér fyrir lifi-
brauði með skákiðkunum.
Capablanca var nú oröinn
heimsmeistari og Alekhine bjóst
til að skora hann á hólm. Tafl-
mennska hans tók stórstigum
framförum og á Hasting-mótinu
1922 tefldi hann skák sem hann
sagði siöar aö væri önnur af
tveimur bestu skákum sinum, en
hin var sigur hans gegn Réti i
Baden Baden 1925. And-
stæðingurinn er Bogoljubow sem
einnig átti eftir að fara i útlegð
frá Sovétrikjunum og hefur Alek-
hine svart. Skýringar eru eftir
sigurvegarann, styttar.
1. d4 — f5 (Hollensk vörn. Henni
fylgir töluverð áhætta en ég varö
abcdefgh
Enskir potlormar
hrella Karpov