Tíminn - 05.06.1982, Blaðsíða 11

■ Elsta Ijósmynd á íslandi. Hún er af séra Guttormi Pálssyni i Vallanesi
(1775-1860)
■ Einstæð mynd frá uppboði á strandgóssi á Eyrarbakka, liklega 1903. Það er til marks um heimildagildi Ijósmynda að 28
þekktir. Eftirvæntingarsvipurinn leynir sér ekki, enda var franskt koniak meðal uppboðsvamingsins.
á myndinni era
Danskir landmælingamenn að störfúm árið 1912.
ENGIN LYSING KEMURI STAÐ GODRAR MYNDAR
Litid vid á myndadeild Þjóðminjasafnsins, þar sem myndfjöldinn skiptir hundruðum þúsunda
■ í myndadeild Þjóðminjasafnsins
eru elstu og stærstu myndasöfn á
íslandi. Myndafjöldinn nemur hundr-
uðum þúsunda, ef allt ertalið. Þessum
myndum hefur veríð safnað fyrst og
fremst vegna þess heimildargildis, sem
þær hafa. Þvi að engin lýsing, hversu
skilmerkileg sem hún er, á manni eða
umhverfi getur komið i stað góðrar
myndar.
Það er Halldór J. Jónsson, cand
mag. sem haft hefur veg og vanda af
flokkun og skipulagningu þessa mikla
safns og fyrír nokkru báðum við
hann að leyfa okkur að líta inn á safnið
og ræða við okkur um þennan mikla
fjölda gamalla mynda. Varð Halldór
vel við þessari ósk okkar og fyrst
spurðum við hann hvernig myndimar
væru flokkaðar.
„Myndirnar eru af ýmsu tagi“, segir
Halldór. „Það fer mest fyrir Ijósmynd-
um, bæði kopíum og þó aðallega
negatífum sem flest eru varðveitt
á glerplötum. Meðal þeirra merkileg-
ustu eru svonefndar sólmyndir
(daguerrotyp, ambrotyp) frá elsta
skeiði ljósmyndunar. Hver mynd var
aðeins gerð i einu eintaki. Þær eru
mesta fágæti en safnið á samt nokkra
tugi af þeim, að vísu misvel á sig
komnar.
Auk ljósmynda eru í myndasöfnun-
nm ýmsar prentmyndir (grafískar
myndir), svo sem steinprent, kopar-
stungur, tréristur, einnig teikningar,
vátnslitamyndir og málverk. Ekki má
gleyma póstkortunum sem hér er gott
safn af.
Skipting myndasafnsins
Mannamyndasafnið. í þvi eru nú
um 32.000 skráðar myndir. Það á sér
lengsta sögu þvi að Matthías Þórðar-
son stofnaði það 1908 og sýndi þarsem
i öðru mikla framsýni, þviað mynda-
söfnun var þá alls ekki orðin jafnsjálf-
sagður og viðurkenndur þáttur í
safnstarfi og nú er.
Ef ætti að telja upp mestu kjörgripi
mannamyndasafnsins vandast málið.
Ég nefndi áðan sólmyndirnar frá því
fyrir miðja 19. öld. Rétt er að
nefna t.d. gömlu „portrettin“ frá 17.
og 18. öld eftir prestana Jón Guð-
mundsson í Felli, Hjalta Þorsteinsson

■Stephan G. Stephanson á rúgakri sinum í Kanada. Hann er lengst til hægri á myndinni, en til vinstri Sigurjón Jónsson
frá Viðimýri. Sonur Stephans G. stendur fyrir miðju.
■ Þannig hugsuðu menn sér að Hafnarfjarðarborg mundi lita út árið 1985. Byggingarstillinn er ekki fjarri lagi
hjá spámnninum, höfundi þessa póstkorts frá 1935, en „gömlu Fordarnir“ á götunni líkjast lítið bilum nútimans.
nema af fáum íslendingum fyrir
ljósmyndaöld, en eftir að hún gengur
í garð fyrir alvöru hér á landi á árunum
1860-70, verður mikil breyting á. Við
teljum að elsti fslendingur sem
Ijósmynd er til af hér sé sr. Guttormur
Pálsson í Vallanesi. Hann var fæddur
1775, d. 1860.
2. Ljósmynda- og prentmyndasafn-
ið var stofnað og eru nú í þvi um 5.000
skráðar myndir, mjög fjölbreytilegar
að efni. í þvi eru myndir af
stöðum, mannvirkjum, atburðum,
híbýlum, vinnustöðum, einnig gamlar
vatnslita- og grafíkmyndir sem erlend-
ir ferðamenn og listamenn hafa gert á
fyrri tið, einkum á seinni hluta 18.
aldar og 19. öld.
Okkur finnast myndir erlendra
manna oft athyglisverðari en myndir
íslendinga því að okkur finnst meiri
sparisvipur á mótífavali islenskra
ljósmyndara fyrri tiðar. Þegar mynd
var t.d. tekin af heimilisfólki á
sveitabæ urðu allir að vera prúðbúnir.
íslendingar tóku ógjaman myndir af
fátæklegum hreysum.
3. Þá er ótalinn fyrirferðamesti hluti
myndasafnanna hér en það eru
plötusöfn atkvæðamestu ljósmyndara
sem við höfum átt, svo sem Sigfúsar
Eymundssonar, Péturs Brynjólfs-
sonar, Ólafs Magnússonar, Lofts
Guðmundssonar, Sigriðar Zoega,
Jóns J. Dahlmann og eru hér aðeins
talin þau stærstu. Mannamyndir eru
þar i meirihluta, þó að mikið sé líka í
safninu af öðru myndaefni og er nú
unnið kappsamlega að þvi að kopiera
það, eftir því sem fjárráð leyfa. Einn
síðasti stórfengur safnsins af plötum er
safnið frá Teigarhorni, sem er uppi-
staða sýningarinnar sem nú er i
Bogasalnum.
Mörg smærri plötusöfn eins og
Teigarhornssafnið geta verið mjög
merkileg.
4. Þá eru ótalinn sérsöfnin. Þar vil
ég telja fyrst hið merkilega skipa- og
sjávarútvegsmyndasafn Guðbjarts
sgeirssonar sjómanns í Hafnarfirði.
■ Halldór J. Jónsson með myndamöppu sem einn mesti frömuður
Ijósmyndunar á íslandi, Sigfus Eymundsson, limdi margar sinna bestu mynda
inn {. Viðskiptavinir hans gátu svo fengið eftirtöku af myndunum og notað
sem stofuprýði. (Timamynd G.E.)
Nielsen faktor á Eyrarbakka við laxveiðar fyrir aldamót.
f
A:
í Vatnsfirði og Sæmund Hólm og
frá 19. öld myndir Helga Sigurðsson-
ar, Þorsteins Guðmundssonar og
síðast en ekki sist Sigurðar Guð-
mundssonar. Við vitum af meir en 100
mannamyndum eftir hann, en þar af
virðast allmargar þeirra sem voru i
einkaeign hafa glatast. Annars eru
ekki til teiknaðar eða málaðar myndir
Póstkortasafnið
Á póstkortasafnið var áður minnst,
en það er mikil náma.
í sérsöfnum Tryggva Gunnarssonar
og Þorvalds Thoroddsens er líka
margt góðra mynda.
. Sérstöðu hafa hinar afar verðmætu
myndagjafir Mark Watsons sem verð-
ur að teljast einn mesti velgerðarmað-
ur Þjóðminjasafnsins fyrr og síðar.
Þar á ég við vatnslitamyndirnar frá
íslandi eftir W.G. Collingwood, Ed-
ward Dayes og Nicholas Pocock, alls
5*
■ Fráfærur um 1910.
hátt á annað hundrað myndir. Auk
þess gaf Watson safninu ljósmyndir
sem Collingwood tók hér á ferð sinni
1897.
Ég hef ekki enn nefnt þær mörgu
myndir sem starfsmenn safnsins hafa
tekið við rannsóknir og á ferðalögum.
Sem sagt, hér er af nógu að taka
og alltaf bætist við.
Mikinn meiri hluta myndaforðans
hefur safnið fengið að gjöf, en kaupir
þó alltaf talsvert. Myndasöfnin hafa til'
allrar hamingju notið mikillar velvild-
ar almennings i landinu eins og margar
höfðinglegar myndagjafir fólks vitna
um. Þetta er ómetanlegt fyrir stofnun
með takmörkuð fjárráð sem ekki
getur keppt við fésterka aðila sem gera
fólki tælandi tilboð.
Starfíð er margt
Starfið er margt við myndasöfnin.
Þær myndir sem berast þarf að
skrásetja og ganga frá þeim i
viðeigandi hirslum og umbúðum.
Stefnt er að þvi að koma myndasöfn-
unum fyrir i sérhönnuðum ljósmynda-
umbúðum sem framleidd eru í
Sviþjóð. Því að vel þarf að vanda til
geymslu mynda sem eiga að varð-
veitast komandi kynslóðum. í þessu
og einkum skráningunni felst mikil
vinna, og þó að sá eini starfsmaður
sem annast myndasöfnin hér hafi sig
allan við, hefur hann ekki undan að
sinna nema brýnustu verkefnum í
sambandi við myndasöfnin.
Myndasöfnin veita (t.d. útgefend-
um) mikla þjónustu sem er afar
timafrek, svo að mörk aðkallandi störf
í þágu safnanna sjálfra verða að sitja
á hakanum vegna þess. Notkun mynda
úr söfnunum fer sivaxandi vegna
aukinnar notkunar myndefnis i bókum
og á sýningum.
Sýningar
Ekki skortir myndefni til að halda
myndasýningar sambærilegar þeirri
sem nú er í Bogasalnum og sannast
sagna vildum við halda slíkar mýnda-
sýningar miklu oftar en við gerum. En
svona sýningar kosta meiri vinnu og
fjármuni en svo að við getum haldið
þær á hverju ári, þvi miður.
Safnið ráðleggur öllum sem eiga
gamlar myndir að merkja þær, þ.e. af
hverjum eða hverju þær eru, meðan
til einhverra næst sem vita þetta.
Og siðast en ekki síst beinir safnið
þeim tilmælum til allra sem vilja láta
af hendi gamlar myndir hvort heldur
er að gjöf eða til kaups að hafa
samband við Þjóðminjasafnið. Mynd-
um sem fólki er annt um að varðveitist
til frambúðar er ekki á annan hátt
betur borgið.
-AM