Tíminn - 13.06.1982, Blaðsíða 22

SUNNUDAGUR 13. JÚNÍ 1982
22
á bókamarkaði
ThePARJSREVIEWÍ
KINGSLEV AMIS-JOHN CMEEVB? |S
JAMES DICKEY-JOAN DIDION
WILUAM GASS * HENRY GREEN
JOSEPH HEU.ER. JERZY KOSINSKI '
• ARCHI8AID MACIBSH * DA8E0 NESUDA
JOYCE CARCK. OAIES
ISAAC BASHE VIS SfNGER • I8WIN SHAW ’
GÖRE VIOAl • P G. WODEHOUSE
EdHecl by Geotge Hlmpton
mmí
William Golding: Rites og Passage.
Faber & Faber 1982
■ Þessi nýjasta skáldsaga Goldings
þykir aðgengilegri öllum almenningi en
bækur hans hafa verið, æ síðan Lord of
the Flies kom út. Rites of Passage kom
fyrst út í Bretlandi í fyrra og fékk mikið
lof gagnrýnenda, sem veittu henni hin
eftirsóttu Booker-bókmenntaverðlaun,
og almennings. Golding sagði sjálfur um
bókina að hún væri „einhvers konar
sjó-saga“ og má það til sanns vegar færa.
Hún gerist fyrir sirka 150 árum eða svo,
um borð i gömlu herskipi Breta sem nú
flytur farþega til Ástralíu. Söguna segir
Edmund Talbot, ungur yfirstéttarstrák-
ur, í formi ferðasögu til guðföður sins og
ber margt til tiðinda. Persónurnar eru
margar og liflegar, frásögnin oft mjög
skemmtileg og Golding kann hvað sem
öðru líður að skrifa góða ensku. Það
segir sig sjálft að söguna má skoða i
táknrænum skilningi, siglingin verður
e.k. ferðalag i gegnum lífið, manndóms-
vigsla stráksins.
Writers at Work - The Paris Review
Interviews. Penguin 1981
■ Við höfum áður getið þessarar bókar
og bókaflokksins Writers at Work að
góðu hér í blaðinu. 1 þessum bókum eru
viðtöl sem útsendarar tímaritsins Paris
Review hafa við þekkta rithöfunda um
vinnubrögð þeirra, ævi, skoðanir á lifinu
og tilverunni og þó kannski ekki sist
öðrum rithöfundum. Mörg þessara við-
tala eru ómetanlegar bókmenntasöguleg-
ar heimildir - nefnum viðtal við franska
höfundinn Céline, gamlan og skapvond-
an, Evelyn Waugh á náttfötunumog Jack
Kerouac drykkjusjúkan og aðframkom-
inn. Þetta er fimmta bókin i röðinni og
ekki alveg laust við að nokkur hörgull sé
farinn að verða á viðmælendum. Alla-
vega eru hér i bland frábærir rithöfundar
eins og Pablo Nerunda, Isaac Bashevis
Singer og P.G. Wodehouse (jú, hann var
frábær) og svo aðrir lakari eins og Joan
Didion, Joyce Carol Oates, Jerzy
Kosinski og Gore Vidal. En þær eru
ósvikin skemmtilesning þessar bækur -
fyrir utan allan fróðleikinn.
Evelyn Waugh: Brideshead Revisited.
Penguin 1981
■ Það getur vart liðið á löngu þar til
sögupersónurnar í Brideshead Revisited
verða orðnar heimilisvinir flestra íslend-
inga, því nú hafa Bretar gert mikla
sjónvarpsþætti eftir þessari vinsælu
skáldsögu Evelyn Waugh eins og þeim
einum er lagið. 1 einu aðalhlutverkinu er
ekki minni maður en sjálfur Laurence
Olivier. Kannski er Brideshead Revisit-
ed ekki besta bók Wauhgs, en hún er
ábyggilega sú mest lesna, enda er þetta
örlagasaga heillar fjölskyldu með róman-
tisku ivafi. Waugh snerist til kaþólsku
árið 1930 og áhrif úr þeirri áttinni gera
mjög vart við sig í bókinni, eins og T.S.
Eliot sér Waugh i verðmætum kaþólskr-
ar trúar lausn frá glundroða nútímans.
Kaþólsk fjölskylda, ástir, heimstríð,
hnignandi yfirstéttarlíf, stór örlög...ég
hlakka til að sjá sjónvarpsþættina.
IlowtofrvofdíljíiHj
Clilf Parker: How lo avoid flying. New
English Library 1982
■ Ertu hræddur við að fljúga? í þessari
bók segir að svo sé um áttatíu prósent
allra farþega, undaskilin séu aðeins
börn, elliær gamalmenni og þeir sem hafa
verið svo forsjálir að drekka sig dauða.
Á bókarkápu segir að þetta sé bókin fyrir
þá sem vita undir niðri að Wright
bræðurnir höfðu á röngu að standa. Hins
vegar er líka tekið fram að tölur sýni
að fleira fólk deyi úr elli á flugvöllum en i
flugslysum og að það sé öruggara að
ferðast með flugvél en að riða á asna. En
það er svo margt annað sem getur komið
upp á í flugferðalagi - flughafnir eru
staðir þar sem fólk týnir öllu, ekki sist
sjálfu sér, starfsmenn á flugvöllum og í
flugvélum geta reynst skeinuhættir,
annað hvort með yfirdrifinni alúð eða
hreinræktaðri skapvonsku. Og svo má
ekki gleyma öllum þeim hættum sem
stafa af samferðalöngunum. Þessi bók
gefur nokkur hollráð um hvernig menn
eigi að komast heilir á húfi úr flugferðum
og reifar flestar hliðar ferðalagsins. En
ekki læknar hún mann af flughræðsl-
■ Bxkumar hér að ofan eru fengnar í bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
Tckið skal fram að hér er um kynningar að ræða en öngva ritdóma.
listahátld
■ Ivo Pogorelich: „Eg er snjallasti ungi maðurinn í heiminum.“
„Maðurinn er séní!”
— Ivo Pogorelich, næsta óvenjulegur
píanóleikari, treður upp á Listahátíð
■ Svo James Galway viðbeinsbrotnaði
en í staðinn kemur Ivo Pogorelich á
Listahátíð. Júgóslavi í stað {ra, píanó í
stað flautu. Það verða tónleikar í
Laugardalshöll á mánudagskvöld 14.
júní og hefjast klukkan hálfníu, þar
ieikur Sinfóníuhljómsveit íslands undir
stjórn David Measham og Pogorelich er
einleikari, eftirfarandi verk verða leikin:
forleikur eftir Rossini, píanókonsert
númer tvö i f-moll eftir Chopin, sinfónía
númer 44 í e-moll eftir Haydn og loks
Dádýrasvítan eftir Francis Poulenc. Ivo
Pogorelich - aðeins 24ra ára! - er að
mörgu leyti óvenjulegur pianóleikari,
það ber svo vel í veiði að i ágúst i fyrra
birtum við Helgar-Tímamenn sexdálka
grein um hann, við skulum nú gripa
niður á nokkrum stöðum í þeirri grein.
„Eins og stiginn
útúr Oscar Wilde“
„Hann er uppábúinn eins og popp-
stjarna. Er klassisk tónlist tekin að læra
á stjörnuleiki popptónlistarinnar? Nú
orðið leikur hann alltaf á pianó fyrir
troðfullu húsi, yfirleitt ganga áhorfend-
ur af göflunum af hrifningu, það mætti
frekar álykta að Rolling Stones væru á
ferðinni en ungur Chopin-túlkandi.
Enda er það einna helst ungt fólk,
jafnaldrar Ivo Pogorelich, sem kemur til
að hlýða á hann. Á tíma skefjalausrar
tæknilegrar fullkomnunar i hljóðfæra-
leik þykir hann slá á nýja strengi. Það
er ekki bara að maðurinn sé laglegur,
óneitanlega meira spennandi en kjól-
klæddir pianóleikarar, enda viðbrögðin
i samræmi við það, heldur þykir lika
fersklegt að heyra klassiska tónlist
túlkaða af einlægni og af fítónskrafti á
þessum tíma virtúósanna...
Hann gengur fram á sviðið, klæddur
í niðþröngar gallabuxur, hlammar sér á
pianóbekkinn líkt og á barstól og lætur
hendurnar dansa yfir nótnaborðið á
Steinway-flyglinum... Hann lætur allt
fjúka, kveðst ekki hafa minnimáttar-
kennd gagnvart neinum píanóleikara i
heiminum, hann er drjúgur með sig og
sér ekkert óeðliegt við það, segist „láta
áheyrendum loks í té raunverulegan
píanóleik eftir að þeir hafa orðið að láta
sér lynda allt allt of mikla meðal-
mennsku." Jafnframt er hann allhress
með eigið útlit sem hvort tveggja
speglast i gljábónuðum flyglinum og í
blaðaummælum. „Klaus Kinski meðal
píanista“, sagði Reinischer Merkur.
„Stertimenni, eins og stiginn út úr Oscar
Wilde“, stóð í Newsweek. Og Stern
skrifaði, sem og reyndar fleiri: „...lítur
út eins og yngri bróðir rússneska
balletdansarans Nurejevs." Flestar um-
sagnirnar eru í þessum dúr, menn vita
ekki alveg hvernig þeir eiga að taka
þessu fyrirbæri...
„200 árum
á undan tímanum!“
Klæðaburðurinn er lika harla óvenju-
legur i kreðsum klassískra tónmennta.
Þegar piltungurinn frá Zagreb ieikur
einleik er hann oftast nær klæddur i
leðurbuxur og hvítan smóking-jakka frá
klæðskera sínum í Amsterdam, undir
jakkanum er hann í italskri silkiskyrtu
með uppbrettum flibba og með til-
gerðarlega bindisómynd um hálsinn. En
á stórhátiðum, likt og þegar hann leikur
með hljómsveitinni í Stuttgart, iklæðist
Pogorelich kjólfötum... Við slik tæki-
færi má líka greina i fari hans eilitið
meiri hógværð en þegar hann er einn um
hituna á einleikstónleikum...
Hann segir: „Menn eins og Swatoslav
Richter og Emil Gilels hafa enga ekta
list fram að færa, þeir láta ekkert eftir
sig.“ Hann vill meina að aðeins hjá
átrúnaðargoði sinu Vladimir Horowitz
megi finna „raunverulega upphafn-
ingu“, þar sé að finna „list sem er
upplifuð út í æsar, sem er frumleg en
ekki aðeins eftiröpun." Hann klappar
sjálfum sér á kollinn með einhverjum
tónvisustu fingrum siðustu ára: „Ég er
snjallasti ungi maðurinn í heiminum!“
Þetta er ekki bara meinloka sem hann
hefur talið sjálfum sér trú um. Blaðaum-
mælin eru í svipuðum dúr: „Hamingju-
hrólfur!“ „Stórskrýtið séní.“ „Segul-
mögnuð persóna.“ „Stórkostleg uppá-
koma!“ „Ótrúleg tækni!“ „Öll tæknileg
vandamál verða að barnaleik í höndun-
um á honurn!" „Spilar eins og heil
hljómsveit!“ „Er 200 árum á undan
timanum!" Svona skrifar heimspress-
an...
Hálf dómnefndin gaf
hæstu einkunn, hinn
helmingurinn
þá lægstu!
Ivo Pogorelich tók þátt í Chopin-
pianóleikunum í Varsjá í fyrrahaust
(þ.e.a.s. árið 1980). Hann varð ekki i
fyrsta sæti, vann ekki einu sinni til
verðlauna. Þegar hann lauk leik sinum
þá klofnaði dómnefnd þessarar virðu-
legu og hátt skrifuðu keppni í tvennt.
Fjórir gáfu hæstu einkunn og aðrir fjórir
lægstu einkunn, þar með var hann úr
leik. Einn dómnefndarmeðlimur,
Martha Argerich, sem sjálf hlaut
verðlaunin i Varsjá 1965 og er að
skapferli eigi allólík fallistanum Pogore-
lich, upphóf áköf mótmæli, fór í
sjónvarpið og sagði þetta hneyksli.
„Maðurinn er séní,“ sagði hún án þess
að hika. Þar með var komið slagorð sem
umboðsmenn hafa notað sér óspart.
Tónlistarfélagið í Varsjá reyndi að
forða þjóðarskömm, maðurinn var jú
orðinn viðurkenndur snillingur á al-
þjóðavettvangi, með því að úthluta
fallistanum sérviðurkenningu fyrir „ein-
staklega frumlega píanógáfu". í flýti var
efnt til sérstakra tónleika, þangað komu
að bragði 3000 aðdáendur. Hundruðum
saman umkringdu þeir sviðið og hróp-
uðu: „Ivo! Ivo! Ivo!“ Einhverjir tóku sig
til og máluðu nafnið hans á veggi, eftir
að hann hafði verið hylltur ákaft í
tuttugu mínútur var hann fluttur á
hótelið undir lögregluvernd...
Það var ekki bara tæknin - „nauðsyn-
leg en heldur ekki meira,“ segir hann
sjálfur - eða skortur á hefðbundinni
tækni sem olli því að Pogorelich náði
ekki lengra i Varsjá. Heldur líka það að
hann setti sig upp á móti kennisetning-
um sem nú eru hvað mest í heiðri hafðar,
að nóturnar séu afsprengi tæknilegrar
fullkomnunar og þurfi að umgangast
sem slíkar, en ekki lyklar að innstu
hólfum hjartans.
„Yil skilja eftir mig spor
eins og Tító...“
Nú á dögum spila menn á píanó af
meira öryggi en nokkum tíma hefur
áður heyrst, en ennfremur hefur aldrei
heyrst jafn mikil og leiðinleg síbylja.
Nákvæmni og samviskusemi eru fyrstu
boðorð pianistans í dag, sem oft er ekki
annað en vandlega dulin hugmyndafá-
tækt. Þannig slá flestallir góðir pianistar
nótnaborðið á sama hátt, afbragðsvel
tæknilega séð - en taka um leið enga
áhættu. Virðingin fyrir því sem í
nótnabækur er skrifað hefur borið
túlkunina ofurliði. Pogorelich tekur
áhættu, leggur sjálfan sig allan i það sem
hann spilar hverju sinni - þannig vekur
hann veika von um að kynslóð hans geti
fundið túlkun á tilfinningum sínum i
strengjum slaghörpunnar...
Fyrir Pogorelich er ekkert jafn
mikilvægt og hann sjálfur og ekkert
viðlika alvarlegt og tónlistin sem hann
spilar sjálfur. Hann vill kenna, hugsa,
„verða betri og betri“, „ná fram nýjum
hljómi úr pianóinu", „uppgötva Moz-
art upp á nýtt...“ Hann vill spila öll
klassísku tónskáldin að hætti Pogore-
lich, marka spor i sögu. pianósins -
„skilja eftir mig spor eins og Tító“.
„Hann virðist hafa alla burði til þess.“
Það verður líklega sjón að sjá i
Laugardalshöllinni á mánudag...
eh