Tíminn - 25.06.1982, Blaðsíða 10

10
FÖSTUDAGUR 25.JÚNÍ 1982.
heimilistfminni
AF HVERJU
TEKST SUMU
FÓLKI EKKI
AÐ LÉTTAST?
margir hafa barist við aukakílóin
með misjöfnum árangri
Margir eru þeir, sem fyrr eða siðar hafa lagt til orrustu við aukakilóin, sem allt of
marga hrjá i allsnægtaþjóðfélagi nútimans. Arangurinn vill verða misjafn og sumir
eru þeir, sem aldrei tekst að léttast, þrátt fyrir hugdjarfa baráttu. Þessi grein er þeim
til hughreystingar. Visindamenn hafa nefnilega leitt i Ijós nokkrar ástæður þess,
hversu oft megrunarkúrar eru dæmdir til að mistakast.
■ Loksins hafa verið færð rök að því,
að ekki er einungis um að kenna
takmarkalausri græðgi og algjörum
skorti á viljastyrk hjá þeim, sem eru of
holdugir. Visindalegar rannsóknir hafa
leitt í Ijós, að sumu fólki er hættara við
að fitna en öðru. Astæðuna nefna
vísindamennirnir „brúnar fitufrumur",
frumur, sem breyta fitu í hita. Grannt
fólk býr yfir fleiri slíkum frumum en
feitt.
Hér á eftir eru upplýstar nokkrar
ástæður þess, að i stað þess að lcttast,
þegar farið er í megrunarkúr, á sumt
fólk það til að þyngjast. Sumir geta með
engu móti haldið sig í megrunarkúr, þar
sem þeir verða alteknir af ómótstæði-
legri löngun i ákveðnar fæðutegundir og
megrunarkúr getur verið þessu fólki svo
óþægilegur, að það kemst að þeirri
niðurstöðu að betra sé að vera svolítið
þrifalegur og líða að öðru leyti vel, en
aðþjást stöðugt, jafnvel þó að í staðinn
verði það grannt og rennilegt. Og þar
við bætist vissan um það, að hvort sem
er líði ekki á löngu uns kílóin eru aftur
komin á sinn stað, þ.e.a.s. jafnóðum og
megrunarkúrnum er aflétt!
Á árinu 1950 fékk breskur lifefnafræð-
ingur hóp af fólki til að neyta tvisvar til
þrisvar sinnum meiri matar en það gerði
venjulega. Þeir, sem aldrei höfðu átt í
erfiðleikum með að halda réttri þyngd,
fitnuðu ekki, þrátt fyrir aukna neyslu,
heldur virtist meltingin ganga hraðar
fyrir sig og likaminn brenna þessum
umframhitaeiningum með auknum
hraða. Þeir sem höfðu áður átt í
erfiðleikum með að halda þyngdinni í
skefjum aftur á móti, bættu á sig einu
kílóinu á fætur öðru. Nýlega hefur
verið gerð svipuð tilraun á bandariskum
karlmönnum, sem koma úr fjölskyldum,
þar sem engin vandræði hafa fyrirfundist
vegna offitu. Hún leiddi til sömu
niðurstöðu.
Ef of mikil fæðuneysla leiðir ekki
endilega til þyngdaaukningar, er aug-
ljóst, að megrunarkúr þarf ekki að leiða
til þyngdartaps. 30 konur, sem hföðu
borið fram kvörtun um, að þeim væri
ómögulegt að léttast, voru nýlegarsettar
á 1500 hitaeininga-á-dag-kúr. Að þrem
vikum liðnum höfðu tvær þeirra þyngst,
en niu voru jafnþungar og þegar kúrinn
hófst!
Hinn algengi megrunarkúr með fáum
hitaeiningum, sem notast er við i flestum
tilfellum i baráttunni við ofþyngdina,
beinist fyrst og fremst að einkennum, en
ekki orsökunum, segja sérfræðingar nú.
Sumar ástæður eru nú þegar vel þekktar,
s.s. söfnun kolvetna, matarofnæmi,
matarfíkn og lágur blóðsykur.
Söfnun kolvetna
Kolvetni er að finna i sterkjuríkum
mat, sykri, korni (brauði, hveiti,
,,cereali“), hunangi og kartöflum, en
' einnig i talsverðum mæli i öðrum
rótarávöxtum, baunum, ávöxtum og
flestum tegundum hneta.
Hefðbundinn megrunarvísidómur
hefur talið okkur trú um að hitaeining
sé hitaeining, hvort heldur hún kemur
úr kolvetnasnauðu kjúklingakjöti eða
kolvetnaríkri tertu. Hvað varðar þann,
sem safnar kolvetnaforða, erþetta alveg
misskilningur.
Ástæðan er sú, að líkaminn vinnur
ekki á sama hátt úr eggjahvituefni og
kolvetnum, þar sem ekki eru sömu
hvatar að verki. Því er likast sem
kolvetnasafnararnir búi ekki yfir nægum
hvötum til að breyta kolvetnunum í
orku, og því fer sem fer, þau urmnyndast
í fitu.
Höfundur bókarinnar „Etið fitu og
grennist", Dr. Richard Mackarness
heldur því fram, að ein aðalástæða offitu
sé sú, að líkamanum sé misboðið með
þvi að dæla i hann fæðu, sem hann sé
alls ekki útbúinn til að ráða við, s.s.
hreinsuðum sterkjuefnum og sykri, í
stað góðrar fæðu úr náttúrunnar riki,
sem mannshöndin hefur ekki verið að
fáta í, einkum og sér i lagi kjöts, fisks
og fugla, en vel að merkja, ekki eigi að
fjarlægja fituna.
Niðurstaðan er þvi sú, að þeir, sem
safna kolvetnaforða, verða að telja
kolvetni ekki hitaeiningar.
Þeir verða að prófa sig áfram um
hvaða magn kolvetna á degi hverjum
hentar þeim best. Þegar þeir fara i
megrunarkúr, mega þeir alls ekki neyta
sykurs, korns eða hveitis. Þeir mega
neyta ávaxta, hr.eta og sterkjuriks
grænmetis í hófi. Og kjöt, fisk, egg,
osta, smjör, oliur og kál mega þeir borða
að vild.
Matarofnæmi
Margir þeir, sem safna kolvetnaforða,
og aðrir, sem holdugir eru, hafa nokkurs
konar matarofnæmi. Jafnvel fæðuteg-
undir, sem ekki eru fitandi, virðast valda
offitu hjá þeim. Hér á eftir fer eitt dæmi
um slíkt.
Kona nokkur kom til læknis til að
reyna að fá bót á langvarandi þunglyndi.
Það virtist ekkert koma málinu við, að
38 ára að aldri vó hún rúm 75 kiló og
var enn að þyngjast, þrátt fyrir að hún
væri á ströngum hitaeiningasnauðum
matarkúr. Læknirinn ákvað að breyta
mataræði konunnar, ef það mætti verða
til þess, að hann kæmist að raun um,
hvort hún hefði ofnæmi fyrir vissum
matartegundum og þá hverjum. Hún
mátti einungis neyta lambakjöts, pera
og sódavatns (ofnæmi gegn lambakjöti
og perum er ekki óþekkt en mjög
sjaldgæft). Að skömmum tíma liðnum
fór líðan konunnar að batna svo, að
lækninum þótti full ástæða til að
ofnæmisprófa hana gegn ýmsum al-
gengu matartegundum. í Ijós kom, að
hún þoldi ekki gulrætur, kartöflur né
tómata. Þegar hún hætti að leggja sér
þetta til munns, hvarf þunglyndið og
innan skamms hafði hún lést niður í 55
kg-
Önnur kona lýsir reynslu sinni þannig,
aðþráttfyrirstöðuganmegumarkúr hafi
henni aldrei tekist að komast niður fyrir
76 kíló. Stundum fór hún m.a.s. yfir 90
kíló. Og hún var þunglynd. Til að létta
skapið hámaði hún í sig sælgæti, en það
var skammvinn lækning á þunglyndinu,
sem þvi fylgdi. Og hún þjáðist stöðugt
af höfuðverk. Þá var henni bent á, að
verið gæti, að hún hefði ofnæmi gegn
sælgæti. Hún neitaði sér um öll sætindi
i nokkra daga, en stakk svo upp i sig
piparmyntubrjóstsykri. Það var eins og
við manninn mælt. Þunglyndið helltist
yfir hana. Hún fór til læknis, sem
ofnæmisprófaði hana. Hún reyndist
hafa ofnæmi gegn sykri, sem hún hætti
að neyta. Hún tók að léttast og
þunglyndið hvarf.
Fólk sem ekki hefur ofnæmi fyrir
neinum matartegundum, og sett er á
föstu eða lambakjöts- og perukúr, á ekki
að finna til annarra óþæginda en
hungurs. Ómótstæðileg löngun i vissan
mat eða likamleg eða andleg óþægindi
eru fráhvarfseinkenni, sem benda til
ofnæmis gegn einhverri matartegund.
Sumt fólk, sem virðist vera of feitt,
er einfaldlega gegnsósa af vökva, segir
læknir nokkur, sem hefur kynnt sér
matarofnæmi undanfarin ár. Hann segir
þetta fólk oft líta út fyrir að vera feitt,
en i raun sé það kannski tágrannt, ef það
bara losnar við allan þennan vökva. Þá
er um að gera að komast að þvi, hvað
það er, sem ofnæminu veldur, og
fjarlægja það úr mataræðinu.
Yanabindandi
matartegundir
Þær matartegundir, sem ofnæminu
valda, verða oft vanabindandi! Áköf
löngun í þær leiða gjarna til vítahringsins
ofáts - sveltis. Ef þessum matartegund-
um er útrýmt úr fæðinu. fær sjúklingur-
inn fráhvarfseinkenni, sem auðvitað
freista hans til að neyta einmitt þessara
fæðutegunda.
En læknar halda því fram, að það sé
einmitt nauðsynlegt að forðast þær
fæðutegundir, sem sjúklingurinn virðist
vera orðinn háður.
Lágur blóðsykur
Eftir að máltiðar hefur verið neytt,
eykst blóðsykurinn, en er haldið i
skefjum af insúlíni, sem rekur sykurinn
úr blóðinu til líkamsvefjanna. Ef
insúlínið er of mikið og blóðsykurinn of
lágur, fær fólk svima, á erfitt með að.
einbeita sér og verður geðstirt. Áhrifin
koma einnig fram i hungurtilfinningu,
þegar likaminn reynir að auka sykurinn
i blóðinu á ný. Kolvetni eru hraðvirkust
við að auka blóðsykurinn og þvi eru það
þau, sem sjúklingurinn sækist mest eftir.
Þeim, sem finna til máttleysis,
geðvonsku og hungurs á milli mála og
falla fyrir freistingunni að bæta úr þessu
með sætindum og sterkjuríkum mat, er
bent á, að þeirra lausn sé einfaldlega að
neyta 6 lítilla sykur- og kolvetnissnauðra
máltiða á dag. Ef löngunin i sætindi
verður óbærileg, er þeim bent á að hafa
alltaf hnetur, ost og kalt kjöt innan
seilingar, sem fljótlegt er að grípa til!
Hnngskor
ið pils
■ Nú eru pils mikið i tísku. Hringskorin pils hafa
lengi notið vinsælda og fara öllum konum vel. Þau
eru auðvelt að sauma, nema hvað sérstaka
vandvirkni þarf við að falda þau að neðan. Sniðið,
sem hér fylgir með, passar stærð 38 (61 cm í mittið),
40 (66 cm mittisvidd) og 42 (71 cm í mittið). Efnið
er 1.60 m af 150 sm breiðu, 20,5 cm rennilás, krókar
og lykkjur á strenginn og tvinni í sama lit og efnið.
Gerið sniðið á eftirfarandi hátt: Takið pappírs-
örk, 150 cm á kant (þið getið t.d. limt saman
dagblöð i óskaða stærð). Stingið sirkli i miðju
blaðsins og dragið hring með radius 9.7 cm (stærð
38), 10.5 (stærð 40) eða 11.3 (stærð 42). Þessi
hringur á að vera mittismálið. Dragið siðan beina
línu frá miðju hringsins að blaðbrún. Þessi lína
svarar til saumsins. Ákveðið sidd pilsisins og bætið
2.5 cm við i fald. Merkið þessa sídd á saumlínuna,
mælt frá hringnum. Til að síðan draga ytri hringinn,
faldmerkið, á sniðið, skuluð þið taka spotta, ívið
lengri en sidd pilsisins segir til um, tituprjón og
blýant. Festið spottann með títuprjóninum i miðju
blaðsins og festið blýantinn i hinn endann. Passið
að lengd spottans sé rétt. Dragið nú hring með
blýantinum og byrjið við saumlínuna. Nú er sniðið
tilbúið.
Pilsið sniðið: Leggið efnið slétt og klippið 10 cm
neðan af þvi til að nota i streng. Bætið 5 cm við
mittismál ykkar til földunar. Nælið pappirssniðið á
efnið með títuprjónum og klippið eftir merkingun-
um. Leggið efnið saman, réttu á móti réttu, og
saumið eftir saumlínunni, skiljið eftir 20,5 cm efst.
Setjið rennilásinn i. Pressið. Saumið strenginn á og
króka og lykkjur i hann. Látið pilsið hanga í
sólarhring áður en þið takið til við földunina, en
hún er eitt mesta vandaverkið þetta þetta annars
svo einfalda pils.
í nestis-
pakkann
■ Þegar búið er að smyrja brauðið í
nestispakkann, er sá vandi fyrir höndum
að pakka brauðinu inn, án þess að
áleggið færist allt úr skorðum og limist
fast á botn efri brauðsneiðarinnar.
Oftast er pappír settur á milli eða plast,
en enn betra er að leggja salatblöð á
milli. Þá þurfum við ekki að henda frá
okkur umbúðunum, og salat er bæði
hollt og gott.
Auðvelt ráð
gegn ryð-
blettum
■ Ryðblettum má auðveldlega ná af
málmi með þvi að núa þá með
sundurskornum lauk.