Tíminn - 06.07.1982, Blaðsíða 9

skilja og halda að það sé bara fyrir
ódugnað og sinnuleysi að ekki gengur
betur með útflutninginn. Okkar dilka-
kjöt sé miklu betra en það nýsjálenska.
Aðrir eiga erfitt með að átta sig á því
að ekki sé markaður fyrir kjötið okkar,
þegar drjúgur hluti mannkyns lifir við
sult og seyru.
En málið er bara ekki svona einfalt.
Dilkakjötið okkar er að vísu betri vara
en það nýsjálenska, eða það teljum við
a.m.k., en munurinn er bara ekki það
mikill að neytendur séu tilbúnir að borga
okkur hærra verð. Að vísu hafa Danir,
Norðmenn og Færeyingar greitt u.þ.b.
10% hærra verð fyrir íslenskt kjöt en
markaðsverð á nýsjálensku kjöti er í
Evrópu og neytendur þar hafa verið
tilbúnir að greiða þennan mismun.
Siðustu mánuðina hefur þétta hins vegar
breyst vegna minnkandi kaupgetu al-
mennings t.d. i Danmörku og þessi
mismunur hefur minnkað.
Jafnvel þótt okkur tækist að fá
10-15% hærra verð fyrir dilkakjöt i
Arabalöndum eða Japan þá er hætt við
að flutningskostnaðurinn éti upp þann
mismun og e.t.v. meira.
Hugmyndir hafa komið fram um að
taka kjötið inní viðskiptasamninga við
önnur lönd, en það er því miður ekki
líklegt til að gefa okkur hærra verð og
gallinn við að selja fátæku þjóðunum er
einfaldlega sá að þær eiga enga peninga
og kunna sumar ekki heldur að éta
dilkakjöt.
í mörgum þessara landa er heldur
engin aðstaða til að taka við og geyma
frosið kjöt. Mergurinn málsins er sá, að
fyrir frosið kjöt i heilum skrokkum
getum við ekki vænst þess að fá verð
sem er neitt að ráði hærra en
heimsmarkaðsverð á samskonar kjöti og
það eru Nýsjálendingar sem ráða þessu
verði.
Hvað um innienda markaðinn. Er
hægt að auka söluna innaniands?
Síðustu árin hefur kindakjötsneyslan
verið 44—46 kg. á mann á ári og mér
finnst óliklegt að hana sé hægt að auka
að nokkru ráði frá þvi sem nú er.
Framboð af öðru kjöti fer vaxandi og ég
hygg að hugsanleg neysluaukning muni
fremur beinast að því, einkum nauta-
kjöti. Það er okkur mjög mikilvægt að
viðhalda þessari miklu kindakjötsneyslu
áfram.
í>að veltur hins vegar mjög mikið á
þvi hvaða stefnu stjómvöld taka í
niðurgreiðslumálum.
í þessu sambandi vil ég nefna það að
ég tel að mikið verkefni sé framundan i
að endurbæta markaðsfærslu á kinda-
kjöti hér heima. Par höfum við dregist
aftur úr.
Til samanburðar má benda á þær
framfarir sem hafa orðið í sölu og
meðferð mjólkurvara. Ef hliðstæðar
framfarir yrðu á kjötmarkaðnum gæti
það stuðlað mjög að þvi að kindakjötið
héldi áfram stöðu sinni á markaðnum.
Hverjir hagnast
á niðurgreiðslum?
Er það hagur bænda eða neytenda að
landbúnaðarvörur eru greiddar niður.
Eða er það kannski fyrst og fremst hagur
stjómvalda að nota niðurgreiðslur sem
hagstjómartæki?
Niðurgreiðslur eru hagstjómartæki.
Ákvarðanir um þær eru liður í
efnahagsráðstöfunum hverju sinni. Þær
em tæki stjómvalda i baráttunni gegn
hækkun verðlags i landinu og i viðleitni
þeirra til að jafna aðstöðumun þegn-
anna.
Fyrir framleiðendur hafa niðurgreiðsl-
ur bæði kosti og galla. Miklar niður-
greiðslur verka almennt örvandi á
búvömsölu og geta þvi verið mikil hjálp
i ástandi eins og nú er. Þær hafa ekki
bein áhrif á tekjur bænda.
Háar niðurgreiðslur um langan tima
skapa hins vegar „falska“ eftirspum og
getur það komið framleiðendum illilega
í koll ef skyndilega er dregið úr þeim.
Þetta gerðist t.d. í Svíþjóð um síðustu
áramót. Þá var dregið mjög mikið úr
niðurgreiðslum á kjöti og olli það strax
samdrætti i neyslu.
Afleiðing þessa er svo sú að siðustu
mánuðina hafa Svíar orðið að flytja
mikið af svínakjöti til Póliands og
Rússlands fyrir lágt verð og skellurinn
lendir á sænskum bændum.
Svipað gæti orðið uppi á teningnum
hér með kindakjötið ef stórlega yrði
dregið úr niðurgreiðslum.
Fækka þarf 100 þús. fjár
Hvað verður mikið kjöt óselt í landinu
i haust og hvað verður gert við það?
Búist er við að allt að 1500-2000 tonn
af fyrra árs framleiðslu verði óseld þann
1. sept. n.k.. Þetta svarar til u.þ.b.
helmings af árlegum útflutningi undan-
farin ár.
Ég geri ráð fyrir að þetta kjöt seljist
hér innanlands í haust en það eykur
auðvitað vandann með afsetningu nýju
framleiðslunnar.
Sýnt er að skera verður sauðfjárstofn-
inn verulega niður. Hvað þarf að fækka
fénu mikið?
Ef tekið er mið af því kjötmagni sem
útlit er fyrir að verði óselt i haust, þá
eru það afurðir eftir u.þ.b. 100 þús. fjár.
Ég álit að sauðfénu þurfi að fækka
eitthvað nálægt því.
Eins og nú er komið er ekki annað að
gera. Það er beint fjárhagslegt tjón fyrir
bændur að halda áfram óbreyttri
framleiðslu.
En það er vandi að taka á þessu máli.
Skerðingin þarf að verða hjá þeim
sem helst hafa bolmagn til að mæta
henni og i þeim landshlutum sem þola
slikan samdrátt án þess að hætta skapist
á eyðingu byggðar. Hins vegar þarf í
þessu sambandi líka að taka mið af þvi
að sumsstaðar getur verið æskilegt eða
nauðsynlegt að fækka fé tímabundið
vegna of mikils beitarálags.
Þessi mál hafa verið mikið til umræðu
hjá bændasamtökunum síðustu mánuð-
ina, og eru nú að mótast ákveðnar
tillögur um aðgerðir. Þær miða að því
að fækka fénu um 50 þúsund nú i haust.
Gert er ráð fyrir að leita eftir
samkomulagi við bændur um fækkun
og þeim tryggt fullt verð fyrir kjötið sem
til fellur vegna fækkunarinnar. Þeir sem
boðið yrði upp á þetta eru; framleiðend-
ur utan lögbýla, sem hafa aðrar
atvinnutekjur, bændur sem hafa miklar
tekjur af vinnu utan bús, bændur sem
hafa aðaltekjur sínar af annarri búvöru-
framleiðslu s.s. mjólk eða garðyrkju og
aldraðir bændur sem komnir eru á
eftirlaun.
Þá er gert ráð fyrir að bændur sem
fengið hafa riðu í fé sitt eigi kost á
samskonar bótum, enda taki þeir
jafnframt upp aðra framleiðslu. Mér
finnst líklegt að þessi aðferð muni skila
árangri og það er ekki ætlunin að þvinga
neinn til að gera þetta a.m.k. ekki i
þessari fyrstu tilraun.
Ég tel líka rétt að stiga ekki stærra
skref í einu en hér er gert ráð fyrir.
Þessar hugmyndir voru kynntar land-
búnaðarráðherra fyrir rúmum mánuði
og óskað eftir stuðningi rikisstjórnar-
innar við að framkvæma þær. Við þvi
hafa enn engin svör borist og er það
mjög bagalegt því nauðsynlegt er að fara
að vinna að málinu sem fyrst. Vandinn
er þess eðlis að hann magnast stöðugt
þvi lengur sem dregst að við honum sé
brugðist. Mér finnst það skolli hart, að
þegar bændasamtökin eru ákveðin í að
grípa þurfi til slikra aðgerða þá skuli
vera hik á stjómvöldum og það án þess
að þau bendi á nokkur önnur úrræði.
Samræma þarf framleiðsluna
og markaðsmöguleika
Hvað munu þessar aðgerðir kosta
rikissjóð?
Það er gert ráð fyrir að það muni
kosta um 30 milljónir króna að tryggja
fullt verð fyrir afurðir sem falla til
vegna fækkunar fjár um 50 þúsund.
Ríkisstjórnin verður beðin að útvega
þetta fé.
Ég vil undirstrika það að hér er beðið
um fjármuni sem ætlunin er að verja á
allt annan hátt en fyrri aðstoð frá ríkinu.
Á síðustu 4 árum hefur ríkissjóður
lagt fram samtals 67 milljónir króna til
viðbótar lögboðnum útflutningsbótum
þ.e.a.s. þetta hefur í raun gengið til að
greiða bændum hluta af því sem vantaði
uppá að þeir næðu launum sínum. Þessi
aðstoð hefur verið mjög mikilvæg og
hana ber að þakka.
Þetta hefur hins vegar ekki stuðlað að
þvi að samræmi skapaðist milli fram-
leiðslunnar og markaðsmöguleika.
Nú er í raun ætlunin að borga
mönnum fyrir að hætta eða a.m.k. draga
úr framleiðslunni. Það á að draga úr
þörfinni fyrir aðstoð rikissjóðs strax á
næsta ári.
Hvað þýðir fxkkun sauðfjár um 100
þús. mikinn samdrútt i heildar búvöru-
framleiðslunni?
Það er samdráttur í sauðfjárfram-
leiðslunni um 10-14% en ef litið er á
búvöruframleiðsluna i heild er það
samdráttur um 4-6%. Fjárfjöldinn yrði
þvi svipaður og hann var um 1970. Það
þarf m.ö.o. að ná niður aukningunni
sem orðið hefur á einum áratug. Þetta
er vissulega verulegt áfall, en þó verður
að hafa það i huga að hér er verið að
draga úr framleiðslu sem bændur fá i
raun ekkert fyrir.
Við skulum líka hafa það í huga að til
þess að fullnægja þörftim íslendinga
sjálfra, þarf að framleiða 102-105 millj.
litra af mjólk og 14-15 þúsund tonn af
kjöti á ári. Talsvert skortir á að við
framleiðum nóg af grænmeti og kartöfl-
um. Þama er því ærið verkefni að vinna
og ég kvíði ekki framtíð þeirra bænda
sem haft geta atvinnu af því. Ég held
líka að við höfum alla möguleika á að
fylla það skarð sem myndast við
samdrátt í sauðfjárframleiðslunni.
Nýjar búgreinar
Hvaða búgreinar er vænlegast að
taka upp til viðbótar þeim sem nú eru
stundaðar?
Mér virðist að þeim megi i stórum
dráttum skipta í tvo flokka. Annarsvegar
búgreinar sem hafa möguleika á að ná
verulegu umfangi og skipa sér við hlið
hinna hefðbundnu greina landbúnaðar-
ins og hins vegar greinar sem tiltölulega
takmarkaður hópur bænda hefur mögu-
leika á að stunda.
í fyrri flokknum tel ég vera loðdýra-
ræktina, fiskeldi, ylrækt og skógrækt en
i hinum síðari m.a. nýtingu hlunninda,
heysölu, ferðaþjónustu og ýmiskonar
aðra þjónustu við þéttbýlisbúa.
Að minu mati er loðdýraræktin lang
líklegust til að geta á skömmum tíma
orðið umfangsmikill þáttur í landbúnaði.
Ef vel og skipulega er að þessum
málum unnið er engin fjarstæða að
hugsa sér að 5-8 hundruð bændur geti
haft tekjur af loðdýrarækt hér á landi að
5-8 árum liðnum.
Loðdýrarækt hefur þann kost að
henta vel sem hliðarbúgrein t.d. með
sauðfjárrækt. Ég tel því afar mikilvægt
að henni verði eftir þvi sem kostur er
beint til þeirra landshluta, þar sem mest
er þörf að auka tekjur bænda og
búskapur stendur höllum fæti og til
bænda sem draga vilja úr framleiðslu
nautgripa og sauðfjárafurða.
Ég legg áherslu á það að i nýbúgrein-
unum eru fólgnir möguleikar sem eiga
að geta tryggt framtiðarstöðu landbún-
aðarins og blómlegt atvinnulíf í sveitum
þrátt fyrir samdrátt í hefðbundinni
framleiðslu.
Það verður hins vegar að segjast eins
og er, að markvissar aðgerðir hefur
skort til að hrinda þessu í framkvæmd.
Enginn hefur forustu um heildar
skipulag eða beitir sér fyrir framkvæmd-
um.
Bæði stjórn Stéttarsambands bænda
og búnaðarþing hafa sett fram ákveðnar
tillögur um vinnubrögð i þessu efni. Þær
hafa enn ekki hlotið undirtektir og eru
það vonbrigði.
Ég tel að þessu verði ekki komið í
kring án atfylgis stjórnvalda.
Einhvemtima hafa verk líka verið
skipulögð af minna tilefni. Ég tek sem
dæmi, að þegar Ámeshreppsáætlun og
Inndjúpsáætlun voru framkvæmdar var
unnið eftir sérstöku skipulagi. Þama var
þó um aðgerðir að ræða, á mjög
afmörkuðum svæðum og öll nauðsynleg
þekking fyrir hendi í landinu.
Nú er hins vegar ætlunin að kenna
töluverðum hluta heillar stéttar ný
vinnubrögð og koma á fót heilum
búgreinum, þar sem þekking og verk-
kunnátta em ekki fyrir hendi meðal
•bænda.
Þó er skipulagning þessa mikla
verkefnis vart hafin enn.
Það getur haft alvarlegar afleiðingar
fyrir landbúnaðinn ef lengur er hikað við
að takast á við þessi mál.
■ Að morgni hinn 30. júni var gengið
frá kjarasamningum milli Alþýðusam-
bands íslands, Vinnuveitendasambands
fslands og Vinnumálasambands sam-
vinnufélaganna. í fréttum Sjónvarpsins
þá um kvöldið var greint frá þessum
samningum. Þess var réttilega getið að
hreyfing hefði komist á samningamálin
i sérviðræðum Alþýðusambandsins og
Vinnumálasambandsins. Hins vegar
gerðust þau stórfurðulegu tíðindi að
forstjóri Vinnuveitendasambandsins
hafði samband við fréttastofu Sjónvarps-
ins á meðan á fréttatimanum stóð og bar
þessa frétt til baka. „Leiðrétting"
forstjórans var siðan lesin með nokkurri
sektarkennd yfir landslýð, en þar sagði
Forstjóri
Vinnuveit-
endasambands
ins og
sannleikurinn
— eftir Arna Benediktsson
að sérviðræður Alþýðusambandsins og
Vinnumálasambandins hefðu orðið til
þess að tefja samningsgerð.
Nú er það svo að Vinnumálasamband-
ið hefur enga löngun til þess að karpa
um samningsgerðina, hvorki nú né i
annan tíma. Samningar eru að jafnaði
þess eðlis að það tefur aðeins fyrir að
þeir séu til efnislegrar umfjöllunar í
fjölmiðlum á meðan á þeimstendur. Það
aurkast i fjölmiðlum, sem ýmsir
samningsaðilar hafa stundað, hefur
valdið ómældum skaða í allri samnings-
gerð og væri óskandi að hægt væri að
gera einhverja breytingu á þeim starfs-
háttum. En þvi miður virðist þetta
háttalag fremur fara vaxandi en hitt.
Vinnumálasamband samvinnufélag-
anna hefur tamið sér að vera fremur
fáort i fjölmiðlum á meðan á samningum
stendur og er það vel. Þrátt fyrir það
þykir mér að ekki verði komist hjá þvi
að rekja gang samningsmála siðustu
dagana vegna þessarar fráleitu „leiðrétt-
ingar“ forstjóra Vinnuveitendasam-
bandsins í Sjónvarpinu. Ég fæ ekki séð
hvaða hvatir liggja að baki þessarar
„leiðréttingar", hins vegar hlýtur hún að
hafa verið gerð í einhverjum tilgangi.
Þess vegna er nauðsynlegt að segja
söguna eins og hún gekk nú þegar í stað,
til þess að Þorsteinn Pálsson geti ekki
síðar sagt að enginn hafi treyst sér til að
mótmæla þeirri túlkun sem hann setti
fram þegar við lok samningsgerðarinnar.
Það slitnaði upp úr viðræðum
Alþýðusambandsins og Vinnuveitenda-
sambandsins þriðjudaginn 22. júni, eftir
að Vinnuveitendasambandið lagði fram
tilboð þar sem gert var ráð fyrir
vísitöluskerðingu af völdum aflabrests.
Alþýðusambandið gat ekki fallist á
þessa skerðingu og ljóst var að ekki yrði
um samninga að ræða við Vinnuveit-
endasambandið, ef það héldi fast við
þessa kröfu. Þó að slitnaði upp úr
viðræðum á milli Alþýðusambandsins
og Vinnuveitendasambandsins héldu
viðræður Alþýðusambandsins og Vinnu-
málasambandsins áfram. Viðræður
þeirra á milli höfðu legið að miklu leyti
niðri i nokkra daga, en var nú haldið
áfram strax að morgni miðvikudagsins
23. júní. Þessar viðræður voru i beinu
framhaldi af því sem áður hafði verið
gert, þ.e.a.s. þeim drögum aðsamkomu-
lagi sem Alþýðusambandið hafði beitt
sér fyrir um hvítasunnuna og staðfest var
i tilboði Vinnumálasambandsins þann
15. júní, eftir að efnt hafði verið til
illinda vegna samningsumleitana aðila
byggingariðnaðarins.
Vinnumálasambandið var ekki með
neinar nýjar kröfur til þess að tefja fyrir
þvi að samningar næðust og föstudaginn
25. júní var orðið ljóst að ekki yrði um
neinar hindranir að ræða, þó að víst
yrði ekki auðvelt að raða i þann
heildarramma sem aðilar voru sammála
um þá þegar. Vinnumálasambandið lýsti
því yfir strax í upphafi sérviðræðna að
vinna bæri að samningum milli allra
aðila málsins. Alþýðusambandið og
Vinnumálasambandið voru sammála
um að þegar nær drægi úrslitum i
samningunum væri rétt að kynna
Vinnuveitendasambandinu niðurstöð-
urnar og gefa þvi kost á að vera með.
Sáttasemjari rikisins taldi þennan sama
föstudag að málið væri komið á þann
rekspöl að hægt væri og hollt að slaka
nokkuð á eftir strangar samningslotur að
undanförnu og ákvað i samráði við
samningsaðila að fresta fundum fram á
mánudag. Fundir hófust aftur klukkan
tvö eftir hádegi á mánudag. Á þeim
fundi lá lokaniðurstaða fyrir eftir að
mcnn höfðu notað helgina að meira eða
minna leyti til þess að ræða einstök
útfærsluatriði.
Hins vegar þótti ekki rétt að festa alla
lausa enda fyrr en rætt hefði verið við
Vinnuveitendasambandið -og þvi gefinn
kostur á að taka þátt i lokafrágangi
samninganna, þ.e.a.s. ef þeir væru
fáanlegir til þess að -vera með. En
Vinnumálasambandið hafði lýst því yfir
að þó að æskilegast væri að allir
samningsaðilar stæðu að samningunum,
væri það tilbúið til sérsamninga ef
samstaða næðist ekki.
Klukkan fjögur siðdegis á mánudag-
inn hófust síðan óformlegar viðræður á
milli Alþýðusambandsins og Vinnuveit-
endasambandsins. Þeim viðræðum var
síðan framhaldið á þriðjudagsmorgun
og þegar Vinnuveitendasambandið féll
frá kröfu sinni um aflaviðmiðunina var
Ijóst að engin fyrirstaða var lengur og
að hægt mundi vera að undirrita strax
þann sama dag, ef ekkert óvænt skeði.
Ágreiningur um samningana við járn-
iðnaðarmenn varð svo til þess að
frágangur samninganna dróst um
nokkrar klukkustundir, eða fram á
miðvikudagsmorgun þann 30. júni.
Hvemig er það mögulegt að samnings-
viðræður Alþýðusambandsins og Vinnu-
málasambandsins hafi tafið samnings-
gerðina, eins og forstjórinn heldur
fram? Algjör forsenda þess að samning-
ar tækjust var að Vinnuveitendasam-
bandið félli frá aflafyrirvaranum. í
viðtali sem forstjórinn átti við Morgun-
blaðið föstudaginn 25. júni og birtist i
blaðinu laugardaginn 26. júní er ekki að
sjá að Vinnuveitendasambandið sé neitt
á þeim buxunum að breyta afstöðu sinni
í þessu efni. Það er því í fyrsta lagi um
helgina 26.-27.júni að afstaða Vinnuveit-
endasambandsins fer að breytast. Og
það er ekki fyrr en sama daginn og
gengið er til lokaafgreiðslu samning-
anna að endanlega liggur fyrir að
Vinnuveitendasambandið falli frá þess-
um fyrirvara.
Alþýðusambandið og Vinnumálasam-
bandið gátu gengið frá samningum á
mánudaginn og reyndar fyrr, ef ekki
hefði þótt rétt að freista þess að hafa
Vinnuveitendasambandið með. Af
þessu ætti að vera ljóst að pundið er létt
i „leiðréttingu" forstjóra Vinnuveit-
endasambandsins eins og oft áður. Þær
tafir sem urðu skrifast á reikning
Vinnuveitendasambandsins. Að sjálf-
sögðu hefur Vinnuveitendasambandið
fulla heimild til þess að tefja samninga
eins og því þóknast, en það hefur enga
heimild til þess að kenna öðrum um.