Fréttablaðið - 22.12.2008, Blaðsíða 18

18 22. desember 2008 MÁNUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Kolbrún Baldursdóttir skrifar um jól í
skugga alkóhólisma
Margir fullorðnir muna vel eftir þeirri notalegu tilfinningu þegar þeir voru
börn að hlakka til jólanna. Ákveðinn hópur
barna hlakkar hins vegar ekki til jólanna
heldur kvíðir þeim; það eru börn þeirra
foreldra sem eiga við alvarleg vandamál
að stríða, til dæmis áfengisvandamál. Í
aðdraganda jóla og á jólunum sjálfum
líður barni alkóhólistans oft illa. Ástand
foreldris sem á við drykkjuvanda að stríða og
aðstæður sem það skapar veldur því að dýrðar-
ljómi hátíðarinnar fær á sig gráan blæ og tilhlökk-
unin verður kvíðablandin.
Sum þessara barna hafa lifað mörg jól þar sem
drykkja foreldris hefur sett svartan blett á
hátíðina og óttast að ástandið verði eins um þessi
jól. Mörgum börnum alkóhólista hefur verið kennt
með beinum eða óbeinum hætti að um þetta megi
ekki tala. Í sumum fjölskyldum þar sem alkóhól-
isminn kraumar er lögð áhersla á að allt líti vel út á
yfirborðinu.
Þess á milli sem kvíðahnúturinn herpist við
tilhugsunina um hvort mamma eða pabbi verði
drukkin um jólin, reyna börnin að gleyma
sér og taka þátt í jólastemningunni.
Óhjákvæmilega bera þau heimilislíf sitt
saman við heimilislíf t.d. vina sinna þar
sem sambærilegur vandi er ekki til
staðar. Þau horfa á fölskvalausa gleði og
tilhlökkun hjá þeim og óska þess að þau
geti líka hlakkað áhyggjulaus til jólanna.
Við svo óhagstæðan samanburð upplifa
börn alkóhólistans eigin örlög enn bitrari.
Tilfinning á borð við skömm, vanmátt og
vonleysi grípur um sig og þau spyrja sig
hvort þau beri jafnvel ábyrgð á ástand-
inu.
Ég bið foreldra sem kunna að eiga við áfengis-
vanda að stríða og foreldra sem eiga maka sem eru
alkóhólistar að setja sig í spor barna og ímynda sér
hvernig það er að vera barn sem finnur til kvíða í
stað tilhlökkunar þegar jólin nálgast. Sé vandinn
einvörðungu hjá öðru foreldrinu er ábyrgð þess
foreldris sem ekki drekkur mikil. Það er einmitt á
valdi þess foreldris að skapa börnum sínum
öruggar aðstæður þar sem þau geta átt áhyggju-
lausa tilveru hvort heldur um jól eða á öðrum
tímum. Minningar um jól, hvort heldur góðar eða
slæmar, eru minningar sem lifa.
Höfundur er sálfræðingur.
Krakkar sem kvíða jólunum
KOLBRÚN
BALDURSDÓTTIR
Þorláksmessuskatan
Ef eitthvað er hefur áhugi Íslendinga
á þjóðlegum siðum vaxið í fjármála-
þrengingum undanfarinna vikna.
Sala á íslenskri framleiðslu og hönn-
un hefur sótt mjög í sig veðrið og
íslenskar bækur seljast nú sem aldrei
fyrr. Þá hefur áhugi á íslenskum mat-
arhefðum glæðst að nýju. Síðastliðið
haust þótti það beinlínis svalt að
taka slátur og jólasmákökubakstur
þykir ekki lengur merki um að fólk
hafi ekkert betra að
gera fyrir jólin. Því
verður spennandi
að sjá hvort einhver
met verði slegin
í skötuáti lands-
manna á morgun,
Þorláksmessu.
Bjartari tíð
Vetrarsólstöður voru í gær, 21.
desember. Nánar tiltekið fór daginn
að lengja klukkan 12.04 í hádeginu
í gær. Í dag njóta flestir Íslendingar
því dagsbirtunnar hátt í mínútu
lengur en í gær. Það er ágætt, svona
mitt í öllu svartnættinu, að
ofurskuldir, bankahrunið,
vaxtahækkanir,
fjármálakreppan,
Icesave-reikning-
ar, og hvað þetta
kallast nú allt saman
geti ekki haft áhrif á
hækkandi sól. Að
minnsta kosti
ekki enn þá.
Flokkar án fata
Þingmenn stefna á að komast í
jólafrí í dag eða á morgun. Eins og
svo oft áður fyrir þinghlé hafa fundir
Alþingis þessa vikuna staðið lengur
en jafnan gerist. Þá fundaði Alþingi
á laugardaginn þegar nokkur galsi
hljóp í þingmenn sem fóru meðal
annars, mitt í umræðum um eftir-
laun, að tala um nærföt og meint
nærfataleysi. Siv Friðleifsdóttir,
þingflokksformaður Framsóknar-
flokksins, sagði Samfylkinguna
hafa skilið Sjálfstæðisflokkinn
eftir á nærbrókinni. Síðar tók
hún svo enn dýpra í árinni
þegar hún sagði Samfylking-
una rassskella samstarfs-
flokkinn á beran bossann.
olav@frettabladid.is
Ég lenti í rökræðum um daginn við yngri dóttur mína um það
hvort jólasveinarnir „væru til“.
Við vorum að koma af fjölskyldu-
tónleikum Sinfóníunnar og ég sveif
enn á þeim vængjum sem Barbara
trúður hafði smíðað handa okkur
og vildi endilega halda fram
þessari firru. Ein sönnunin hjá
mér var sú sem ég hef stundum
notað til að sanna tilvist Guðs: það
er alltaf verið að tala um þá – og
þar með eru þeir til sem slíkir.
Hið sama gildir um Guð
Þó að Guð væri ekki nema
hugmynd, táknmynd, líking – þá
er Guð að minnsta kosti til sem
slíkur. Og þar með orðinn einhvers
konar afl í lífi okkar. Margt fólk
telur hann vera virkt afl í lífi sínu
– nokkurs konar „raun-Guð“ á
þönum við að uppfylla þarfir – og
margir eru líka hinir sem telja
hann óvirkan, ekki beinlínis til en
samt einhvern veginn „til“.
Guð
Samt til. Einhvern veginn.
Hvernig? Er hann í mannsmynd
eða steinn? Er hann fjall, fugl eða
hestur? Er hann ósýnilegt afl eða
sýnilegur? Er hann í auga barns-
ins, niði lækjarins, snjókorninu
sem bráðnar? Er hann í gaddavírn-
um amma?
Í augum sumra er Guð önuglynd
og afskiptasöm karlvera en öðrum
er Guð frjósöm gyðja sköpunar og
eyðingar.
Guð sumra er síreiður smá-
munapési og umhverfist ef glittir í
kvenveru undan svörtum kufli eða
samkynja fella hugi saman eða
ruglast á áttinni til Mekka.
Guð annarra er síblíður. Skilur
allt, þekkir allt, umber allt – en
gerir ekkert. Guð enn annarra er
margskiptur: samfélag sundur-
leitra goðmagna sem togast á um
afdrif mannanna, snatta þeim til
og frá eða bjarga þeim úr bráðum
háska...
Mennirnir hafa sem sé löngum
haft ríka þörf fyrir að trúa því að
til sé vitund í alheiminum. Okkur
finnst eins og bak við blómið sem
sprettur, strauma hafsins og það
hvernig kattarrófan hlykkjast
hljóti að vera ráðagerð, jafnvel
handleiðsla og gott ef ekki
hreinlega kærleikur. Þessi þörf
fyrir tilbeiðslu æðri afla, átrúnað á
eitthvað sem ofar er talið mannleg-
um skilningi – þetta er innbyggð
tilfinning fyrir samhengi tilverunn-
ar og stað sínum í alheiminum.
Um hríð hefur Markaðurinn
skipað sess Guðs hér á landi og
svokölluð lögmál hans verið talin
algild. Hann er meira að segja
þríeinn: Eignarétturinn, hagvöxt-
urinn og neyslan. Auglýsingatím-
arnir eru bænastundirnar.
Textasmiðirnir og kvikmyndagerð-
armennirnir eru Hallgrímur
Pétursson og Michelangelo okkar
daga. Boðorðin: eyddu, neyttu,
kauptu...
Frelsi mannanna
Mér fyndist gott ef fólk gæti séð
Guð út um gluggann. Ég held að
farsælla sé fyrir fólk að sjá Guð –
til dæmis í stokkum og steinum –
en að tileinka sér trú á hann í
framandi veruleika. Trúarþörf
fólks ætti að finna sér farveg sem
er í áreynslulausu samræmi við
náttúru og landkosti þar sem það
býr svo að það sýni náttúrunni og
umhverfinu þá virðingu sem er
nauðsynleg forsenda lífsins á
jörðinni, byggi hús sín í sátt við
form náttúrunnar, yrki jörðina af
hófsemd, veiði skynsamlega, deili
gæðum hennar réttlátlega.
Mér hefur aldrei gengið vel að
lifa mig inn í ævintýrin frá
miðausturlöndum um Abraham og
Söru og allt það eyðimerkurfólk á
úlföldum. Ég get með engu móti
skilið hvers vegna menn um allar
jarðir telja sig þurfa að snúa í átt
til Mekku eða líta svo á að
Jerúsalemborg sé á þeirra vegum
og jafnvel þeim til ráðstöfunar
fremur en fólkinu sem þar býr
eins og ógurlegustu trúfíflin telja.
Ég klökkna hins vegar gagnvart
voldugum fossi eða eyrarrós á
blásnum mel. Þá finn ég óumræði-
legt afl einhvers staðar innst í
sjálfum mér, og þá finnst mér
jafnvel að ég kunni að vera
skapaður af sama efni og þessi
undur og að ef ég vandi mig við líf
mitt eigi ég hugsanlega kost á því
að verða einhvers konar jafnoki
eyrarrósarinnar á melnum. Þrátt
fyrir allt.
Og svo koma jól. Mitt í kvíðan-
um og reiðinni sem gagntekið
hefur okkur hér við ysta haf vegna
þess hve vondir menn hafa
sólundað fé og orðspori þjóðarinn-
ar erum við minnt á undrið mesta
og besta: sólin rís. Í dag gerist
kraftaverkið – sólin rís. Ljósið
kemur, það kemur með sitt
frumglæði. Og þjóðin sem meinvill
í myrkrum markaðstrúarinnar lá
finnur á ný frelsisins lind og tekst
á við verkefnin sem dagurinn
færir henni. Gleðileg jól.
Frumglæði ljóssins
GUÐMUNDUR ANDRI THORSSON
Í DAG | Jólin
F
urðu vekur að fjögur af fimm stærstu sveitarfélögum
landsins skuli kjósa að láta kröfur sínar á hendur ein-
staklingum í hendurnar á innheimtufyrirtækjum á borð
við Intrum eða Momentum.
Frá þessu greindi í forsíðufrétt Fréttablaðsins í gær.
Einungis Hafnarfjörður tekur annan pól í hæðina. Þar á bæ hafa
menn komist að því að hagkvæmara sé að sveitarfélagið annist
innheimtuna sjálft. Lúðvík Geirsson bæjarstjóri lýsti í fréttinni
jafnframt öðrum sjónarmiðum sem hljóta að vega jafnþungt í
það minnsta og hagkvæmnissjónarmiðin. Hann bendir á að hjá
sveitarfélögunum sé að ræða alls kyns viðkvæma innheimtu,
svo sem vegna félagsíbúða, skólamáltíða og annars. „Þetta er
vandmeðfarið og við viljum stýra því hvernig meðferð hvert
mál fær,“ segir hann og bendir á að taka kunni tillit til sérstakra
aðstæðna og þá henti ekki að búa til fjarlægð milli sveitarfélags-
ins og skuldarans með því að fyrirtæki úti í bæ hafi milligöngu
um innheimtuna.
Viðhorfi Hafnarfjarðarbæjar ber að fagna, enda lýsir það
ábyrgri og mannlegri stjórnsýslu. Nú sem aldrei fyrr ríður á að
ekki sé farið offari í innheimtu skulda fólks og þar ættu opinber-
ar stofnanir að fara á undan með góðu fordæmi, í stað þess að
ganga á undan í hugsunarlausri og harðneskjulegri innheimtu.
Auðvitað á fólk að standa skil á sínu og greiða til samfélagsins
eftir settum reglum. Sveitarfélög hafa hins vegar alla burði til
að annast sín innheimtumál sjálf og eiga ekki að þurfa að nýta
sér innheimtuþjónustu úti í bæ. Nægir aðrir eru til þess. Opin-
berar skuldir eiga ekki að fara í sama ferli og kröfur vídeóleigna
sem nota milligöngufyrirtæki til að hrella meinta skuldara.
Á næstu vikum rennur út uppsagnarfrestur hjá fjölda fólks
og um leið hætt við frekari vandkvæðum fyrirtækja sem hér
berjast við að halda sjó í vaxtapíningu og óvissu um framtíð
gjaldmiðilsins. Því er fyrirséð að æ fleiri lendi í því að geta ekki
staðið við skuldbindingar sínar og um leið fari óánægja mjög
vaxandi í samfélaginu og óþol yfir getuleysi stjórnvalda til að
marka skýra stefnu til framtíðar. Í slíku árferði þarf ekki mik-
inn neista til að friðsamleg mótmæli vindi upp á sig.
Þrír mánuðir eru liðnir frá hruni bankakerfisins og tími kom-
inn til að mörkuð verði leiðin út úr þeim vandræðum sem þjóðin
hefur ratað í. Þar hlýtur að vera líklegust til að afla þjóðinni
trausts á ný að taka upp aukið samstarf við aðrar Evrópuþjóð-
ir og sækja þangað bæði umgjörð og bakland handa íslenskum
iðnaði að starfa í. Í þessum efnum eigum við að líta til reynslu
nágrannaþjóða okkar og læra af reynslu þeirra og kannski ekki
síður mistökum.
Á morgun er Þorláksmessa og við tekur jóla- og áramótahald
með góðum fríum sem fólk nær vonandi að nýta sér til að safna
kröftum fyrir baráttuna sem í hönd fer. Á fyrstu vikum næsta
árs fer svo fyrir alvöru að reyna á langlundargeðið í bið eftir
svörum og stefnu til framtíðar.
Nú tekur við jóla- og áramótahald og áhyggjum
af framtíðinni vonandi sem víðast slegið á frest.
Óþol gæti aukist að
hátíðahaldi loknu
ÓLI KRISTJÁN ÁRMANNSSON SRIFAR