Tíminn - 16.07.1982, Blaðsíða 9

■„Undirstrika ber að friðarhreyfingarnar hafa ekki
barist gegn hernaðarbandalögum. Þetta hafa bæði
andstæðingar þeirra gefið i skyn, en einnig ýmsir aðilar
- einnig hér á landi - sem vilja misnota það mikla fylgi,
sem friðarhreyfingarnar hafa, sinni eigin pólitík til
framdráttar“.
Seinni
hluti
vegar að úr heiminum á vegum
erkibiskupsins af Kantaraborg og erki-
biskup Svía hefur boðað til mikillar
kirkjulegrar ráðstefnu á næsta vori um
málefni friðar og afvopnunar og hefur
íslenska kirkjan þegar tilkynnt þátttöku
sína. Þannig mætti raunar lengi telja.
Málefni friðar á jörðu er kirkjunni
ekki óviðkomandi, það hlýtur að vera
markmið hennar að það „fagnaðarerindi
friðarins“ sem henni er falið að boða í
þessum heimi nái að móta þá umræðu
að verulegu marki.
Helstu markmið friðar-
hreyfinganna
En hver eru helstu markmið þeirra
friðarhreyfinga, sem til umfjöllunar
eru? Þau hafa alltaf legið ljós fyrir einsog
fram hefur komið í ræðum, sem fluttar
hafa verið á friðarsamkomum, fjallað
um í umræðuhópum viða um heim, ritað
á kröfuspjöld, sem borin eru um götur
og stræti heimsborganna o.s.frv.
Helstu markmið friðarhreyfinganna
eru þessi: 1. Fjarlægja beri allar SS 20
eidflaugar Sovétmanna og hætt skuli við
uppsetningu hinna nýju eldflauga og
stýriflauga á evrópskri grund. 2. Fram-
leiðsla kjamorkuvopna verði stöðvuð
nú þegar. 3. Hafnar verði viðræður i
alvöru milli kjamorkuveldanna um
fækkun kjamorkuvopna. 4. Reynt
verði að spoma gegn útbreiðslu vopn-
anna með því að komið verði í veg fyrir
útflutning á vopnum. S. Leitað verði
nýrra leiða i vigbúnaði, sem byggist
eingöngu á vörnum og felur ekki í sér
ögrun. 6. Komið verði upp kjamorku-
vopnalausum svæðum á ýmsum stöðum,
sem síðan teygi sig um allan hnöttinn.
Undirstrika ber, að friðarhreyfing-
amar hafa ekki barist gegn hernaðar-
bandalögum. Þetta hafa bæði andstæð-
ingar þeirra gefið í skyn en einnig ýmsir
aðilar - einnig hér á landi - sem vilja
misnota það mikla fylgi, sem friðarhreyf-
ingamar hafa, sinni eigin pólitík til
framdráttar. Vissulega ber því ekki að
neita, að i þeim fjölskrúðuga hópi, sem
fylkir sér undir þau markmið sem að
ofan eru nefnd, em þeir margir, sem
vilja ganga lengra - aðrir vilja kannski
ganga skemur - eins og t.d. kvekarar
og aðrir eindregnir friðarsinnar, sem
hafa um aldir haft á sinni stefnuskrá
útrýmingu allra vopna hvað þá hernaðar-
bandalaga. En friðarhreyfingamar snú-
ast ekki um hemaðarbandalög, þvi fer
viðs fjarri heldur um kjarnorkuvig-
búnað.
Einnig ber að undirstrika, að friðar-
hreyfingarnar hafa aldrei haft i frammi
hugmyndir um einhliða afvopnun. Hins
vegar hafa þær lagt áherslu á það, jafnt
vestan hafs sem austan, að raunhæf á-
byrg Ieið til þess að rjúfa vítahring
vígbúnaðarins væri sú, að einstök ríki
tækju einhliða skref til fækkunar
kjamorkuvopna sinna. Það er vissulega
forkastanleg baráttuaðferð, að gefa í
skyn, að hér séu á ferð útsendarar
risaveldisins í austri. Slikur áróður
hlýtur í flestum tilvikum að vera
byggður á vanþekkingu, í öðrum á
misskilinni pólitik, sem setur skamm-
tímasjónarmið ofar sannleikanum.
Gegn slíkum málflutningi, úr hvaða
átt, sem hann kemur hlýtur kirkjan,
hvar sem hún er i heiminum, í austri eða
vestri að snúast. Hún hlýtur að snúast
gegn þvi þegar þjónar hennar eru
sakaðir á óréttmætan hátt um að starfa
ekki á grundvelli sinnar kristilegú trúar
og lifsskoðunar heldur i þágu flokkspóli-
tískra sjónarmiða.
Um kjarnorkuvopnalaus
svæöi
Hugmyndir um kjarnorkuvopnalaus
svæði eru ekki nýjar af nálinni og hefur
slíkum hugmyndum reyndar þegar verið
hrundið i framkvæmd. Hugmyndir
slikar byggjast á einhliða og marghliða
ákvörðunum. Friðarráð hollensku kirkj-
unnar hefur um árabil barist fyrir þessu
málefni undir vígorðinu „útrýmum
kjarnorkuvopnum úr heiminum, byrj-
um i Hollandi“. En þess má geta, að
fyrstu kjarnorkuvopnin á meginlandinu
voru sett upp i Hollandi (1957). Þessi
barátta hollensku kirkjunnar (en þróun
hennar má rekja skv. samþykktum
kirkjustefna á undanförnum árum svo
og ritinu „Kirche und Kernbewaffn-
ung“, sem er itarlegt upplýsingarrit)
grundvallast á þeirri raunsæju fullvissu,
að vitahringur vígbúnaðarkapphlaups-
ins og ógnarjafnvægisins verði ekki
rofinn nema á þann hátt, að einhver stígi
fyrsta skrefið á ábyrgan hátt til fækkunar
kjarnorkuvopna sinna og kalli þannig á
eftirdæmi annarra. Afstaðan byggir
einnig á þeirri sannfæringu, að kjarn-
orkuvopn verði aldrei notuð i þágu
varnar eins lands,
jafn vel ekki í þágu fælingar.
Sú hugmynd, að mynda kjarnorku-
vopnalaus svæði i Evrópu hefur nú náð
verulegu fylgi viða og nýtur mikils
stuðnings t.d. í yfirlýsingúm sýnóda og
alþjóðlegra kirkjusamtaka. Hvert skref,
sem liggur í átt til hindrunar á útbreiðslu
kjarnorkuvopna er skref frá gereyð-
ingarhættunni, jafnvel einhliða skref
einstakra rikja. Fram hafa komið vígorð
eins og „engin kjamorkuvopn frá
Póllandi til Portúgal“ eða „frá Atlants-
hafi til Úralfjalla". Nýlega var birtm álit
alþjóðlegrar nefndar undir forsæti Olaf
Palme, fyrrv. forsætisráðherra Sviþjóð-
ar, þar er lagt til að myndað verði 150 km
kjamorkukvopnalaust belti beggja
vegna járntjaldsins. Ekki skal fjallað
nánar um þær mörgu hugmyndir, sem
fram hafa komið, en hér er vissulega
mikiivægt mál. Fyrsta skrefið er að
menn sameinist um verkefnið og leiti
siðan leiða til þess að hrinda því i
framkvæmd.
Um nýjar leiðir í vígbúnaði
Víða ræða menn nú hugmyndir um
nýja gerð vigbúnaðar, sem sé þess eðlis,
að hann feli ekki i sér ögmn heldur sé
eingöngu til varnar. Engar hernaðar-
kenningar og ekkert varnarkerfi getur
varað endalaust. Vigbúnaður hefur
tekið miklum breytingum í tímans rás,
hernaðarkenningar Atlantshafsbanda-
lagsins hafa cinnig þróast á skömmum
tíma. Sú var tíðin, að borgir meginlands-
ins treystu öryggi sitt með borgarmúr-
um. Jafnvel heil riki voru viggirt á þann
hátt,t.d. Kína. En slíkarvamirurðu fyrr
en varir lítils virði. Nú spyrja menn um
nýjar leiðir i vamarmálum, sem leysi
menn undan hinni gifurlegu ógn hins
ótrygga ógnarjafnvægis.
Þær kenningar, sem mjög hafa verið
til umræðu undanfarið eru visslega ekki
annað en upphaf nauðsynlegrar við-
leitni. Þær byggja einkum á þvi að
samræma ævafornar leiðir til varnar
þ.e.a.s. leið skæruhernaðar annars
vegar og svo hins vegar fullkomna tækni
í léttum vopnum. Rætt hefur verið um
litlar sveitir, t.d. 20 manna, sem dreift
væri um viðkomandi land þannig að
þéttriðið net myndaðist. Sveitir þessar
hefðu yfir að ráða vopnum af nýjustu og
fullkomnustu gerð (t.d. precision guided
missiles, sem eru léttar eldflaugar búnar
stýritækni, sem leitar uppi markmiðið).
Margir binda vonir við, að unnt verði
með skipulegum aðgerðum að þróa
vígbúnað i nýjar áttir.
Hvað getur kirkjan gert?
í þessu sambandi mætti leiða hugann
að þvi, með hverjum hætti kirkjan getur
látið til sín taka i málefnum samfélagsins
þegar um er að ræða svo mikilvæg
málefni eins og þa ð sem hér um ræðir.
Á hvern hátt getur kirkjan komið
boðskap sínum á framfæri án þess að
eiga á hættu að verða grunuð um að
ganga erinda eins stjórnmálaafls eða
annars?
Þrátt fyrir ýmsa erfiðleika, sem við
blasa að þessu leyti getur kirkjan engu
að siður lagt þungt lóð á vogarskálina og
haft áhrif með ýmsum hætti. Þvi má ekki
gleyma, að kirkjan er i eðli sínu ekki
„stofnun“ í viðteknum skilningi i
nútímanum heldur einmitt „grasrótar-
hreyfing" fólks úr öllu máttum.
Kirkjan, hin eina og heilaga kirkja,
er i raun óskipt þrátt fyrir járntjaldið
langa,sem skiptir heiminum í tvær strið-
andi fylkingar. Þegar spurt er um
friðarhreyfingar i löndum austur-
■ Frá fríðargöngunní miklu í New York, sem talið er
að um 700 þúsund manns hafi tekið þátt í að mati New
York Times.
blokkarinnar hafa menn vafalaust í huga
friðarhreyfingar i líkingu við þær
sem nú láta til sin taka á vesturlöndum.
Enginn fer i grafgötur um þær hömlur
og þær þjáningar, sem kristnir bræður
og systur þekkja býsna vel i löndum
austurblokkarinnar. Samt semáður fer
það ekki milli mála, að áhrif friðarhrey-
inganna hafa þegar borist austur fyrir
járntjald, það má glöggt sjá af sam-
þykktum sýnóda (t.d. í A.-Þýskalandi)
og í starfsemi kirkjunnar (friðarsam-
koma í kirkjum, dagskrá kirkjudaga
o.s.frv.), einnig bera yfirlýsingar bisk-
upa og annarra kirkjuleiðtoga svo og
predikanir því vitni, að bræður og systur
austantjalds reyna við misjafnar aðstæð-
ur að flytja fagnaðarerindi friðarins".
En því má ekki gleyma, að kristin
kirkja, hvort sem hún er austan eða
vestan járntjalds flytur þennan fagnað-
arboðskap friðarins um allan heim. Og
þótt friðarhreyfingar hafi ekki náð að
hasla sér völl austantjalds á sama hátt og
vestan megum við kristnir menn ekki
gleyma því að boðskapurinn um Krist er
í gær og í dag hinns sami og um aldir og
þann boðskap flytur kirkjan hvar sem
hún er i þessum heimi, boðskap um
sáttargjörð og um fyrirgefningu um von
og um frið. Þrátt fyrir skort á mannrétt-
indum austantjalds og viðar i heiminum
gefst kirkjan ekki upp, þvi að þar sem
kirkjan er þar er fólk, sem á sér aðeins
einn leiðtoga, Jesúm Krist og veit að
„framar ber að hlýða Guði en mönnurn".
Uppeldi til friðar
En kirkjan er ekki aðeins alþjóðleg
stofnun, sem sameinar fólk af öllum
þjóðum og tungum. Hér á landi hefur
kirkjan vissulega einnig skyldum að
gegna. Einnig hér ber henni að opna
augu manna fyrir þvi, að friður er
lífsskilyrði tæknialdar, án friðar í stóru
sem smáu lifir maðurinn ekki af hið
mikla rótleysi sem sifelldar tæknibylt-
ingar hafa í för með sér. Þess vegna ber
kirkjunni að viðhalda umræðunni um
friðsamlega sambúð milli manna, hvort
sem það er á heimili,í skóla eða á
vinnustað, henni ber að benda á
nauðsyn þess að efla uppcldi til friðar
og vekja athygli á þeirri hættu, sem af
ofbeldi stafar í hverri mynd sem það
birtist, hvort sem það er i fjölmiðlum,á
heimili.i bókum eða leikjum og leikföng-
um barna. Henni ber einnig að vekja
menn til umhugsunar um leiðir til þess
að umgangast fólk, sem hefur aðrar
skoðanir og aðrar hugmyndir til þess að
forðast fordóma og að fjandsamlegar
grýlumyndir séu dregnar upp af fólki,
sem aðhyllist aðrar skoðanir en maður
sjálfur. Kirkjunni ber að veita rikis-
valdinu aðhald með jákvæðri gagnrýni.
I safnaðarstarfinu getur kirkjan farið
ýmsar leiðir til þess að efla vitundina
um nauðsyn friðsamlegrar sambúðar í
stóru sem smáu t.d. með umræðum um
málefni friðar og afvopnunar, fræðslu:
með friðarvökum, friðarvikum, með
guðsþjónustum,sem hafa að megintema
efni eins og „friður“, „sáttargjörð",
„vinátta" o.s.frv. Þegar kjarnorkuvig-
búnaður er hafður í huga ber kirkjunni
að halda vöku sinni og forða frá þvi, að
fólk aðlagist þeirri ógnun, semi
kjarnorkuvígbúnaði býr. Henni ber
einnig að vekja menn til umhugsunar um
„óvininn", auðvelda mönnum að skil-
greina i hverju sú hætta felst, sem af
honum stafar. - Margt flcira gæti kirkjan
gert til þess að efla starfsemi í þágu
friðarins.Á þann hátt tekur hún þátt i
alþjóðlegri viðleitni kirkna um allan
heim til þess að efla uppeldi til friðar og
bægja frá ógnum styrjalda.
Boðskapur kirkjunnar um
frið
í öðru bréfi sinu til Korintumanna
segir Páll postuli á þessa leið (5:19,20):
„... það var Guð, sem i Kristi sætti
heiminn við sig, er hann tilrciknaði þeim
ekki yfirtroðslur þeirra, og fól oss á
hendur orð sáttargjörðarinnar. Vér
erum þvi erindrekar i Krists stað, eins
og það væri Guð sem áminnti oss“. f
þessum orðum tilgreinir postulinn skýr-
um orðum, hvert sé í raun og veru
hlutverk kristinnar kirkju og þar með
sérhvers kristins manns. Hlutverk hans
er að vera erindreki i Krists stað, sem
boðar þessum heimi orð sáttargjörðar-
innar. En það getur hún þá aðeins gert,
þegar hún er sjálf höndluð af þessu sama
orði og opnar eyru sin fyrir þvi.
í kveðju altarissakramentisins, friðar-
kveðjunni: „friður sé með yður“. birtist
ekki aðeins sá guðlegi veruleiki, sem
kirkjan þiggur, heldur um leið sá
veruleiki,sem hún er send með út í
heiminn. í þeim orðum, sem Jesús mælti
til lærisveina sinna að skilnaði, áður en
gangan til krossins hófst sagði hann:
„minn frið gef ég yður, ekki gef ég yður
eins og heimurinn gefur“ (Jóh. 14:27).
„Það eru örlög hans að verða krossfestur
annað hvort í orði eða verki, ekki aðeins
kristnir friðflytjendur hafa fengið að
sannreyna það. Enginn, sem ekki er
reiðubúinn til þess að sæta þeim
örlögum ætti að tjá sig fúsan til
leiksins". í orðum enska biskupsins
kemur fram sú trúarvitund, sem tekur
mið af krossinum, theologia crucis,
samkvæmt henni felst sæla friðflytj-
andans ekki í öðru en þvi að fá að feta
i slóð frelsarans, sem hefur ekki lokkað
hann til fararinnar með þvi að bjóða
honum gull og græna skóga heldur skyldi
hann vera viðbúinn öðrum teiknum af
hendi heimsins: „og þér munuð verða
hataðir af öllum vegna nafns mins“ (Mt.
10:22). Trú krossins er vissulega róttæk
trú, sem kallar á róttækan lifsstíl sem
býður hinu illa valdi haturs og ótta
byrginn með mótleik úr óvæntri átt: með
trausti, vináttu, með kærlcika. Allt i
trausti til þess, að slóð sem Jesús fetaði
og ruddi kirkju sinni muni liggja
framhjá hyldýpinu til lifsins.
En guðfræði krossins er einnig guðfræði
upprisunnar: o crux ave spes unica er
hin þverstæðukennda trú krirkjunnar
um allar aldir, ekki sist nú, þegar menn
leita þess öryggis, sem ekki er til í
þessum heimi með þeim hætti að
leita skjóls i skugga vopna, sem geta
tortýmt þeim. Á þeirri leið finnur
maðurinn ekki frið þegar til lengdar
lætur, hvernig sem á málið er litið,
maðurinn hefur leitt sjálfan sig í gildru,
sem hann getur ekki leyst sjálfan sig úr,
hann hefur skapað svo „stóran stein að
hann getur ekki lyft honum sjálfur“. Það
imyndaða öryggi er byggt á rökfræði,
sem aldrei fyrr í sögunni hefur verið
notað sem leiðarljós í leit mannsins að
öryggi, rökfræði óttans. Það var enginn
annar en Albert Einstein, sem sagði, að
öryggi byggðist eftir allt saman „á
ákveðnu gagnkvæmu trausti milli ólikra
aðila“. Aldrei fyrr i sögunni hcfur
maðurinn fundið hversu mikill snillingur
hanner að leysa tæknileg vandamál en á
sama tíma hugmyndalaus þegar finna
skal leiðir til friðsamlegrar sambúðar.
Leið vopnanna er leið uppgjafar.
En það erekki still kirkjunnar að boða
uppgjöf og vonleysi. Okkar timar bera
vitni um mikið vonleysi. Skv. skoðana-
könnun BBC nýlega var helmingur
aðspurðra sannfærður um það að
heimurinn mundi líða undir lok vegna
kjarnorkusprengingar fyrir árið 1990.
Kirkjan er ekki ókunnug hugmyndum
um, að þessi jörð ætti eftir að liða undir
lok. Frumkirkjan vænti endurkomu
Krists og jafnframt vænti hún þess, að
heimurinn liði undir lok og frumefnin
leystust sundur í eldi. En þeir biðu án
þess nokkuð gerðist. En jafnvel þessi
vitund umforgengileika jarðarinnar dró
ekki kjarkinn úr kirkjunni og dró hana
heldur ekki burt frá hinu jarðneska lífi.
Marteinn Lúther sagði „Jafnvel þótt ég
vissi, að heimurinn ætti að farast á
morgun og ég hefði ákveðið að
gróðursetja eplatré í dag, þá myndi ég
samt gera það“. Kirkjan lítur á þessa
jörð í viðara samhengi. Stundum hefur
þessi þáttur trúarinnar reyndar dregið
ýmsa sértrúarhópa frá lífinu svo að þeir
hafa afskrifað jörðina og gefið hana upp
á bátinn.
En trú Nýja testamentisins, sem hinn
kristni lífsstíll er mótaður af í innsta
eðlisínu er markaður sérkennilegu
samblandi af skeytingarleysi og um-
hyggju. Á sama tíma og kristinn maður
lætur sér þessi forgengilegi heimur í léttu
rúmi liggja ber hann meiri umhyggju
fyrir honum en nokkur annar maður á
þessari jörð. Hann mun ekki týna hjarta
sínu i þessum heimi, en hann er
reiðubúinn að týna lífi sínu fyrir
heiminn. Ávextir þessa lífsstfls eru
sambland af þjáningu og gleði, úthaldi
og von, sem hefur í sjálfu sér litið
sameiginlegt með „venjulegri“ bjart-
sýni. Sú von, sem Biblian talar um er
„von gegn von“, von upprisunnar, sem
horfist í augu við veruleika lífsins, við
þjáningar og ótta, við hatur og öngþveiti
- en heldur samt áfram.