Tíminn - 17.07.1982, Blaðsíða 7

■ „Með því að láta eitthvað af
jökulkvíslum Skjálfandafljóts til suðurs,
erum við að skapa verðmæti, sem er mjög
eðilegt að nota að hluta hér í héraði. Við
höfum ekki efni á því að hafna þessum
möguleika umræðulaust, atvinna og nýt-
ing landkosta er okkar hagsmunamál“.
sérfræðingum Veiðimálastofnunar
um hugsanleg áhrif vatnstökunnar, á
göngu fisks, á veiðiskilyrði, á upp-
eldisskilyrði í Fljótinu:
1. Við einhverja jökulvatnstöku.
2. við töku alls jökulvatns úr fljótinu.
B. Ennfremur fá álit sömu aðila á
afleiðingum íshólsvirkjunar gagnvart
framangreindum atriðum.
C. Að fengnum þessum álitsgjörðum
verði málið kynnt félagsmönnum.
Þessi tillaga fékkst ekki rædd, og var
vísað frá með dagskrártillögu er sam-
þykkt var með 14 atkvæðum gegn 9.
Ég spyr, hvar eru menn staddir, sem
ekki vilja heyra álit sérfræðinga?
Mest er mér hugleikið hvað gerist við
virkjun. Öllum má ljóst vera að
ræktunarstarf hér á efra vatnasvæðinu
verður ekki stöðvað nema um tima,
aðrir munu taka upp þráðinn, þótt
seinna verði, við höfum einfaldlega
ekki efni á þvi að nota ekki möguleika
okkar, hvort heldur er til rafmagns-
framleiðslu eða fiskiræktar. Mjög spenn-
andi hugmynd hefur verið sett fram af
Ara Teitssyni um nýtingu stöðuvatn-
anna á svæðinu, til uppeldis laxaseiða i
stórum stíl, og töku laxins i gildrur. Mér
er spurn, með virkjun fljótsins við íshóls-
vatn og 115 Gl. miðlun við Hrafnabjörg,
og þá um leið stórum minna sumarvatn,
skapast þá ekki skilyrði fyrir gildru-
veiðina? Ég lit að vísu þannig á þessa
hugmynd, að hún leysi ekki af fisk-
vegagerðina, heldur komi sem viðbót.
Ég tel ennfremur, að okkur beri að nýta
möguleika Skjálfandafljóts til rafmagns-
framleiðslu. Vatn skortir á vélarnar
sunnan fjalla i lélegri vatnsárum, til að
standa við samninga um forgangsorku,
og í betri árum til að selja enn meira af
ódýrri afgangsorku til Austfjarða og
Vestfjarða, ekki skil ég það að fólki þar
sé of gott ef það getur lækkað
kyndingarkostnað sinn með þessari
vatnstöku. Ég bendi á þetta til þess að
menn átti sig á því hve málið kemur
mörgum við.
Því er haldið fram nú að Landsvirkjun
geti ekki skilað vatninu aftur til norðurs,
er komi að virkjun Fljótsins hér, áður
hefur þvi verið haldið fram, að
Landsvirkjun gæti ekki náð kvislunum
suður, réði ekki við það. Ég tel það
engin rök i málinu, mannvirki verða að
vera gerð þannig að þau þjóni sinu
hlutverki.
Ég spyr, gætum við hugsað okkur að
búa við 23m. háa jarðvegsstiflu við
Hrafnabjörg og 180 GI. (gigalitra) af
vatni. þar á bak við, ef við getum ekki
treyst mannvirkjum í Vonarskarði, sem
yrðu án uppistöðulóna? Nú er bent á
náttúruvemd, spillt yrði Vonarskarði.
Mér finnst hæpið að þeir hinir sömu er
vilja virkjun við Ishólsvatn geti sett sig á
móti breytingu á rennsli einhverra
kvísla í Vonarskarði.
Ég bið menn að athuga að i öllum
hugmyndum um virkjun er gert ráð fyrir
algjörri miðlun Fljótsins, miðað við
léleg vatnsár. Munur á mestu og minnstu
vatnsárum er 95m3:67m’ (sjá heimild.)
Hér mundi verða um mjög mikla
náttúrufarsröskun að ræða en náttúru-
vernd um leið, lækkun vatnsborðs
Fljótsins yfir sumarið. Hlyti sú lækkun
ekki að koma Útkinn til góða í lækkandi
jarðvatnsstöðu? Nákvæmlega engu máli
skiftir með hvaða hætti framburður
Skjálfandafljóts er til kominn, úr jökli
úr farveginum, af örfoka öræfum ofan
Bárðardals. Þessi framburður sest að
þar sem land er flatara, og eftir því sem
framburðurinn er finkornóttari, eftir
þvi kemst hann lengra niður farveginn.
Þess vegna höfum við hér i dal svo grófa
og óhentuga steypumöl og oft óhreina
af jökulleir, og aldeilis ómögulegt að fá
nokkurn mann hér til að telja það kost
á steypumölinni.
Hvaða áhrif hefur 180 GI. miðlun í
íshólsvatni á vatnið? Ýmist er gert ráð
fyrir 13 m. hækkun á vatnsborði eða 2m.
lækkun í lágmarksstöðu, eftir þvi um
hvaða áætlun er að ræða. Aigjör
forsenda virkjunarinnar er að Suður-á
verði tekin úr farvegi sínum og beint til
íshólsvatns, i einni áætlun Svartá líka.
Hvemig geta menn þá talað um
náttúruspjöll i Vonarskarði, þar yrði
tæpast um annað en tímabundna
ráðstöfun að ræða. Ég bendi á þann
möguleika að miðla vatni i framtíðinni
ýmist suður eða norður eftir þörf
virkjananna í hvert sinn, ekki er
endilega vist að léleg vatnsár fari
saman sunnan og norðan fjalla. Hvernig
væri að nota Fjórðungsvatn í því skyni?
Það skulu menn athuga að stærð og
þá um leið hagkvæmni íshólsvatns-
virkjunar ræðst af lélegustu vatns-
áruniun, ekki af meðalrennsli, þetta
kemur glöggt fram i áætlunum.
Mér er það ljóst að við Bárðdælir
erum sér á parti, við einir höfum engar
tekjur af Fljótinu, það treglega hefur
gengið með fiskvegagerðina að margir
eru algjörlega búnir að missa trúna á að
þar komi nokkum timann i okkar hlut,
þvi vilja menn nú fá vatnið greitt fyrst
og fremst i rafmagni.
Norður-Kinnungar gætu fengið
greiðslu fyrir vatnstökuna með sand-
dælingu úr Fljótinu, þar gengur land
fram um hálfan til heilan metra á ári
vegna framburðar og Fljótið rennur
því eðlilega á flötu landi siðustu
kílómetrana, og á alltaf og erfiðara með
að hreinsa sig út. Allir fengju nokkuð í
sinn hlut, þar sem veiðiskilyrði mundu
batna mjög, kannski göngur og uppeldis-
skilyrði lika.
Ég óttast mjög um framtið þessara
byggðarlaga, ef forsvarsmenn taka upp
þá stefnu að vilja ekki semja um neitt,
ekki einu sinni ræða málin. Hvemig
getum við sótt okkar hagsmunamál á
öðmm sviðum, það kreppir að okkar
landbúnaði, hásveitir eiga meira í vök
að verjast en lágsveitir. Bið menn að
athuga það.
Ég tel að við hér í dal séum búnir að
sýna mikla biðlund í sambandi við
fiskvegagerð, og höfum í raun fært þar
óþarflega miklar fórnir, og sé enga
ástæðu til að færa meiri fórnir vegna
þessa vatnsfalls okkar, heldur vil ég trúa
því að við lifum i upplýstu þjóðfélagi,
og þar eigi að nýta landkostina, og séu
þeir ekki fyrir hendi þá verði að sanna
það.
Ég lét þess getið i siðustu grein minni,
að mér þætti miður að til þessara skrifa
skyldi koma, þar átti ég við, ef að líklega
kæmi til þess að áframhaldandi deilur
yrðu um þetta mál, að eitthvað mundi
þá dragast inn i þau, sem betur hefði
legið í láginni.
Með því að láta eitthvað af jökul-
kvíslum Skjálfandafljóts til suðurs,
emm við að skapa verðmæti, sem er
mjög eðlilegt að nota að hluta hér í
héraði. Við höfum ekki efni á þvi að
hafna þessum möguleika umræðulaust,
atvinna og nýting landkosta er okkar
hagsmunamál.
Hlíðskógum 5. júli 1982.
Jón Aðalsteinn Hermannsson.
Heimild: Virkjun Skjálfandafljóts við íshóls-
vatn, samanburður áætlana. Unnið fyrir
Orkustofnun, 1974. Verkfræðiþjónusta Dr.
Gunnars Sigurðssonar.
bændaskólanum á Hvanneyri og bjó sig
undir bóndastarfið sem hugur hans
stefndi að. Hann kom heim með
konuefni og hóf búskap á Kolsstöðum á
næstu missimm, fyrst i félagi við föður
sinn. Hinn 28. des. 1956 kvæntist hann
Ingigerði Benediktsdóttur, heitkonu
sinni, ættaðri úr Steingrimsfirði, og um
sama leyti tóku þau alveg við búi á
Kolsstöðum. Ingigerður, sem lifir mann
sinn, er styrk og stillt mannkostakona
sem lítt haggast þótt á móti blási og
hefur ekki látið sinn hlut eftir liggja í
farsælli sambúð þeirra og harðri lifsbar-
áttu. Þau eignuðust tvo syni, Sigurð sem
fæddist 30. jan. 1952, og er nýkvæntur
Margréti Jóhannsdóttur og búa i
Reykjavik, og Jakob, fæddan 7. mars
1965. Hann dvelst heima.
Guðmundur hneigðist snemma til
sauðfjárbúskapar, varð ungur að ámm
afburðaglöggur á kosti og meðferð
sauðfjár og ágætur fjárræktarmaður i
búskap sinum. Hann hélt afkvæma-
skýrslur og ættbækur fjárstofns sins af
mikilli alúð og vandvirkni. Hann bætti
fé sitt jafnt og þétt með úrvali,
kynbótum og umhirðu og mörg hin
síðari ár voru um 80% af ám hans
tvílembdar, og þó hafði hann jafnan
hæstu eða nær hæstu meðalvigt frálags-
dilka í sveitum þar sem vænleiki sauðfj ár
er mikill víðast hvar.
En hann lét sér ekki nægja að rækta
fjárstofninn heldur réðst líka i mikla
túnrækt bæði heima við gamla bæinn og
nokkru vestar i hliðinni þar sem skýlla
er og jarðvegur dýpri. Þar ræktaði hann
rrrest þegar á leið.
Snemma á búskaparárum þótti Guð-
mundi einsýnt að ráðlegt væri að flytja
Kolsstaðabæ vestur i hliðina, þar sem
túnræktin var mest og bæjarstæði bæði
ágætt og fagurt. Það gerði hann fyrir
nokkrum árum, og þau hjón höfðu lokið
þar byggingu vandaðs ibúðarhúss og
búið um sig til búskapar enda flutt
þangað fyrir nokkru. Á siðustu árum
sótti Guðmundur töluvert vinnu út fyrir
heimilið. Hugur hans leitaði oft inn á
heiðamar og hann tók varla á heilum sér
nema hann gæti horfið þangað vor,
sumar og haust. Hann hafði allmikla
umsjón með girðingum þar fyrir sveit-
unga sína lengi vel. Þegar nýja
sláturhúsið var byggt í Borgarnesi og
tekið upp færibandakerfi þar við slátrun,
hið fyrsta á landinu, lærði Guðmundur
fláningu með þeirri aðferð hjá erlendum
leiðbeinendum sem hingað komu, enda
var hann þá orðinn annálaður afkasta -
og hagvirknismaður við það starf. Siðan
hefur hann verið þar i verki hvert haust,
og þegar þessar slátrunaraðferðir voru
teknar upp i nýjum sláturhúsum í öðrum
landshlutum hefur Guðmundur oft verið
fenginn til leiðbeininga við fláningu á
færibandi á öðrum stöðum.
Guðmundur var ágætur hestamaður
og átti góðhesta sem hann hafði ómælt
yndi af á góðum stundum, m.a. við
eftirlætisstarf sitt, fjárgæsluna og heiða-
vörsluna.
Drengir á ýmsu reki hafa dvalist mörg
sumur hjá þeim Kolsstaðahjónum. Það
var á orði haft hve miklu ástfóstri þeir
tóku við heimilið og fólkið svo að þeir
hafa leitað þangað aftur og aftur fram á
fullorðinsár eins og þar væri annað
heimili þeirra. Gott atlæti við þessa
sumargesti var auðvitað óskilið mál
þeirra Kolsstaðahjóna, en Guðmundi
var einstaklega lagið að skilja þessa
drengi og laða þá til samstarfs og góðrar
viðleitni. Þeir urðu nánir vinir og félagar
hans í starfi og leik.
Sigurður faðir Guðmundar dvaldist
heima á Kolsstöðum fram á niræðisaldur
við góða aðhlynningu. Systkini Guð-
mundar, börn þeirra og venslafólk, voru
þær ætíð aufúsugestir, og sum bræðra-
börn hans voru þar i sumardvöl. Þegar
við tókum að gera okkur sumarhreiður
í hlíðinni neðan við nýja Kolsstaðabæ-
inn skorti ekkert á alúðarmóttökur
heimafólks. Þótt Guðmundur sæi ekki
fram úr eigin önnum var hann ætíð
boðinn og búinn að veita okkur alla þá
hjálp sem hann mátti. Samstarf og
sambýli okkar og fjölskyldna okkar
þama varð að nýju og nánara bræðralagi
en tími og aðstæður höfðu leyft áður og
við fáum aldrei þakkað eins og vert er.
Og nú er Guðmundur á Kolsstöðum
allur, fallinn í miðri lífsönn. Hann
gengur ekki framar glaður og reifur til
starfa í hliðinni sinni. Hófblök fáksins
hans hlymja ekki lengur á grund og götu
eða hraunhellunum við Fljótstungurétt
þar sem hann fagnar safninu og
sveitungum sínum af fjalli. Og nú er
hann hættur að líta inn til nágrannanna
með glöðu fasi eða bregða sér i leikinn
með félögunum i sveitinni.
Með honum er genginn góður dreng-
ur. Guð blessi minningu hans.
Þorbjörg Oj> Þorkell,
Þórey og Ogmundur