Tíminn - 18.07.1982, Blaðsíða 20

SUNNUDAGUR Í8. JÚLÍ 1982
Fischer
— Mesti skák-
snillingur
allra tíma?
Seinni hluti
Þegar við skildum við Bobby Fischer
fyrir viku var komið árið 1967 og hafði
gengið á ýmsu hjá bandaríska skáksnill-
ingnum. Hann sá óvini í hverju horni en
var að iíkindum verstur óvinur sjálfs
sín . Bobby hafði mjög ungur hafist til
metorða, hafði tröllatrú á sjáifum sér og
þoldi illa mótlæti - hvort heldur var
ímyndað eða raunverulegt. Stundum
var eins og hann væri beinlínis að ganga
af göflunum en öðrum stundum dró
hann sig i hlé og tefldi þá ekki svo
mánuðum og jafnvel árum skipti.
ræktaði þá móðgunargirni sína og
ofsóknarbrjálæði. En Fischer hafði sín
prinsip sem hann fylgdi hvemig sem allt
veltist og eftir áskorendamótið i Cur-
acao 1962 varð hann sannfærður um að
Sovétmenn beittu hann alls kyns
brellibrögðum til að koma í veg fyrir að
hann hrifsaði af þeim heimsmeistara-
titilinn, sem hann var að sjálfsögðu
handviss um að bæri sér og engum
öðrum. Hann tók ekki þátt i næsta hring
heimsmeistarakeppninnar, og tefldi
næsta lítið um tveggja til þriggja ára
skeið. Árið 1967 sýndist ætla að skipta
sköpum. Fischer hafði lent í öðru sæti á
mótinu í Santa Monica árið áður en
siðan sigrað með yfirburðum á meistara-
móti Bandarikjanna um áramótin og nú
virtist hann þyrstur i skák. Hann tefldi
á tveimur alþjóðlegum skákmótum, í
Monaco og Skopje, og vann bæði, en að
visu naumlega. Á báðum þessum
mótum tapaði Fischer fyrir sovéska
stórmeistaranum Efím Géller, en síðast
er þeir mættust - í Havana 1965 - hafði
Frá Bent Larsen á milli-
svæðamótinu á
Las Palmas:
■ Töfluröðin á millisvæðamótinu er
svona: 1. Browne, 2. Pinter, 3. Ribli, 4.
Bouaziz, 5. Suba, 6. Karlsson, 7.
Túkmakov, 8. Petrósjan, 9. Larsen, 10.
Smyslov, 11. Psakhis, 12. Mestel, 13.
Sunye, 14. Timman.
í fyrstu umferð vann ég Karlsson,
Túkmakov vann Petrósjan (!), Timman
vann Browne eftir að bafa verið með
mjög erfiða stöðu, Ribli og Mestel gerðu
jafntefli, Suba-Smyslov fór i bið,
sömuleiðis Pinter-Sunye og Psakhis
varð að sætta sig við jafntefli gegn
Bouaziz.
í annarri tætti Pertrósjan Timman i
sig i nokkrum leikjum, Ribli vann
Sunye, en ég gerði jafntefli við
Túkmakov, og Browne við Pinter.
Psakhis byrjar ekki vel, hann hefur
sennilega tapað biðskák gegn Suba, en
landi hans Smyslov vinnur Karlsson
Ifldega. Biðskák Mestels og Bouaziz er
jafnteflislegt endatafl.
Fischer einnig tapað, og er Géller annar
af tveimur stórmeisturum sem Fischer
hefur lakari árangur gegn (þá eru ekki
taldir með þeir sem hann tefldi aðeins
við einu sinni og slysaðist til að tapa).
Géller og Fischer mættust tiu sinnum,
Géller vann fimm sinnum, Fischer
þrisvar en aðeins tvær skákir urðu
jafntefli. Hinn stórmeistarinn er Mikháil
Tal sem vann Fischer fjórum sinnum (i
öll skiptin í áskorendamótinu 1959) en
tapaði aðeins tvívegis.
■ Síðar þetta sama ár, 67, var runnin
upp sú stóra stund sem skákunnendur
höfðu beðið árum saman: Fischer hóf
taflmennsku á millisvæðamótinu í
Sousse í október: Ný atlaga hans að
heimsmeistaratitlinum! Ogbyrjun Fisch-
ers var glæsileg. Hann vann hverja
skákina á fætur annarri og eftir að hafa
teflt tiu skákir hafði Fischer hlotið átta
og hálfan vinnig og var efstur á mótinu.
En þá lenti hann í deilum við
skipuleggjendur mótsins og þótt tilefnið
virtist lítið þróaðist rifrildið þar til svo
fór að Fischer hætti, gekk út! Þetta voru
gifurleg vonbrigði fyrir skákheiminn og
þá ekki síður að nú hóf Fischer rétt eina
útlegð sina sem ekki linnti fyrr en
1970. 1968 tefldi hann að visu á tveimur
skákmótum og vann bæði léttilega en
annars tefldi hann ekkert fyrr en 1970.
Þá var að hefjast nýr hringur heims-
meistarakeppninnar og Fischer var
farinn að hugsa sér til hreyfings. Honum
var að sjálfsögðu boðið sæti í heimsliðinu
sem keppti við lið Sovétrikjanna árið
1970 og öllum á óvart féllst Fischer á að
tefla á öðru borði. Bent Larsen hafði
staðið sig frábærlega vel undanfarin
misseri svo ekki þótti stætt á öðru en
bjóða honum efsta sætið, cinkum með
tilliti til þess að Fischer hafði nær ekkert
teflt svo árum skipti. Hver sem ástæðan
fyrir þessari skyndilegu og ódæmigerðu
hógværð Fischers var (e.t.v. hefur hann
ekki viljað mæta Spasskíj í einvigi fyrr
en heimsmeistaratitillinn væri i veði),
þá sigraði hann Petrósjan býsna auð-
veldlega, 3-1. Síðan lá leið hans á sterkt
alþjóðlegt mót sem haldið var i Rovinj
og Zagreb i Júgóslaviu og þar'-vann
Fischer yfirburðasigur, fékk 13 vinninga
en í 2.-5. sæti komu Hort, Gligoric,
Smyslov og Korchnoi óg neðar m.a.
Petrósjan, Ivkov og Uhlmann. A móti í
Buenos Aires skömmu síðar vann
Fischer enn stærri sigur, fékk 15
vinninga af 17 mögulegum og 3.5
vinningur var niður á næsta mann, nýju
sovésku stjömuna Vladimír Túkmakov
sem fékk 11.5 vinning.
Þeir Túkmakov mættust i fyrstu
umferð og Fischer, sem hafði hvítt, kom
öllum á óvart með þvi að leika í fyrsta
leik b2-b3 (en annars lék hann nær
eingöngu e2-e4 eins og allir vita) og
Túkmakov tapaði skákinni í rúmlega 20
leikjum! í þriðja sæti á þessu móti varð
Panno með 11 vinninga, þá Gheorghiu,
Najdorf og Reshevsky með 10,5 vinning
hver, neðar m.a. Smyslov, Mecking,
Quinteros o.fl.
Næst tefldi Fischer á ólympíumótinu
í Siegen i Þýskalandi. Fischer tefldi alls
á fjómm ólympíumótum fyrir Bandarík-
in og stóð sig jafnan vel, nema helst i
Vama 1962, og þátttaka hans hafði
sömuleiðis góð áhrif á aðra keppendur
i bandaríska liðinu. Þess má geta að
ólympiumótið i Siegen var hið fyrsta
sem keppinautarnir Fischer og Reshevs-
ky tóku báðir þátt i og Bandarikjamenn
væntu þvi mikils af sinni sveit. Þetta
ólympiumót þótti eitt hið mest spenn-
andi i langan tima en Bandaríkjamönn-
um gekk ekki sem skyldi. Sovétmenn
sigmðu eftir harða keppni við Ungverja
og Júgóslava en Bandarikjamenn urðu
að sætta sig við fjórða sætið. Fischer stóð
sig ágætlega en tapaði einni skák - fyrir
Spasskíj. Áhuginn sem skák þeirra vakti
var gífurlegur en það var hart barist á
báða bóga. Um tima héldu menn að
Fischer hefði betri stöðu en þá teygði
hann sig of langt, Spasskij náði að snúa
vöm i sókn og vann örugglega. Ef til vill
hefur þessi skák fyllt Spasskij óþarfa
kæruleysi gagnvart hættunni frá Fischer.
Siðasta skákmótið sem Fischer tefldi
á var millisvæðamótið sem haldið var á
Mallorca í nóvember og desember
1970. Mótið var geysilega langt og erfitt,
keppendur vom 24, en Fischer hafði
algera yfirburði yfir keppinauta sina,
endaði með 18.5 vinning af 23 möguleg-
um, en i 2.-4. sæti lentu Larsen (sá eini
sem vann Fischer), Géller (loksins vann
Fischer hann!) og Robert Húbner, þá
óþekktur. Þeir fengu allir 15 vinninga,
og ásamt þessum fjómm komust þeir
Tæmanov og Uhlmann í áskorendaein-
vigið en þeir deildu 5.-6. sæti með 14
vinninga. Fischer var nú kominn af stað
í áttina að heimsmeistaratitlinum og
eftir þetta tefldi hann ekkert nema i
áskorendaeinvigjunum.
Hin fyrstu þeirra hófust í maí 1971.
Fischer skyldi tefla við Tæmanov frá
Sovétríkjunum og áttu þeir að tefla tiu
skákir. Teflt var i Vancouver í Kanada
og satt að segja bjuggust fæstir við þvi
að Tæmanov gæti stöðvað Fischer, þó
hann léti digurbarkalega sjálfur. Enda
vann Fischer fyrstu skákina. Siðan vann
Fischer aðra skákina, og þá þriðju.
Fjórðu skákina til, þá fimmtu og loks þá
sjöttu! Einviginu var lokið 6-0!! Ótrúleg
úrslit en menn hugguðu sig við að
Tæmanov væri varla nógu sterkur fyrir
kompaniið i áskorendaeinvigjunum,
auk þess hefði hann náð 5.-6. sæti á
millisvæðamótinu með vægast sagt
gmnsamlegum hætti. En hvemig átti þá
að bregðast við úrslitunum í næsta
einvigi Fischers, gegn kappanum Lar-
sen?
Auðvitað vita allir hvemig fór: 6-0.
Larsen hafði gengið frábærlega vel
næstu árin á undan og þó flestir hafi spáð
Fischer sigri i einvígi þeirra bjuggust
menn við harðri baráttu þessara tveggja
sókndjörfu skákmanna. Og vissulega
varð baráttan hörð og vissulega var það
sjálf sókndirfska Larsens sem varð
honum að falli i nokkmm skákanna.
Hann átti jafntefli hér og þar en vildi
meira; gætti sín ekki á þvi að þó slík
taktik, gæfist vel gegn venjulegum
skákmönnum þá dugi ekki að gefa
Fischer færi á sér. Aumingja Larsen var
niðurbrotinn lengi á eftir!
I úrslitum áskorendaeinvigjanna
mætti Fischer Petrósjan, en ansi var leið
þeirra i þetta einvigi ólík. Fischer hafði
sem fyrr kom fram unnið sex skákir í
röð, en Petrósjan (sem hafði unnið
Húbner og Korchnoi) hafði unnið tvær
skákir en gert fimmtán jafntefli! Og
Fischer vann fyrstu skákina nokkuð
ömgglega. Hann hafði þá unnið 20
skákir í röð gegn sterkum stórmeistur-
um! Aðra skákina vann Petrósjan aftur
á móti og síðan komu þrjú jafntefli i röð
þar sem Armeníumaðurinn hafði yfir-
leitt ögn betri stöðu. Ætlaði Petrósjan
að stöðva sigurgöngu Fischers? En nei
- sjöttu skákina vann Fischer og eftir
það var hann óstöðvandi, vann þrjár
skákir til viðbótar í röð og einviginu var
lokið. Nú var það aðeins Spasskíj einn
sem stóð í vegi Fischers.
Fischer var, eins og fram hefur komið,
enginn vinur „kommanna“ í Sovétríkj-
unum og þótt hann væri sæmilegasti
kunningi margra sovéskra skákmanna
leyndi sér ekki að hann hafði ekki alltof
mikið álit á þeim. Spasskíj var hér
nokkur undantekning. Þeir Fischer vom
prýðis kunningjar og virtu hvor annan
mjög. Fischer hafði til dæmis haft
Spasskíj með á hinum umdeilda lista
sínum yfir tíu bestu skákmenn allra
tíma, en þann lista sagði hann byggjast
á einstökum skákum fremur en úrslitum
og árangri viðkomandi skákmeistara.
Listinn, sem vel að merkja var tekinn
saman löngu áður en Spasskíj varð
heimsmeistari, var svona: Staunton,
Steinitz, Morphy, Tsígórín, Tarrasch,
Capablanca, Alekhine, Reshevsky, Tal
og Spasskij - mesta athygli, og
hneykslun, vakti að Fischer taldi ekki
ástæðu til að hafa Lasker á þessum lista
sinum. En hvað um það, nú stóð fyrir
dymm einvígi þeirra Fischers og
Spasskijs. Árangur Fischers árin á
undan gerði það að verkum að öllu fleiri
töldu hann líklegan sigurvegara en þó
var á það bent að Fischer hefði aldrei
unnið skák af Spasskij en Rússinn hins
vegar unnið þrjár og þrisvar orðið
jafntefli. Hér verður ekki farið nánar út
í þetta einvigi sem flestum íslendingum
er vitanlega í fersku minni, látum okkur
nægja að segja að Fischer hafði algera
yfirburði gegn Spasskij, sem að visu var
stundum ekki skugginn af sjálfum sér,
og vann verðskuldaðan sigur. Hann var
óumdeilanlega langsterkasti skákmaður
heims.
Síðan hefur hann ekki teflt opinber-
lega. Svo margt hefur verið rætt og ritað
um ástæður þess að allir, sem yfirleitt
hafa áhuga, þekkja til málsins þótt
enginn viti nákvæmlega hvers vegna
Fischer kastaði glæstum ferli sínum á glæ
vegna atriða sem vart gátu talist
stórvægileg. Hverfandi likur em á því
að Fischer setjist nokkm sinni aftur að
skákborðinu - þó er aldrei að vita, þvi
maðurinn er óútreiknanlegur - en hitt
segja heimildir að hann fylgist enn mjög
vel með allra þróun skáklistarinnar,
nýjungum í fræðunum og svo framvegis.
Öðruhvom spyrst út að nú hafi Fischer
teflt leynilegt æfingaeinvígi við þennan
skákmanninn eða hinn en sennilega er
enginn fótur fyrir slikum fregnum. Aftur
á móti er nokkuð sannað mál að Fischer
sjálfur tefldi þær skákir gegn tölvunni
sem honum vom kenndar árið 1977.
Náttúralega vann hann allar þrjár.
Skákstill Fischers? Það hafa margir
lent i vandræðum þegar lýsa á honum i
nokkmm orðum. Fischer var geysilega
fjölhæfur skákmaður (þrátt fyrir óvenju
takmarkaða byrjananotkun) og hafði í
rauninni enga sérstaka veikleika, svo
margir hafa farið auðvelda leið að
markinu; sagt að skákstill Fischers væri
einfaldlega fullkominn! En veltum fyrir
okkur nokkmm atriðum.
í byrjun ferils var Fischer oft gagnrýndur
fyrir það hversu fáum byrjunum hann
beitti. Vora byrjanir hans enda veikleiki
i upphafi þegar andstæðingar gátu
nánast gengið að sömu byrjunum visum
og Fischer hafði enn ekki öðlast
nægilega fæmi til að teljast ömggur. En
eftir því sem árin liðu rannsakaði
Fischer byrjanir sinar æ betur og var
sífellt að koma fram með einhverjar
nýjungar í fræðum sem allir héldu að
væm fullrannsökuð. Sama gildir um þær
skákir sem þar áhorfendum þótti Fischer
taka óhemju áhættu. Sú var sjaldnast
raunin, Fischer hafði þvert á móti
rannsakað byrjanimar svo vel að hann
hafði allt sitt á þurrn. Auk þess má nefna
að undir lok ferils sins virtist Fischer
reiðubúinn til að beita fleiri byrjunum
en hafði áður gert (eins og sjá mátti af
dæminu með skák hans við Túkmakov)
og hann lét sig jafnvel hafa það að leika
1. d2 - d4 sem hann hafði áður fyrirlitið
af öllu hjarta.
Fischer sóttist eftir fullkomnun. Það