Tíminn - 01.08.1982, Blaðsíða 9
SUNNUDAGUR 1. ÁGÚST 1982
Stef nubreyting Sjálfstæðis-
flokksins í utanríkismálum
■ Frá undirrítun nýja viðskiptasamningsins milii íslands og Sovétríkjanna. Tímamynd: Róbert
■ Stjórn Sölumiðstöðvar hraðfrysti-
húsanna hefur að gefnu tilefni sam-
þykkt tvær ályktanir, sem snerta
utanríkisviðskipti.
Fyrri ályktunin er á þessa leið:
„Vegna þeirrar umræðu, sem orðið
hefur í tilefni undirritunar efnahags-
samnings milli Sovétríkjanna og ís-
lands, vill stjórn Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna taka fram:
Allt frá árinu 1953 hefur SH átt
umfangsmestu viðskipti allra íslenzkra
fyrirtækja við Sovétríkin.
Viðskipti þessi hafa reynzt traust og
hagkvæm fyrir íslendinga, og þótt við
höfum sótt á um að úr þessum
viðskiptum yrði, hafa þau ávallt verið
gerð án pólitískra skilyrða, enda aldrei
upp á slíku bryddað af hálfu viðsemj-
enda okkar.
Að fenginni þessari reynslu lýsir
stjórn Sölumiðstöðvarinnar fullum
stuðningi við þá ákvörðun ríkisstjórn-
arinnar að undirrita nýgerðan efna-
hagssamning við Sovétríkin.“
Síðari ályktunin hljóðar þannig:
„Að gefnu tilefni telur stjórn
Sölumiðstöðvar hraðfrystihúsanna að
íslendingar, sem eiga afkomu sína svo
mjög undir útflutningsverzlun, hljóti
að hafa sitt sjálfstæða viðskiptaráðu-
neyti, sem rætt geti við erlend
viðskiptaráðuneyti á jafnræðisgrund-
velli. Því verður að telja óheppilegt að
sameina viðskiptaráðuneyti og utan-
ríkisráðuneyti.
Þá vill SH lýsa fullum stuðningi
sínum við störf Þórhalls Ásgeirssonar,
ráðuneytisstjóra, sem á löngum starfs-
ferli hefir leyst á erlendum vettvangi
fjölda erfiðra verkefna til hagsbóta
fyrir íslenzka útflutningsatvinnuvegi."
Tilefni þessarar ályktana SH er
bersýnilega öðrum þræði hin breytta
utanríkisstefna Sjálfstæðisflokksins,
sem birtist í afstöðu málgagna flokks-
ins og ályktun meirihluta þingflokks-
ins til hins nýgerða samnings við
Sovétríkin og felst í því að blanda
saman utanríkisverzlun og stjórnmál-
um.
Hinum þræði eru svo þessar
ályktanir sprottnar af því, að Morgun-
blaðið réðist í sambandi við þessi skrif
mjög ómaklega á Þórhall Ásgeirsson
ráðuneytisstjóra og aðra embættis-
menn og fulltrúa stofnana, sem áttu
beina og óbeina aðild að umræddri
samningsgerð.
Þar sem hér er um að ræða róttæka
breytingu á utanríkisstefnu meirihluta
stærsta stjórnmálaflokksins, þykir
hlýða að draga saman nokkurt yfirlit
um, hver er munurinn á fyrrverandi og
núverandi stefnu flokksins í þessum
efnum.
„Mikil tíðindi
og góð“
Ólafur Thors sem sjávarútvegsráð-
herra og Bjarni Benediktsson sem
utanríkisráðherra höfðu forgöngu um
að hafin voru meiri háttar viðskipti við
Sovétríkin. Þetta bar þann árangur, að
undirritaður var í Moskvu 1. ágúst
1953 viðskiptasamningur milli íslands
og Sovétríkjanna. Öll viðskipti við
Sovétríkin síðan hafa byggzt meira og
minna á grundvelli þessa samnings.
Undirritun þessa samnings fór fram
rúmum mánuði eftir að Rússar beittu
skriðdrekum í Austur-Berlín til að
dreifa kröfugöngumönnum. Sá atburð-
ur, sem gerðist á þjóðhátíðardegi
íslendinga, vakti mikla andúð víða um
heim, m.a. hér á landi. Ólafur og
Bjarni töldu þó, að hann mætti ekki
hafa áhrif á samningagerðina við
Rússa. Það ætti að vera grundvallar-
atriði í utanríkismálum að blanda
viðskiptum og sljórnmálum ekki
saman.
í tilefni af undirritun áðurnefnds
samnings flutti Bjarni Benediktsson
ræðu í útvarpinu daginn eftir (2. ágúst)
og mæltist m.a. á þessa leið:
„Þetta eru mikil tíðindi og góð, því
að engin þjóð er jafnháð utanríkis-
verzlun um afkomu sína og við
íslendingar. Með samningum þeim,
sem nú hafa náðst hefir verið seldur
1/3 freðfiskframleiðslu landsins á
þessu ári og svipaður hluti af
væntanlegri framleiðslu næsta árs.
Einnig hefir selzt 1/3 hluti af áætluðu
saltsíldarmagni Norður- og Austur-
lands í sumar, og að minnsta kosti
helmingur af væntanlegu saltsíldar-
magni Suð Vesturlands í sumar og
haust og verulegt magn af freðsíld
þaðan. í staðinn fyrir þessar afurðir
fáum við nauðsynjavörur, svo sem
brennsluolíur, benzín, kornvörur,
sement og járnvörur. Mega þetta
teljast hagstæð skipti.
Með samningum þessum fæst ekki
aðeins aukinn útflutningur heldur
einnig sú trygging, sem er í því að selja
framleiðslu okkar til sem flestra landa.
Það hefur ætíð verið skoðun mín, sem
ég hefi marglýst og stöðugt fylgt í
framkvæmd, að fyrir land, sem hefur
jafn einhæfa framleiðslu og ísland sé
nauðsynlegt að tryggja markaði sem
víðast, svo að það verði engum einum
aðilja um of háð í viðskiptum.“
Sögulegt
síðdegisboð
Því verður ekki haldið fram um þá
Ólaf Thors og Bjarna Benediktsson,
að þeir hafi verið aðdáendur hins
rússneska stjór-nkerfis. Þeir voru
svarnir andstæðingar þess. Þeir töldu
það hins vegar rangt, að það væri látið
standa í vegi eðlilegra og vaxandi
viðskipta milli íslands og Sovétríkj-
anna.
Glöggt dæmi er að finna um þessa
afstöðu Bjarna Benediktssonar frá
sumrinu 1968 þegar Rússar voru að
þjarma að Tékkóslóvakíu. Þá var
staddur hér rússneskur ráðherra og var
erindi hans að fá framlengdan við-
skiptasamning milli íslands og Sovét-
ríkjanna.
Margir töldu þá, að rétt væri að
fresta framlengingunni vegna atburð-
anna í Tékkóslóvakíu. Bjarni Bene-
diktsson, sem þá var forsætisráðherra,
sagði nei. Það ætti ekki að blanda
saman viðskiptum og stjómmálum.
Því til áréttingar fór Bjarni í
síðdegisboð til rússneska sendiherrans
eftir að framlengingin hafði verið
undirrituð. Hann hafði þá með sér
Gylfa Þ. Gíslason og Emil Jónsson.
Þeir þremenningar létu það ekkert
á sig fá, þótt hópur nokkurra
Heimdellinga stæði úti fyrir til að
mótmæla undirrituninni.
Vegna þessara mótmæla Heimdell-
inga hefur þetta síðdegisboð þótt eitt
hið sögulegasta hér á landi, og þó
einkum vegna viðbragða Bjarna við
mótmælunum.
Samningurinn í Helsinki
Sjálfstæðisflokkurinn fylgdi enn
framangreindri stefnu þeirra Ólafs og
Bjarna meðan Geir Hallgrímsson var
forsætisráðherra 1974-1978. í sam-
ræmi við það undirritaði hann Hels-
inkisáttmálann svonefnda 1. ágúst
1975, en hann fjallar m.a. um
stóraukna efnahagslega samvinnu
landanna. í efnahagskafla sáttmálans
segir m.a.:
„Þátttökuríkin gera sér grein fyrir
því, hve mikilvægt það erfyrir þróun
viðskipta- og efnahagssamskipta, að
viðskiptatengsl séu bætt og trúnaður í
viðskiptasamböndum aukist í kjölfar
þess;
Munu gera ráðstafanir til þess að
bæta frekar aðstæður til að auka tengsl
milli fulltrúa opinberra aðila, ýmissa
stofnana, fyrirtækja, firma og banka,
sem fjalla um utanríkisviðskipti, sér-
staklega, þar sem það telst gagnlegt,
milli seljenda og neytenda, vöru og
þjónustu í þeim tilgangi að athuga
viðskiptatækifæri, ná samningum og
tryggja framkvæmd þeirra og veita
þjónustu, eftir að kaup eru um garð
gengin;
Munu hvetja stofnanir, fyrirtæki og
firmu, sem vinna að utanríkisviðskipt-
um, til nauðsynlegra ráðstafana í því
skyni að flýta framgangi viðskipta-
samningaviðræðna;
Munu gera frekari ráðstafanir í því
skyni að bæta vinnuaðstöðu fulltrúa
erlendra stofnana, fyrirtækja, firma og
banka, sem vinna að utanríkisviðskipt-
um, einkum í samræmi við þið, sem
hér segir:
- Með því að afgreiða á eins
vinsamlegan hátt og kostur er beiðnir
um að fá að skipa fastafulltrúa og
koma á fót skrifstofum í þessum
tilgangi;
- Með því að hvetja til að allir
fulltrúar ofangreindra aðila njóti sem
beztrar og jafnastrar aðstöðu á
hótelum, til fjarskipta og annars, sem
þeir venjulega þarfnast, auk þess sem
þeir fái heppilegt húsnæði til skrif-
stofureksturs og bústaðar;
Munu auk framangreinds hvetja til
vaxandi skipta á upplýsingum um
efnahags- og viðskiptamál, með, þar
sem við á, sameiginlegum nefndum
um efnahags-, vísinda- og tæknisam-
vinnu, þjóðbundnum og sameiginleg-
um verslunarráðum og öðrum viðeig-
andi aðilurn."
Hér er að finna ákvæði um miklu
víðtækara samstarf og fyrirgreiðslur
en í hinum nýja samningi við
Sovétríkin, t.d. varðandi dvalarleyfi
og útvegun íbúðarhúsnæðis fyrir sendi-
menn stofnana og fyrirtækja.
En þetta er ekki eina samkomulagið
við Sovétríkin, sem Geir Hallgrímsson
undirritaði. Þegar hann fór í heimboð
til Sovétríkjanna 1977, undirritaði
hann og Kosygin forsætisráðherra
Sovétríkjanna yfirlýsingu um að vinna
að auknu samstarfi ríkjanna á sviði
efnahags- og viðskiptamála.
Olíumálin
Illu heilli hafa síðustu árin hafizt til
áhrifa innan Sjálfstæðisflokksins öfl,
sem af pólitískri þröngsýni vilja hverfa
frá hinni hefðbundnu íslenzku stefnu
að blanda ekki saman viðskiptum og
stjórnmálum. Þessi öfl vilja draga sem
mest úr viðskiptum við Austur-
Evrópu og jafnvel hætta þeim með
öllu. Vegur þessara afla innan Sjálf-
stæðisflokksins hefur bersýnilega auk-
izt við stjórnarskiptin, sem urðu fyrir
tæpum tveimur árum í Bandaríkjun-
um.
Halldór Ásgrímsson vék nýlega í
viðtali við Tímann að áhrifum, sem
þessi öfl hefðu haft á viðskiptamál
landsins. Halldór Ásgrímsson sagði:
„Það gerðist fyrir nokkrum árum,
þegar olíuverð hækkaði hvað mest, að
upp ruku aðilar hér á landi og töldu
olíuviðskipti okkar við Sovétríkin vera
mjög óhagstæð og kröfðust þess, að
fram færi athugun á því, hvort við
ættum ekki að beina þessum viðskipt-
um okkar eitthvað annað. Það var gert
vegna þrýstings frá sjálfstæðismönn-
um. Mér er hins vegar kunnugt um, að
olíuverð er hér nokkru hærra í dag en
það væri, ef við hefðum haldið áfram
þeim olíuviðskiptum, sem við höfum,
á sama grundvelli. Olíufélögin hér
gerðu samninga við aðra aðila og
útkoman varð sú, að hagsmunir
landsins biðu nokkurn hnekki.
Það verða sjálfstæðismenn að hafa í
huga, þegar þeir eru að blanda saman
viðskiptahagsmunum íslands og Sovét-
ríkjanna við almenna heimspólitík, að
þeir gæti sín á að skaða ekki hagsmuni
landsins í einhverri áróðursherferð.“
Uggvænleg stefnubreyting
Fullan sigur hafa þessi öfl, sem vilja ■
rjúfa viðskiptin við Austur-Evrópu-
löndin, þó ekki unnið innan Sjálfstæð-
isflokksins fyrr en nú í sambandi við
nýja samninginn við Sovétríkin. Aðal-
málgagn Sjálfstæðisflokksins, Morg-
unblaðið hefur rekið skefjalausan
áróður gegn honum og er tilgangurinn
augljóslega sá að draga úr viðskiptum
við Sovétríkin.
Meirihluti þingflokks Sjálfstæðis-
flokksins hefur tekið undir þetta.
Að vissu leyti má þó þakka
áðurnefndum blöðum fyrir þessar
umræður. Þær hafa leitt í ljós, að allar
ásakanir um að samningurinn geti
verið íslendingum eitthvað skaðlegur,
eru fullkomlega úr lausu lofti gripnar.
Þær hafa upplýst, að íslendingar hafa
farið í slóð margra þjóða, sem hafa
gert hliðstæða samninga til að treysta
viðskiptin við Sovétríkin, án nokkurra
pólitískra skuldbindinga.
Umræðurnar hafa sýnt, að vel hefur
verið haldið á málum af hálfu
íslendinga og því eiga þeir menn, sem
hér voru í forsvari þeirra, allt annað
skilið en brigzlyrði, sem nálgast það,
að þeir séu sakaðir um landráð.
Þess ber vel að gæta, að margir
liðsmenn Sjálfstæðisflokksins, m.a.
ráðherrar hans, eru andvígir þeirri
stefnubreytingu, sem orðin er hjá
meirihluta þingflokksins og málgögn-
um flokksins. Sú stefnubreyting er
engu að síður uggvænleg. Hún gæti
orðið viðskiptahagsmunum þjóðarinn-
ar stórskaðleg, ef hún næði fótfestu.
Þess vegna er það þakkarvert, að
Alþýðuflokkurinn hefur ekki látið það
hafa áhrif á sig í þessu máli, að hann
er í stjórnarandstöðu, heldur lýst
hiklaus fylgi við þá stefnu, sem hann
metur þjóðinni fyrir beztu og íslend-
ingar hafa verið sammála um þangað
til nú.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar mhm