Tíminn - 08.08.1982, Blaðsíða 14

14
SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST «82
Zelda hafði nú fengið ákafan áhuga á
að læra ballett, þótt hún væri af þeim
aldri, sem flestir er ætla sér að ná
árangri, hefja námið. Sótti hún dans-
tímana af ákafa sem nálgaðist æði en var
einnig tekin að sinna ritstörfum, stund-
um í kapp við mann sinn. Stundum varð
það að ágreiningsefni að hún læddi
hugmyndum frá Scott inn í eigin
sögusmíð. Hjónabandið var talsvert
hávaðasamt og tilfinningaærslin, þegar
vín var annars vegar, keyrðu úr hófi á
tíðum svo lá við slysum. Eitt sinn er
vinafólk þeirra hjóna bauð Hemingway
hjónunum til veislu, tók Fitzgerald til að
grýta öskubökkum út og suður, til þess
að draga að sér athygli viðstaddra og
linnti ekki látum fyrr en gestgjafinn
yfirgaf boðið. Zelda gaf honum í engu
eftir og fékk hann eitt sinn til þess að
keppa við sig í dýfingum fram af
flugháum sjávarkletti. Ökuferðir þeirra,
þegar bæði tvö voru drukkin, sköpuðu
sjálfum þeim og öðrum stórhættu.
Þegar þau Fitzgerald hjónin heim-
sóttu Hollywood árið 1927, en þar vann
Scott að handriti fyrir United Artists,
hitti hann barnunga leikkonu, Lois
Moran, sem varð mjög snortin af athygli
hans, þótt ekki yrði þar um ást að ræða.
Hins vegar varð Zelda óð og uppvæg og
fleygði besta gripnum sem hann hafði
gefið henni á hveitibrauðsdögum þeirra,
- úri úr gulli og platínu. Þessir atburðir
ganga aftur í sögunni um Diver lækni í
„Tender Is the Night.“
Þau voru næstu árin ýmist í Banda-
ríkjunum eða í Evrópu og gekk á ýmsu
fyrir þeim, milli þess sem Scott barðist
við „Tender.“ Hægt og hægt fór líf
þeirra að taka á sig áþekka mynd og
þeirra Anthony og Gloriu í „The
Beautiful and the Damned" og Divers
og Nicole í „Tender is the Night.“
Skuggar harmleiksins lengdust hægt og
hægt. Árið 1930 var Zelda lögð inn
á geðhjúkrunarhús í grennd við París og
nokkru síðar í Sviss. Ævi hennar var
tengd slíkum stofnunum upp frá því, en
hún lést í eldsvoða árið 1948, þá orðin
að öryrkja. Maður hennar hafði þá verið
látinn í átta ár.
■ Fitzgerald-hjónin í París á jólum 1925.
■ Suðurríkjamærin
Sayre.
fagra, - Zelda ■ Lois Moran, - leikkonan unga sem
varð fyrirmynd að Rosemary Hoyt,
einni helstu söguhetjunni í „Tender Is
the Night.“
æ meir, einkum siðferðislega. Sjálfsálit
hans bíður hnekki, framavonirnar leys-
ast upp í ekki neitt og hann fer að drekka
meira en góðu hófi gegnir. Nicole skilur
við hann og fellur að fótum hermannsins
og ruddans í sögunni, Tommy Barban.
Þá er samband þeirra Dick Divers þegar
gengið sér til húðar og sundurfrosið.
Sagan gerist á frönsku Rivérunni, í
Frakklandi og á Ítalíu og þar er svo
margt keimlíkt með ævi þeirra Scott og
Zeldu að hún má kallast að talsverðu
leyti sjálfsævisöguleg. í sögulok hverfur
Dick að nýju til Bandaríkjanna og gerist
sveitalæknir sem stöku póstkort sýna
hvar flækist milli smábæja uns hann
þagnar og hverfur sjónum.
Þessi saga er eflaust langviðamesta
verk höfundar síns og sú vinna sem í
þetta verk var lögð blandast engum
hugur um sem les það af athygli. Hér
koma myndrænar lýsingar hans, athygl-
isgáfa og fágun til skila í ríkari mæli en
í öðrum verkum hans, en þessi bestu
kostir Fitzgerald skipa sögunni á bekk
með sígildum nútímabókmenntum.
Síðustu árin
Síðustu ár Fitzgeralds voru heldur
dapurleg. Áður hefur komið fram að
umsagnir gagnrýnenda um „Tender"
voru á engan hátt einróma og yfirleitt
var taiið að hann væri búinn að vera sem
rithöfundur. Undir niðri mun hann hafa
trúað því sjálfur. Hann hélt þó áfram að
skrifa fyrir tímarit, einkum Esquire, þar
sem hin fræga ritgerð hans “The
Crack-Up“ (Skipbrotið) birtist 1936.
Hann var nú orðinn snauður og
drykkjuskapur hans gerði honum ekki
auðveldara fyrir í lífsbaráttunni. Þar var
komið að hann fékk sögur sínar ekki
birtar lengur og forleggjarar hans, sem
jafnan höfðu greitt úr málum hans
fjárhagslega, ef verulega þurfti með,
skrúfuðu nú fyrir slíka hjálpsemi.
Síðustu árin hafði hann að nokkru
ofan af fyrir sér sem handritahöfundur í
Hollywood (Ritaði m.a. handritið að“
Á hverfanda hveli") og sóaði kröftum
sínum við gerð lítilsigldasta efnis í
kvikmyndagerð oft á tíðum.
Honum var þó ekki horfinn alveg
móður, því hann réðst nú í að rita nýja
skáldsögu sem átti að kryfja til mergjar
líf kvikmyndajöfra Hollywood. Þessari
sögu, - „The Last Tycoon" lauk hann þó
aldrei. Ófullgerð var hún gefin út árið
1941 og hafa sumir viljað láta sem þessi
saga hefði orðið hátindurinn í verki
hans.
Scott Fitzgerald dó úr hjartaslagi
þann 21. desember 1940. Þá átti hann
inni á reikningi forleggjara síns rúma 13
dollara.
í umsögn um „The Last Tycoon“ 1941
sagði einn gagnrýnenda:
„Nú getið þér tekið ofan, herrar
mínir, og líklega er vissara að gera það.
Þessi höfundur er ekki efni í þjóðsögu,
heldur frægðarsögu - og mér býður í
grun að það verði ein mesta skáldfrægð
vorra daga.“
Þetta reyndist spámannlega mælt.
1951 var endurlífgun orðstírs Scott
Fitzgerald þegar í fullum gangi og árið
1960 stóð hún það traustum fótum að
henni fékk ekkert lengur hrundið.
Verk hans hafa nú verið þýdd á
þrjátíu og eitt tungumál og forleggjari
hans hefur selt um átta milljónir eintaka
af bókum hans eftir að hann lést.
Hann hefur nú öðlast sess meðal
mestu rithöfunda fyrr og síðar en í þann
hóp hafði hann jafnan óskað sér að
komast. Þar á hann enda vel heima.
-AM tók saman.
Edouard Jozan, aðmíráll; - friðill Zeldu. Myndin er tekin 1957.
■ Ernest Hemingway. Scott hlaut
heldur harkalega útreið í „Veislan í
farangrinum.“
„Tender Is the Night“
En hver var svo afraksturinn af níu
ára starfi að einni og sömu bókinni? Það
var loks árið 1934 sem hún kom út og
eins og fyrr er getið hafði biðin orðið
höfundinum dýr og hann var ekki sami
maðurinn lengur og sá sem skijfað hafði
hina töfrandi snjöllu skáldsögu „The
Great Gatsby.“ Jay Gatsby hafði dáið
drottni sínum óbugaður á allan hátt,- en
öðru máli gegnir um lækninn Richard
Diver.
Söguþráður „Tender Is the Night“ er
í sem skemmstu máli sá að ungur læknir,
Dick Diver, sem er prestssonur úr
friðsælum smábæ einhvers staðar í
Bandaríkjunum, kemur til þess að
kynna sér geðlæknisfræði við svissneska
læknastofnun. Hann verður ásthrifinn af
einum sjúklinganna, ungri bandarískri
stúlku, Nicole Warren. Undirrótin að
geðtruflunum hennar er kynferðislegt
samband sem hún hafði átt við föður
sinn, margfaldan milljónamæring frá
Chicago.
Hlutverk Divers verður það upp frá
þessu að gegna hlutverki einkalæknis
konu sinnar að meira og minna leyti og
hjálpa henni jafnframt að eyða auði
sínum. Hæfileikar hans, fríðleikur og
æska er allt étið upp í þessu sérkenni-
lega „gigolo“ hlutverki. Er árin líða fer
heilsa Nicole batnandi, en Diver hrakar
Scott Fitzgerald skömmu fyrir dauða hans.