Tíminn - 12.08.1982, Blaðsíða 8

8
FIMMTUDAGUR 12. ÁGÚST 1982
Wtmim
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjóri: Gisll Slgurösson. Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gislason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgrelóslustjóri: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórár: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjóri: Krlstlnn Hallgrlmsson. Umsjónarmaöur Helgar-
Tlmans: lllugi Jökulsson. Blaöamenn: Agnes Bragadóttlr, Atll Magnússon,
BJarghlldur Stefánsdóttir, Friörlk Indrlöason, Helöur Helgadóttirjngólfur Hannes-
son (Iþróttlr), Jónas Guömundsson, Kristin Lelfsdóttir, Slgurjón Valdlmarsson,
Skaftl Jónsson, Svala Jónsdóttir. Útlltstelknun: Gunnar Trausti Guöbjörnsson.
Ljósmyndir: Guðjón Elnarsson, Guöjón Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttlr. Ari
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Krlstjánsson,
Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Rltstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siöumúla 15, Reykjavik. Slmi: 85300.
Auglýsingasimi: 18300. Kvöldslmar: 86387 og 86392.
Verö I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrlft á mánuði: kr. 120.00.
Setnlng: Tæknldelld Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Vestrænt
samstarf
■ Talsvert hefur verið rætt um það að
undanförnu í fjölmiðlum bæði austan hafs og
vestan, að vestræn samvinna gæti verið í þann
veginn að bresta, sökum vissra árekstra, sem
hafa komið til sögu síðustu misserin, en þó mest
á þessu ári.
Fljótt á litið má komast að þessari niðurstöðu,
en þegar málin eru könnuð nánara, verða
ályktanirnar á annan veg. Þrátt fyrir það, sem
ber á milli nú, er hitt samt enn miklu sterkara,
sem tengir þjóðirnar beggja megin Norður-
Atlantshafsins saman, stjórnmálalega, efnahags-
lega og menningarlega. Það þarf vissulega
mikla árekstra til að slíta þau bönd.
Upptök umræddra árekstra eru að verulegu
leyti þau, að Reagan-stjórnin hóf störf sín á þann
veg, að Vestur-Evrópumenn gátu vel ætlað, að
hún teldi sig fara með húsbóndavald innan
vestræns samstarfs. Tilraunir hennar til að
þvinga þjóðir Vestur-Evrópu til að hætta við
gasleiðsluna miklu er gleggsta dæmið um þetta.
Viðbrögð flestra ríkisstjórna í Vestur-
Evrópu hafa orðið þau, að hafa þessar
þvingunartilraunir að engu. Margt bendir til, að
almenningsálitið í Bandaríkjunum hafi snúizt
eða sé að snúast á sveif með þeim. Reagan sjálfur
er farinn að gera lítið úr þessum árekstri.
Það er því ástæða til að ætla, að þessi árekstur
geti orðið lærdómsríkur fyrir Bandaríkjamenn
sökum þess, að þjóðir Vestur-Evrópu brugðust
við af fullri reisn. Vestrænt samstarf getur ekki
byggzt á því, að eitt ríki fari með húsbóndavald.
Atlantshafsbandalagið getur aldrei orðið Var-
sjárbandalag. Innan þess verður að ríkja
jafnrétti og samráð í stað valdboðs.
Margar yfirlýsingar Reaganstjórnarinnar í
fyrstu bentu til þess, að hún ætlaði sér að leggja
allt kapp á vígbúnað og fresta á meðan öllum
afvopnunarviðræðum. Þetta vakti andúð og ugg
í Vestur-Evrópu, sem ekki er úr sögunni enn.
Hins vegar hefur Bandaríkjastjórn nú tekið tillit
til þessara viðbragða í Vestur-Evrópu og hafið
viðræður við hitt risaveldið um takmörkun bæði
langdrægra og meðaldrægra eldflauga. Af hálfu
ríkisstjórna í Vestur-Evrópu verður lögð áherzla
á, að risaveldin ræði þessi mál í alvöru.
Síðast, en ekki sízt, er að víkja að þeim
ágreiningi í vestrænu samstarfi, sem nú er
langsamlega alvarlegastur, en það er sú
hávaxtastefna, sem Bandaríkjastjórn fylgir, og
veldur ekki aðeins miklu atvinnuleysi og
kjararýrnun þar í landi, heldur öllu meira í
Vestur-Evrópu. Ýmis ummæli hafa fallið af
hálfu ýmissa valdamanna í Bandaríkjunum á
þann veg, að þessari stefnu verði ekki fylgt til
langframa. Hættan er samt sú, að henni verði
fylgt of lengi.
Böndin milli landanna við Atlantshaf eru sterk
og til tjóns fyrir þau öll, ef þau slitna. Verði
réttilega greitt úr þeim árekstrum, sem nú eru
fyrir hendi, ætti það að geta styrkt þau og aukið
gagnkvæman skilning, sem jafnan er mikilvæg-
astur grundvöllur alls samstarfs.
— Þ.Þ.
Kosningar í Svíþjód
■ Krúten demokrati.sk samling i i fyrsta
skipti möguleika á að fá þingmann kjönnn.
F.v. Alf Svenson formaður flokksins og
Bjöm Gillberg, sem er einn af aðal
talsmönnum Kds.
■ Hinn nýstofnaði flokkur umhveifis-
manna verður Miðflokknum þungur í
skauti. Myndin er af foringja flokksins í
kosningabaráttunni, Ragnhild Pouhanka.
■ Thorbjörn Fálldin forstetisráðhcrra og
formaður Miðflokksins.
Frá fréttamanni Tímans í Svíþjóð Gylfa
Kristinssyni.
■ Þann 19. september n.k. ganga rúmlega 6 milljónir
Svía að kjörborðinu, kjósa nýtt þing, fulltrúa í 24
lénsstjórnir og 281 sveitarstjórn. Kosningabaráttan hófst
formlega í júní, en ef að líkum lætur færist ekki að ráði
fjör í leikinn fyrr en nú í ágúst að afloknum sumarleyfum.
Að vísu hafa flokksforingarnir staðið
í orðavígum í Almedalen á Gotlandi.
Þar hafa þeir haldið ræður með
nokkurra daga millibili allan júlímánuð
og talað fyrir mismunandi stórum hópi
áheyrenda. Flestir hlustuðu á foringja
Sósialdemokrata Olof Palme eða 4000
manns. Ræðuhöldin í Almedalen vekja
alltaf töluverða athygli í sænskum
fjölmiðlum. Reynslan sýnir að þau mál
sem þar ber á góma verða aðalkosninga-
málin. Að þessu sinni er það eitt mál
sem óumdeilanlega verður mál mál-
anna. Það eru tillögur sænska alþýðu-
bandalagsins og Sósialdemokrata um
svonefnda launþegasjóði (löntagarfond-
er). Nýgræðingurinn í flokksforingja-
hópnum Ulf Adelsohn formaður Hæg-
faraflokksins (Moderata samlingsparti-
et) helgaði launþegasjóðunum meiri-
hluta ræðu sinnar í Almedalen. Aldel-
sohn taldi launþegasjóðina hættulegasta
óvin markaðskerfisins og stærsta skref
Svíþjóðar í áft til sósialisma ef
tillögumar um sjóðina yrði að raunveru-
leika. Formenn þjóðarflokksins (Folk-
partiet) og Miðflokksins (Centerpartiet)
Ola Ullsten utanríkisráðherra og Tor-
björn Fálldin forsætisráðherra tóku í
sama streng. Aðeins formaður Vpk
(Vánsterpartiet kommunisterna) Lars
Werner tók undir málflutning sósial-
demókrata í launþegasjóðsmálinu. Við
fyrstu sýn virðist baráttan eins og svo oft
áður standa milli tveggja fylkinga.
Annars vegar milli sósialisku flokkanna
(Sosialdemókrata og Vpk) og hins vegar
borgaraflokkanna (Hægfaraflokksins,
Miðflokksins og Þjóðarflokksins). Þeg-
ar grannt er skoðað er staðan mun
flóknari.
Samkomulagið
um skattamálin
Fyrir kosningarnar 1979 lá það á
borðinu að mynduð yrði borgaraleg
ríkisstjórn ef Hægfaraflokkurinn, Mið-
flokkurinn og Þjóðarflokkurinn næðu
sameiginlega þingmeirihluta. Úrslit
kosninganna urðu að Sósialdemókratar
og Vpk hlutu 48.8% atkvæða (s-43.2%
og Vpk-5.6%) og 174 þingsæti. Borgara-
flokkarnir fengu samanlagt 49% at-
kvæða og 175 þingsæti og þar með eins
þingsætis meirihluta. Að kosningum
loknum mynduðu þríflokkamir rikis-
stjórn undir forsæti Torbjörns Fálldin.
Eftir 18 mánuði slitnaði upp úr
stjórnarsamvinnunni vegna ágreinings
um samkomulag við Sósialdemokrata
um breytingar á skattalögum sem fela í
sér verulega lækkun tekjuskatts. Hæg-
faraflokkurinn vildi ekki standa að þessu
samkomulagi vegna þess að hann taldi
að breytingarnar tækju ekki nógu fljótt
gildi. Eftir að slitnaði upp úr stjórnar-
samstarfinu hafa Miðflokkurinn og
Þjóðarflokkurinn setið saman í minni-
hlutastjórn og síðan hefur andað köldu
milli stjómarflokkanna og Hægfara-
flokksins, sem í áróðri sínum hefur
áifellt færst meir og meir til hægri, m.a.
krafist mikils niðurskurðar ríkisútgjalda
og enn meiri skattalækkunar en sam-
komulag stjórnarflokkanna og Sósial-
demókrata fól í sér. Það er þannig óvíst
hvort borgaraflokkarnir nái saman um
stjórnarsamvinnu jafnvel þótt þeir fái
þingmeirihluta.
Annað atriði sem skiptir vemlegu
máli er að frá árinu 1973 hefur kjörfylgi
borgaraflokkanna breyst vemlega. Hæg-
faraflokkurinn fékk í þingkosningum
sem þá fóm fram 14.3% atkvæða, 1979
20.3% og hefur í dag ef marka má
skoðanakannanir allt að 26% atkvæða á
bak við sig. Miðflokkurinn fékk 1973
25.1%, en samkvæmt skoðanakönnun-
um virðist nú hafa 10.5 -12.5% atkvæða
(1979 - 18.1%). Tölumar fyrir þjóðar-
flokkinn em 9.4% (1970 - 16.2%!) og
a6-7% í skoðanakönnunum. Verði
atkvæðahlutfall borgaraflokkanna í
komandi kosningum eitthvað í líkingu
við niðurstöður skoðanakannana er
ljóst að Hægfaraflokkurinn gerir kröfu
til stjómarforystu ef borgaraflokkamir
bera sigur úr býtum. En það er jafn ljóst
að miðflokkamir em þess lítt fýsandi að
sitja í ríkisstjórn sem Hægfaraflokkur-
inn leiðir.
Áfram minnihlutastjórn
eða „rauðgrænt sam-
starf“?
Eins og mál standa nú stefna
miðflokkarnir að áframhaldandi ríkis-
stjórnarsamstarfi eftir kosningar ef
borgaraflokkarnir hljóta meirihluta,
með eða án Hægfaraflokksins. í þeirri
stöðu ætti hann um þrennt að velja. Að
taka þátt í ríkisstjórn með miðflokkun-
um og þá með þeim skilyrðum sem þeir
settu, standa utan stjórnar og verja
minnihlutastjóm miðflokkanna van-
trausti eins og nú, eða eiga á hættu að
mynduð yrði meirihlutastjórn undir
forsæti Sósialdemókrata með tilstyrk
Þjóðarflokksins eða Miðflokksins. Síð-
asti valkosturinn á sér marga talsmenn
bæði í Miðflokknum og meðal Sósíal-
demókrata, sem telja samsteypustjórnir
þessara flokka 1936-1939 og 1951-1957
einhverjar mestu framfarastjómir sem
setið hafa í Svíþjóð. Þótt það kunni að
virðast mótsagnakennt verður staða
Hægfaraflokksins mjög erfið við borg-
aralegan sigur.
Sameinast miðflokkarnir?
Þótt Þjóðarflokkurinn og Miðflokkur-
inn séu á margan hátt líkir hafa þeir
löngum eldað grátt silfur saman.
Sérstaklega eftir að Bændaflokkurinn
breytti nafni sínu 1957 í Miðflokkurinn
og lagði áherslu á að auka fylgi sitt í
bæjum og borgum oft á kostnað
Þjóðarflokksins. Þrátt fyrir ríg á milli
flokkanna heyrast öðru hverju raddir
sem tala um nauðsyn þess að flokkarnir
sameinist og hefir kröftuga sókn gegn
stjórnmálahreyfingum til hægri og
vinstri. A.m.k. tvisvar sinnum hefur
aðeins vantað herslumuninn á að
sameining tækist. Slæm kosningaúrslit
stjórnarflokkanna munu vafalaust gefa
sameiningarsinnum byr t seglin. Reynsl-
an af stjómarsamstarfinu bendir til að
slík sameining gæti heppnast. Samvinna
flokkanna hefur gengið vel og óumdeil-
anlegt er að stjómin hefur náð árangri
á ýmsum sviðum. Staða ríkissjóðs hefur
batnað veralega á þessu ári, verðbólgan
er á niðurleið, er nú 8% á ársgrandvelli,
og vöruskiptajöfnuður jákvæður það
sem af er þessu ári.
160.000 atvinnulausir
Það vandamál sem hefur valdið
stjómarflokkunum veralegum áhyggj-
um er ástandið á vinnumarkaðnum.
Samkvæmt nýjustu tölum era nú
160.000 Svíar atvinnulausir eða rúmlega
2% vinnufærra manna. Meðal aðgerða
sem ríkisstjómin hefur beitt til að bæta
ástandið var gengisfelling sænsku krón-
unnar s.l. ár um 10% og sérstakar
styrkveitingar til atvinnurekenda sem
ráða ungt fólk í vinnu. Þótt of snemmt
sé að dæma árangurinn af þessum
aðgerðum hefur stjómarandstöðunni,
einkum sósíaldemókrötum, þótt hann
verða klénn fram til þessa. Astandið á
vinnumarkaðnum hefur lítið verið rætt
í kosningabaráttunni. Það hefur fallið í
skuggann af áróðursstríðinu sem ríkt
hefur um launþegasjóðina. Atvinnu-
horfurnar verða vafalaust meira til
umræðu þegar nær dregur kosningum.
Þegar litið er yfir störf miðflokka-
stjórnarinnar verður að viðurkenna að
henni hefur tekist aurðuvel að viðhalda
því velferðarþjóðfélagi sem byggt hefur
verið upp á undanförnum áratugum í
Svíþjóð og virðist hafa tekist að
jafna byrðunum réttlátlega þrátt fyrir
umtalsverða erfiðleika. í sameiginlegri
kosningastefnuskrá stjórnarflokkanna
er hvorki lofað gulli né grænum skógum,
einungis að lífskjör almennings versni
ekki frá því sem nú er og að reynt verði
með öllum ráðum að tryggja fulla
atvinnu. Þótt slík stefnuskrá endurspegli
kaldar staðreyndir í þjóðarbúskapnum
er erfitt að sjá hvort hún laðar kjósendur
til fylgis við flokkana.
Umhverfísflokkurinn og
Kds.
Enn eru ónefndir tveir flokkar sem
samkvæmt skoðanakönnun eiga mögu-
leika á að uppfylla þau skilyrði sem
lögum samkvæmt þarf að uppfylla til að
fá þingmann kjörinn. Þessi skilyrði era
að flokkur þarf að fá minnst 4% atkvæða
yfir landið eða 12% atkvæða í minnst
einu kjördæmi. Skoðanakannanir sem
framkvæmdar hafa verið nú í vor og
sumar benda til þess að hinn nýstofnaði
flokkur umhverfismanna Umhverfis-
flokkurinn (Miljöpartiet) fái 6-8%
atkvæða í komandi kosningum, fyrst