Tíminn - 15.08.1982, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 15. ÁGÚST 1982
9
merm og málefni
Nýjar bugreinar 1 stað
100.000 fækkunar sauðfjár
Samdráttur sauðfjárbú-
skapar
■ Aðalfundur Stéttarsambands
bænda verður haldinn í Borgarnesi í
byrjun næsta mánaðar. Þar verður rætt
að vanda um þau höfuðmál, sem efst
eru á baugi hjá bændastéttinni.
Ofarlega verður á dagskrá vandamál
sauðfjárbúskaparins, en glöggir menn
telja, að nauðsynlegt verði að fækka
sauðfé í landinu um 100 þúsund á
tveimur næstu árum.
Samkvæmt því yrði ásetningar í
haust 50 þúsund fjár minni en
síðastliðið haust og aftur næsta haust
50 þús. fjár minni en haustið 1982.
Fjöldi sauðfjár yrði þá veturinn
1983-1984 um 690 þús. fjár.
Sé miðað við óbreyttan meðalþunga
og svipaða frjósemi gæti framleiðslan
minnkað um 12 þúsund smálestir af
kindakjöti. Talið er að þá þurfi að
flytja út 2-3 smálestir af kindakjöti.
Til þess að tryggja landsmönnum
ávallt nægilegt magn búvara, þrátt
fyrir misjafnt árferði, verður að gera
ráð fyrir nokkru meiri framleiðslu en
innlendi markaðurinn leyfir. Út-
flutningsuppbótum sem komið var á í
tíð viðreisnarstjórnarinnar, var ætlað
að tryggja bændum fullt verð fyrir
þetta umframmagn. Miðað var við, að
útflutningsuppbætur, sem greiddar
væru úr ríkissjóði, mættu nema 10%
af heildarverðmæti landbúnaðarvara.
Algert samkomulag var um það á
Alþingi og einnig meðal stéttarsam-
takanna, að útflutningsbætur á land-
búnaðarvörur yrðu greiddar innan
þessara marka.
Síðustu árin hafa útflutnings-
bæturnar orðið talsvert meiri, en með
framangreindum fyrirætlunum
er stefnt að því, að þeim verði haldið
innan þessara marka, a.m.k. hvað
sauðfjárbúskapinn snertir.
Hrun norska markaðarins
Tvennt veldur mestu um, að
óhjákvæmilegt þykir að draga sauð-
fjárbúskapinn saman, eins og að
framan er rakið.
Annað er það, að sökum verð-
bólgunnar hér innanlands hefur bilið
stöðugt breikkað milli þess, sem fæst
fyrir kjötið erlendis, og þess, sem það
kostar að framleiða það.
Beztu markaðir erlendis skila nú
aðeins 34% af framleiðslukostnaði-
num. Það hrekkur rétt fyrir slátur-
kostnaði og flutningskostnaði. Ekkert
er eftir handa bændunum.
Sem dæmi um verðlagsþróunina má
nefna það, að 1970 fengum við 89% af
innlenda verðinu fyrir það kjöt, sem
var selt tii Svíþjóðar. Nú fæst þar
aðeins 32-34% af þessu verði.
Bezti og stærsti markaðurinn fyrir
íslenzka kindakjötiðhefur verið í
Noregi. Þar er nú svo komið, að
Norðmenn framleiða sjálfir kindakjöt
umfram þarfir. Á síðasta ári varð
framleiðslan hjá þeim um 1900 smál.
umfram þarfir innlenda markaðarins.
Samt ætla Norðmenn að kaupa af
okkur 600 smálestir á þessu ári, en fyrir
miklu lægra verð en áður. í framtíðinni
reikna Norðmenn ekki með því að
kaupa kjöt af íslendingum.
Sauðfjárbændur hafa gert sér grein
fyrir hver þróun var í þessum efnum og
búið sig undir að mæta henni. Síðustu
þrjú árin hefur vetrarfóðruðu fé fækkað
um 101.500 eða 11.3%. Verðlagsþróun
erlendis hefur hins vegar versnað hraðar
en menn bjuggust við, m.a. vegna
verðbólgunnar hér, og norski markaður-
inn lokaðist fyrr en spáð hafði verið.
Litlar eða engar líkur benda til, að
hægt sé að finna nýja markaði, þar sem
viðunanlegt verð er í boði.
Hvernig verður sam-
drættinum háttað?
Bændasamtökin hafa gert sér þess
fulla grein, að verulegur samdráttur
sauðfjárstofnsins er óhjákvæmilegur
næstu árin af framangreindum ástæðum.
Þetta kom fram í viðtali við Hákon
Sigurgrímsson, framkvæmdastjóra
Stéttarsambands bænda, sem birtist hér
í blaðinu 6. júlí síðastliðinn.
Hákoni Sigurgrímssyni fórust m.a.
orð á þessa leið:
„Ef tekið er mið af því kjötmagni sem
útlit er fyrir að verði óselt í haust, þá
eru það afurðir eftir u.þ.b. 100 þús. fjár.
Ég álít að sauðfénu þurfi að fækka
eitthvað nálægt því.
Eins og nú er komið er ekki annað að
gera. Það er beint fjárhagslegt tjón fyrir
bændur að halda áfram óbreyttri
framleiðslu.
En það er vandi að taka á þessu máli.
Skerðingin þarf að verða hjá þeim,
sem helzt hafa bolmagn til að mæta
henni og í þeim landshlutum, sem þola
slíkan samdrátt án þess að hætta skapist
á eyðingu byggðar. Hins vegar þarf í
þessu sambandi líka að taka mið af því,
að sums staðar getur verið æskilegt eða
nauðsynlegt að fækka fé tímabundið
vegna of mikils beitarálags.
Þessi mál hafa verið mikið til umræðu
hjá bændasamtökunum síðustu mánuði-
na, og eru nú að mótast ákveðnar
tillögur um aðgerðir. Þær miða að því
að fækka fénu um 50 þúsund nú í haust.
Gert er ráð fyrir að leita eftir
samkomulagi við bændur um fækkun og
þeim tryggt fullt verð fyrir kjötið sem til
fellur vegna fækkunarinnar. Þeim sem
boðið yrði upp á þetta eru, framleiðend-
ur utan lögbýla, sem hafa aðrar
atvinnutekjur, bændur sem hafa aðal-
tekjur sínar af annarri búvörufram-
leiðslu s.s. mjólk eða garðyrkju og
aldraðir bændur, sem komnir eru á
eftirlaun.
Þá er gert ráð fyrir, að bændur, sem
fengið hafa riðu í fé sitt, eigi kost á sam;
konar bótum, enda taki þeir jafnframt
upp aðra framleiðslu. Mér finnst líklegt
að þessi meðferð muni skila árangri, og
það er ekki ætlunin að þvinga neinn til
að gera þetta, a.m.k. ekki í þessari
fyrstu tilraun."
Kostnaður ríkissjóðs
Hákon Sigurgrímsson ræðir í við-
talinu um kostnaðinn, sem fylgja muni
umræddri fækkun sauðfjarins í haust.
Hann sagði.
„Það er gert ráð fyrir að það muni
kosta um 30 milljónir króna að tryggja
fullt verð fyrir afurðir, sem falla til
vegna fækkunar fjár um 50 þúsund.
Ríkisstjórnin verður beðin að útvega
þetta fé.
Ég vil undirstrika það, að hér er
beðið um fjármuni, sem ætlunin er að
verja á allt annan hátt en fyrri aðstoð
frá ríkinu.
Á síðustu 4 árum hefur ríkissjóður
lagt fram samtals 67 milljónir króna til
viðbótar lögboðnum útflutningsbótum
þ.e.a.s. þetta hefur í raun gengið til að
greiða bændum hluta af því sem
vantaði upp á að þeir næðu launum
sínum. Þessi aðstoð hefur verið mjög
mikilvæg og hana ber að þakka.
Þetta hefur hins vegar ekki stuðlað
að því, að samræmi skapaðist milli
framleiðslunnar og markaðsmögu-
leika.
Nú er í raun ætlunin að borga
mönnum fyrir að hætta, eða a.m.k.
draga úr framleiðslunni. Það á að
draga úr þörfinni fyrir aðstoð ríkis-
sjóðs strax á næsta ári.“
Nýjar búgreinar
Það mun láta nærri, að sá sam-
dráttur, sem er fyrirhugaður hjá
sauðfjárbúskapnum, nemi 10-14%, en
sé litið til búvöruframleiðslunnar í
heild nemur hann 3-4%. Ef þessi
samdráttur lendir fyrst og fremst á
vissum héruðum, getur hann leitt til
byggðaröskunar og í heild til fækkunar
fólks í sveitum.
Því er nauðsynlegt að hafizt sé
jafnhliða handa um eflingu nýrra
búgreina til að afstýra slíkri öfug-
þróun.
Þetta hefur líka verið til mikillar
umræðu hjá bændasamtökunum. Há-
koni Sigurgrímssyni fórust þannig orð
um þetía efni:
„Talsvert skortir á að við framleið-
um nóg af grænmeti og kartöflum.
Þarna er því ærið verkefni að vinna og
ég kvíði ekki framtíð þeirra bænda,
sem haft geta atvinnu af því. Ég held
Iíka að við höfum alla möguleika á að
fylla það skarð, sem myndast við
samdrátt í suðafjárframleiðslunni.
Mér virðist að þeim megi í stórum
dráttum skipta í tvo flokka. Annars
vegar búgreinar, sem hafa möguleika
á að ná verulegu umfangi og skipa sér
við hlið hinna hefðbundnu greina
landbúnaðarins og hins vegar greinar
sem tiltölulega takmarkaður hópur
bænda hefur möguleika á að stunda.
í fyrri flokknum tel ég verða
Ioðdýraræktina, fiskeldi, ylrækt og
skógrækt en í hinum síðari m.a.
nýtingu hlunninda, heysölu, ferða-
þjónustu og ýmiss konar aðra þjónustu
við þéttbýlisbúa.
Að mínu mati er loðdýraræktin
langlíklegust til að geta á skömmum
tíma orðið umfangsmikill þáttur í
landbúnaði.
Ef vel og skipulega er að þessum
málum unnið er engin fjarstæða að
hugsa sér að 5-8 hundruð bændur geti
haft tekjur af loðdýrarækt hér á landi
að 5-8 árum liðnum.
Loðdýrarækt hefur þann kost að
henta vel sem hliðarbúgrein t.d. með
sauðfjárrækt. Ég tel því afar mikilvægt
að henni verði eftir því sem kostur er
beint til þeirra landshluta, þar sem
mest er þörf að auka tekjur bænda og
búskapur stendur höllum fæti og til
bænda, sem draga vilja úr framleiðslu
nautgripa og sauðfjárafurða.
Ég legg áherzlu á það, að í
nýbúgreinunum eru fólgnir möguleik-
ar, sem eiga að geta tryggt framtíðar-
stöðu landbúnaðarins og blómlegt
atvinnulíf í sveitum þrátt fyrir sam-
drátt í hefðbundinni framleiðslu."
Loðdýraræktin
Það kom fram í viðtalinu við Hákon
Sigurgrímsson, að hann telur loðdýra
ræktina vera álitlegasta.
Fyrir rúmu ári, eða í marz 1981
skipaði landbúnaðarráðherra sérstaka
nefnd, sem fékk það verkefni að
marka framtíðarstefnu í loðdýrarækt-
inni og færa hana í þann farveg, að
hún yrði fyrst og fremst aukabúgrein
til styrktar byggðajafnvægi. Formaður
nefndarinnar var Haukur Jörundsson,
skrifstofustjóri í landbúnaðarráðu -
neytinu.
í grein eftir Hauk, sem birtist hér í
blaðinu 27. f.m., gerir hann nokkra
grein fyrir störfum nefndarinnar.
Hann sagði m.a.:
„Fyrsta verkefni nefndarinnar var
að endurskoða lögin um loðdýrarækt.
Voru gerðar allmiklar breytingar á
þeim, sem m.a. stuðla að minni
stofnkostnaði í húsum og að gera það
mögulegt að nýta gamlar byggingar,
með breytingu, án þess þó að slaka á
vörslu dýranna. Þannig nýtast hús,
sem bóndi hefur þegar byggt og hann
sparar stórlega byggingarkostnað.
Lögin voru samþykkt í maí 1981.
Næst var reglugerðin tekin til
endurskoðunar. Það verður að játast,
að hún hefur reynzt erfið í smíðum af
ýmsum ástæðum. Lausn er þó fengin
á þessum vanda, a.m.k. í bili, svo nú
er hún tilbúin til prentunar. Jafnframt
þessu hefur verið unnið að því, að
Stofnlánadeild landbúnaðarins hefði
það fé til ráðstöfunar, sem þörf krefur
vegna stofnunar loðdýrabúa. Þar hafa
einnig fleiri hlaupið undir baggann.
Þótt lög segi ekki annað en að
ráðuneytið skuli, að fenginni umsögn
Búnaðarfélags íslands, veita leyfi til
stofnunar loðdýrabúa, hafa í fram-
kvæmd verið með í ráðum þeir aðilar,
sem nefndina skipuðu“.
I grein Hauks Jörundarsonar sagði
ennfremur:
„Veigamikill þáttur í því að vel
takist til með loðdýraræktina er sá, að
þeir sem atvinnu þessa stunda séu
starfi sínu vaxnir, hafi þá þekkingu
sem til þarf, svo störfin séu rétt af
hendi leyst. Þess vegna hefur
landbúnaðarráðuneytið áhuga á því að
koma á fót kennslubúum í loðdýrarækt
við bændaskóla.
Ríkið hafði ágætan mann á sínum
vegum i eitt ár til að leiðbeina fyrstu
refabændum landsins í byrjun og hétu
þeir bændur því að miðla þeim
leiðbeiningum til annarra er byrja
vildu. Auk þess hafa verið haldin
námskeið á búi þessara leiðbeinenda
fyrir byrjendur.
Ríkið hefur stutt náms - og
kynnisferðir til útlanda í þeirri grein.
í hverju loðdýrabúsleyfi eru menn
hvattir til að kynna sér allt er
ræktunina varðar. Annars er hinn
faglegi fræðsluþáttur á vegum
Búnaðarfélags fslands. Veit ég að
menn þar á bæ hafa lagt sig fram við
fræðsluna með námskeiðum, fundum,
útgáfu bókar um refarækt o.fl. Tryggt
hefur verið aukið fé á vegum ríkisins
til sérfræðiþjónustu.“
Á aðalfundi Stéttarsambands
bænda mun það áreiðanlega ekki
aðeins rætt, hvernig háttað skuli
aðgerðum til að fækka sauðfé og draga
úr sauðfjárbúskapnum, heldur engu
síður eða öllu heldur um eflingu nýrra
búgreina og hvernig þeim megi hraða
sem mest.
Það mun sýna sig hér eins og oftar,
að bændur eiga árvakan , og traustan
forustukraft þar sem samtök þeirra
eru.
Þórarinn Þórarinsson, Hl
ritstjóri, skrifar