Tíminn - 20.08.1982, Blaðsíða 8

8
FÖSTUDAGUR 20. ÁGÚST 1982
Útgefandi: Framsóknarfiokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiösiustjóri: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson. Umsjónarmaður Helgar-
Timans: lllugi Jökulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir,lngólfur Hannes-
son (iþróttir), Jónas Guðmundsson, Kristín Leifsdóttir, Sigurjón Valdimarsson,
Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Arí
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi Kristjánsson,
Kristín Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300.
Auglýsingasími: 18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð i lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 120.00.
Setning: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Vísvitandi
ósannindamenn
■ Af hálfu samherjanna í Geirsarmi Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokknum er um þessar mundir
haldið uppi blekkingaráróðri, sem mun einstæður í
íslenzkum stjórnmálum. Blekkingar þessar eru
endurteknar dag eftir dag samkvæmt kokkabókum
Göbbels, sem trúði því, að menn færu að trúa lyginni,
ef hún væri endurtekin nógu oft.
Blekkingar þessar fjalla um það, að efnahagsvand-
inn, sem nú er fengizt við, stafi ekki nema að örlitlu
leyti af ytri ástæðum eða aflabresti, heldur sé hann
fyrst og fremst afleiðing stjórnarstefnunnar.
Með þessum ósvífna áróðri á að draga athygli
almennings frá eftirgreindum staðreyndum:
í fyrsta lagi að mikil efnahagskreppa ríkir nú
hvarvetna í heiminum. í flestum löndum hefur hún
leitt til stórfellds atvinnuleysis og meiri háttar
kjaraskerðingar. Þessi alþjóðlega kreppa þrengir nú
að íslenzkum atvinnuvegum á þann hátt, að markaðir
hafa dregizt saman og verðlag á útflutningsvörum
lækkað.
I öðru lagi hefur orðið stórfelldur aflabrestur.
Loðnuveiðarnar hafa alveg stöðvazt og þorskafli orðið
miklu minni en áður. Gjaldeyristapið, sem hlýzt af
þessu; , mun skipta hundruðum milljóna króna.
Það er fyrst og fremst þetta tvennt, sem veldur því,
að efnahagsvandinn er miklu meiri en ella.
Um síðustu áramót bentu þjóðhagshorfur til
þess, að vænta mætti svipaðra þjóðartekna á árinu
1982 og á síðasta ári, ef framleiðsla og útflutningsverð-
lag héldist líkt og þá.
Síðan um áramótin, hefur margt snúizt á verri veg.
Verðlag hefur fallið á íslenzkum afurðum erlendis og
markaðir þrengzt, eins og að framan er rakið, og
aflabresturinn komið til viðbótar. Nú benda
þjóðhagsspár til þess, að þjóðartekjurnar rýrni um allt
að 7% á árinu, í stað þess, að horfur bentu til þess
um áramótin, að þær héldust svipaðar eða ykjust
aðeins.
Ekkert af því, sem veldur þessari rýrnun
þjóðartekna, verður rakið til stefnu eða aðgerða
ríkisstjórnarinnar. Hér er nær eingöngu um óviðráð-
anlegar orsakir að ræða.
íslenzkir stjórnmálamenn hafa aldrei orðið uppvís-
ari að meiri blekkingu og falsi en þeir leiðtogar
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðuflokksins, sem nú
birtast þjóðinni eins og álfar út úr hól og neita að
viðurkenna afleiðingarnar af aflabrestinum, verðfall-
inu og markaðssamdrættinum.
Að sjálfsögðu vita þeir betur. Álfagervið, sem þeir
hafa valið sér, nægir þeim ekki til afsökunar. Þeir gera
sér fulla grein fyrir því,að þeir eru að fara með
vísvitandi ósannindi.
Það er hörmulegt að á erfiðleikatímum, eins og
þeim, sem nú eru, skuli stjórnmálamenn, sem þykjazt
ábyrgir, hafa það eitt til málanna að leggja að reyna
að blekkja þjóðina og halda því blákalt fram, að þau
efnahagslegu áföll, sem þjóðin hefur orðið fyrir og
rakin eru hér á undan, skipti engu máli. Þeir menn,
sem slíka iðju stunda, verðskuida fyrirlitningu þjóðar-
innar.
Þ.Þ.
menningarmál
Rínarsókn
Ad þjappa saman stríði
Almenna bókafélagið
Heimsstyrjöldin 1938-1945
RÍNARSÓKN,
eftir
Franklin M. Davis
og ritstjóra
THE TIME LIFE bóka
Björn Jónsson
íslenskaði
Ritstjórí:
Örnólfur Thorlacius.
Að útskýra stríð
■ Þótt svo eigi að heita, að friður hafi
ríkt í heiminum síðan fyrri heimsstyrjöld
inni lauk, þá eru vopnaviðskipti, skærur
og styrjaldir daglegt brauð. Og satt að
segja er maður með öllu hættur að botna
í orðinu heimsfriðui. Rússar berjast enn
við Afgana, en langur tími er liðinn
siðan rússneskur her réðist inn í
Afganistan til að fá þar hentuga
ríkisstjórn. íranir og írakar eiga í
óskiljanlegu stríði við Persaflóa. Barist
er í El Salvador, og að maður tali nú
ekki um innrás ísraelsmanna í Libanon,
sem gjörð er til að hreinsa til, og koma
í veg fyrir að Palestínuskæruliðar geti
verið með hernað á hendur ísrael frá
lybönskum bækistöðvum. Fleira mætti
ugglaust telja.
Óöld ríkir svo í hinum frjálsa heimi.
Sendimenn og óbreyttir borgarar eru
drepnir af öfgamönnum, sem vilja neyða
sínu réttlæti upp á þjóðrinar. Gjöra það
með tímasprengjum og flugvélaránum,
og morðum.
Það er því dálítið örðugt fyrir
barnafólk að útskýra öll þessi stríð,
hvers konar heim við erum að yfirgefa,
þau að taka við.
En fleiri eiga bágt í röksemdarfærsl-
unni. Nægir að nefna, að Kínverjar hafa
harðlega mótmælt sögukennslubókum
sem Japanir kenna í skólum, þar sem
þeir telja að japönsk stjórnvöld kenni
börnum einhvern uppspuna um stríðs-
rekstur Japana í síðari heimsstyrjöldinni
og Rússar hafa sína sögu á lausablaða-
bókum, sem réttrúnaðarmenn skipta um
blöð í, þegar nýr sannleikur kemur í
staðinn fyrir þann sem úreltur er og ekki
passar við þá sem stjórna landinu í
svipinn.
Allt þetta, styrjaldir, hryðjuverk og
lygar, veikja vorn heim, draga úr
siðferðisvitund þjóðanna. En þó þetta
sé slæmt, hefur líklega enginn hernaður
verið nær því að stofna heiminum í
glötun en heimsstyrjaldirnar tvær. Eink-
um og sér í lagi hin síðari, því í kjölfar
hennar, fylgdi einhver draugalegasta
pólitík, sem sögur fara af. Og maður
hugsar þá hugsun vart til enda, hvernig
umhorfs væri í heiminum, ef Banda-
menn hefðu tapað þessu stríði. Nógu
vont er ástandið samt.
Mjög mikið hefur verið ritað um þessa
styrjöld, og líklega ekki meira um neinn
atburð á þessari öld. Magaveikir
hershöfðingjar hafa skráð minningar
sínar, uppflosnaðir stjórnmálamenn,
fræðimenn, blaðamenn og kafbátsfor-
ingjar, hafa rakið minningar sínar;
hvernig þeir unnu stríðið. Og satt að
segja er þetta stríð of umfangsmikið til
þess að venjulegt fólk haldi þræði. Pað
skilur ekki heimspeki þessa stríðs, eða
ástæðuna fyrirþví að svona fór, og svo
margbrotinn var stríðsreksturinn, að
örðugt er að gjöra af honum einfalda
mynd.
TIME LIFE bækurnar
Einhverjar aðgengilegustu bækur um
aðdraganda og gang mála í síðari
heimsstyrjöldinni eru svonefndar Time
Life bækur, þar sem her sérfræðinga
vann saman undir stjórn færra ritstjóra.
Bækur hafa komið um aðdraganda
stríðsins, leifturstríð Þjóðverja, orrust-
una um Bretland, hernað á Atlants-
hafi, í Sovétríkjunum, í Afríku, Ítalíu,
andspyrnuhreyfingar, uppgjörið við Jap-
an, og stríðið um Stalingrad. Og að
sjálfsögðu um Innrásina miklu, þegar
Bandamenn réðust til landgöngu í
Frakklandi, en það var upphafið að
sjálfum stríðslokunum.
Innrásin í Normandí hefur á mörgum
heimilum verið talinn einskonar vendi-
punktur í hinu tvísýna stríði í Evrópu.
og atomsprengjumar sem sprengdar
voru í Japan, settu punktinn aftan við
stríðið í Austurlöndum fjær. Þessa
atburði telja flestir sig þekkja svo að
segja út í hörgul, þótt endalaust megi
deila um það, hver vann þetta stríð. í
raun og veru töpuðu allir, nema ef til
vill smávægilegur hluti af siðmenning-
unni. Því þrátt fyrir allt, þá hafa orðið
framfarir í að leysa milliríkjadeilur með
öðru en hergögnum.
Almenna bókafélagið hefur nú gefið
út bókina Rínarsókn, sem segir frá því,
þegar herir Bandamanna voru komnir
að Rín og lokasóknin gegn Þjóðverjum
var hafin. Rússar sóttu að austan, eftir
samræmdum plönum.
Það er enginn efi á því að almenningi
er bæði hollt og skylt að kynna sér sem
mest um heimsstyrjöldina eftir föngum,
því þá er líklegra að fleiri verði upp á
frið, jafnvel vopnaðan frið, en með
hernaðaraðgerðum, sem unnt er að
réttlæta, því enn eru landvinningar
stundaðir með hervaldi. Nægir að minna
á Falklandseyjastríðið, þar sem Argen-
tínumenn í skjóli fjarlægðar, hertóku
friðsamt land, þar sem menn röltu á eftir
fé sínu og gjörðu engum mein. Og
innrásina í Afganistan, þar sem verið er
að tryggja með hemaði að Afganistan
Knut Hclle: Bergen Bys Historie.
Bind I. Kongssete og kjöpstad.
Fra opphavet til 1536
Universitetsforlaget 1982.
998 bls.
■ Þegar annað bindi af sögu Björgvinj-
ar kom út árið 1979 var fjallað um það
hér í blaðinu og þess þá jafnframt getið,
að stutt væri í útkomu 1. bindis og að 3.
og 4. bindi myndu fylgja á eftir.
Nú er 1. bindið nýlega komið út, mikil
bók og vegleg. Höfundur er prófessor
Knut Helle og rekur hann sögu
Björgvihjar frá upphafi og fram um
siðaskipti. Hann byrjar á því að gera
grein fyrir elstu rituðu heimildum um
sögu borgarinnar, en þær er að finna í
þrem íslenskum ritum, handritunum
Morkinskinnu og Fagurskinnu, og í
Heimskringlu Snorra Sturlusonar. Þessu
næst tekur höfundur til við að lýsa
umhverfi Björgvinjar, staðháttum, veð-
urfari og öðru því, sem áhrif hefur á
■ Bergen.
FYRSTA BINDI
BJÖRGVINJARSÖGU
búsetu fólks. Þessir kaflar eru mjög
ýtarlegir og nákvæmir, en engu að síður
þannig samdir, að þeir sem ekki eru
kunnugir í Björgvin muni tæplega átta
sig nógu vel af lestri þeirra. Fyrir hina,
sem nokkuð þekkja til, eru þeir aftur á
móti mjög gagnlegir.
Að þessum fyrstu köflum loknum
tekur höfundur að rekja sögu borgarinn-
ar og byggðarinnar á miðöldum.
Frásögnin er mjög ýtarleg og stórfróðleg
enda styðst höfundur jöfnum höndum
við fornleifarannsóknir og ritaðar heim-
ildir, þ.á.m. íslenskar. Björgvin var
mcsta borg Noregs á miðöldum, kon-
ungs- og biskupssetur og þaðan var rekin
mikil verslun við önnur lönd, ekki síst
verslun með fisk og aðrar sjávarafurðir.
Hansakaupmenn höfðu aðsetur í Björg-
vin á síðari hluta miðalda og var borgin
mikilvægur iiður í hinu mikla verslunar-
neti þeirra, sem teygði sig um alla
norðanverða Evrópu.
Þessi saga er öll stórfróðleg, ekki síst
fyrir okkur íslendinga. Á miðöldum var
Björgvin mesta viðskiptaborg okkar og
á tímum Hansasambandsins fór mikið af
verðmætustu útflutningsvörum okkar,
fiski og lýsi, um hendur Björgvinjar-
kaupmanna. Þar sat
einnig Noregskonungur sem jafnframt
var konungur okkar um langt skeið og
var það önnur undirstaða sambands
íslendinga við borgina. Má nteð nokkr-
um rétti segja, að frá því Gissurarsátt-
máli var gerður og fram til stofnunar
Kalmarsambandsins hafi Björgvin gegnt
viðlíka hlutverki fyrir íslendinga og
Kaupmannahöfn gerði síðar.
Mörgum kann að vaxa í augum, hve
stór þessi bók er í blaðsíðum talin. Hún
hefur mikinn fróðleik að geyma, sem
þeir munu fagna, sem ekki telja eftir sér
að lesa þykkar bækur. Hinum skal á það
bent til huggunar, að bókin er prýdd
gífurlegum fjölda ljósmynda, korta og
uppdrátta og í bókarlok eru ýtarlegar
skrár.
Þetta er bók, sent allir áhugamenn um
norræna miðaldasögu hljóta að fagna.
Jón Þ. Þór
■