Tíminn - 20.08.1982, Blaðsíða 9

verði áfram sovéskt yfirráðasvæði, en
nóg um það.
Bókin Rínarsókn, eða Across the
Rine, eins og hún heitir á frummálinu,
kom út árið 1980, og er merkileg fyrir
það, að í raun og veru var sóknin yfir
Rín engu minna skipulagsfrek og
hernaðarafrek, en landgangan í Nor-
mandí.
Önnur stórsókn í vændum
Bókin hefst á stuttum kafla, sem ber
heitið Önnur stórsókn ívændum, en
stórfljótið mikla var viðlíka þröskuldur
í hinu endanlega uppgjöri og Ermasund.
Þjóðverjar sprengdu allar brýr (nema
eina) yfir stórfljótið, og það var örðugt
verk að koma hergögnum og þungum
vopnum yfir fljótið. Þctta reyndi ef til
vill meira á verkfræðina, en hemaðarlist-
ina og vopnin.
í bókinni segir í upphafi, orðrétt:
„ Síðari hluta janúar 1945 sóttu banda-
menn hart fram í Belgíu en herir Hitlers
hörfuðu undan. Um svipað leyti voru
breskar og bandarískar starfssveitir
önnum kafnar að undirbúa lokaþátt
stríðsins í Vestur-Evrópu: sókn yfir
Rínarfljót inn að lífæð Þriðja ríkisins.
Þessar hernaðaraðgerðir jöfnuðust á við
innrásina í Normandi, svo margslungnar
voru þær og stórar í sniðum.
Nálega fjórar milljónir manna þurfti að
senda yfir Rín, og þar að auki þurfti
hver og ein þeirra 85 herdeilda sem
ætlaðar voru til sóknar a.m.k. 500 lestir
af birgðum á dag: allar líkur bentu hins
vegar til þess að Þjóðverjar myndu
eyðileggja hverja einustu brú á undan-
haldi sínu.
Saga
Austurríkis
Geschichte der Republik Österreich.
Herausegegeben von Dr. iur. et phil.
Heinrich Benedikt. Unter Mitwirkung
von Dr. Walter Gildinger Dr. Stephan
Verosta, Dr. Friedrich Thalmann, Dr.
Adam Wandruskzka. R. Oldenbourg
Verlag 1977 (2. útg.).
630 bls.
■ Þessi bók er ekki ný af nálinni. Hún
kom fyrst út árið 1954, og var
endurútgefin með lítilsháttar viðaukum
árið 1977. Hún nær yfir sögu lýðveldisins
Austurríki, frá því veldi Habsborgara
lauk við lok fyrri heimsstyrjaldar og
fram til 1954. í síðari útgáfunni er svo
stuttur yfirlitskafli yfir sögu Austurríkis
eftir 1954.
Bókin hefst á inngangi ritstjórans, Dr.
H. Benedikt, sem er einna þekktastur
austurrískra sagnfræðinga á síðari hluta
20. aldar, en samstarfsmenn hans, þeir
GoIdinger.Verosta Thalmann og Wand-
ruszka, eru hinir eiginlegu höfundar
bókarinnar og skrifa hver sinn kafla.
Goldinger skrifar nær helming bókarinn-
ar og er viðfangsefni hans pólitísk saga
Austurríkis frá lokum fyrri heimsstyrj-
aldar og fram til þess er landið hlaut full
ríkisréttindi aftur að lokinni síðari
hcimsstyrjöld. Þá tekur Wandruszka við
og skrifar um austurríska stjórnmála-
flokka og
stjórmálahreyfingar á sama tímabili.
Thalmann skrifar hagsögu Austurríkis
og Verosta um Austurríki og sambúð
þess við önnur ríki.
Eins og að iikum lætur er í þessari bók
mikinn fróðleik að finna. A árunum
milli stríða áttu Austurríkismenn við
margvísleg vandamál að stríða og oft var
þar ókvrrt á stjórnmáiasviðinu. Þeim
gekk á stundum erfiðlega að tóta sig á
hálu svelli lýðræðisins og keisarasinnar,
sem vildu endurreisn Habsborgaraættar-
■ Vínarborg.
innar voru uðru hvoru háværir. Arið
1938 lögðu nasistar í Þýskalandi landið
undir sig og innlimuðu það í Stór-Þýska-
land. I lok síðari heimsstyrjaldar var
landiö hersetið og ríkti óvissa um
framtio þess fyrstu árm eftir stríð. Frá
því hersetunni lauk hefur Austurríkis-
mönnum aftur á móti gengið flest í
haginn og ía ríki hafa búið við meiri
cfnahagslegan og pólitískan stöðugieika
hin síðari ár. Af þeim sókum hetöu
margir fslcnskir ráðamenn gott af því aö
kynna sér þessa sögu.
Þetta er vel skrifuð bók og vel til
hennar vandað að öilu leyti.
Jón Þ. Þór.
Jón t> Þór
skrifar
um bækur
Meðan bandamenn sóttu fram til
Rínarlanda var gert við sundursprengda
vegi og járnbrautir og gífurlegt magn
skotfæra, bensíns og matvæla flutt inn í
land frá hafnarborgunum, aðallega með
járnbrautarlestum og flutningabílum.
Ein flutningabílasamsteypan, ABC-
flutningar (kennd við bandaríska,
breska og kanadíska skipuleggendur),
varð fyrst til að koma á einkar
hagkvæmu selflutningskerfi til að
komast hjá umferðaröngþveiti í hafnar-
borginni Antwerpen sem gengdi afar
mikilvægu hlutverki. Tvær sveitir drátt-
arbíla fluttu í sífellu þunghlaðna
dráttarvagna til miðstöðva inni í landi
og snéru aftur með tóma vagna. Aðrar
bílasveitir ABC hirtu fullhlaðna dráttar-
vagna í miðstöðinni og fluttu varninginn
til dulbúinna birgðastöðva nálægt víg-
stöðvunum. Með þessum hætti tókst
ABC að flytja 245.000 lestir birgða til á-
fangastaðar á 117 dögum.
Eríiðast var að flytja stóra brúarhluta
og landgönguferjur, t.d. liðsflutninga-
ferjur og enn stærri hergagnaferjur
sem borið gátu skriðdreka og
vörubifreiðar: slíkir flutningar
reyndu verulega á verkfræðisveitir
hersins, hagkvæmni þeirra og skaps-
muni. Gríðarlangar lestir dísiknúinna
dráttarbíla með 10 lesta vagna í
eftirdragi urðu að mjakast fram um
þröngar krókóttar þorpsgötur með
rúmlega 30 metra langar brúarstoðir og
hergagnaferjur sem voru yfir 4 metra á
breidd. Ferlíkin og farmar þeirra
komust leiðar sinnar að lokum, en sums
staðar urðu jarðýtur að ryðja húsum úr
vegi.
í marsbyrjun voru bandarískir verk-
fræðingar búnir að flytja inn í land 124
landgönguferjur. 1100 áhlaupsfleytur og
nægilegt timbur , flotholt og forsmíðað-
ar einingar í 62 brýr yfir Rín."
Þjáningin og smánin
Um þetta fjallar bókin og er stríðinu
þjappað saman af undraverðri tækni. Og
aragrúi mynda segir söguna, ásamt
textanum. 1 raun og veru má lesa bókina
á tvennan hátt, hinn ritaða texta, og sem
myndasögu. Myndirnar eru merkilegar.
Þær eru ekki allar frá tíðindastofum, eða
fréttaljósmyndurum, heldur safnaði út-
gáfan þúsundum Ijósmynda frá fólki,
eða prívatmönnum út um allan heim,
auk mynda er Bandaríkjamenn tóku.
Þetta er því ómetanlegt heimildasafn í
myndum.
Af þessum orðum sem vitnað var til
má glöggt ráða, að það hefur verið nær
ofurmannlegt að skipuleggja þessa sókn.
Síðan rekur bókin þjáninguna og
smánina. Frelsun dauðabúðanna,
hungrið. Heimurinn var þrumu lostinn
þegar fregnir bárust frá Belsen og
Dachau. Hræðilegur grunur var orðinn
að vissu, og enn hefur enginn sómasam-
leg skýring fundist á þessum grimmdar-
verkum, og líklega finnst húnaldrei.Sú
skýring éin, að Hitler hafi verið
brjálaður, nægir hér ekki. Þetta var ekki
eins manns verk.
Frágangur er góður. Við þýðinguna er
ég ekki alveg sáttur. T.d. „SS-menn eru
snuðraðir uppi í felustöðum sínum
næstum hvern einasta dag“ (skrifaði
herlæknir í Dachau).
„Á vikunum eftir frelsunina fóru
fangarnir að hjarna við“
„Bandaríkjamenn í ham“
„í orrustunni um Limburg hafði mann-
afli 6. SS-fjallaherdeiIdarinnar fallið
niður í u.þ.b. 2000 menn“. Nokkuð er
um prentvillur. Eflaust er þetta íslenska,
en svona setningar leiða hugann meira
að málfarinu en söguefninu. Enskan
læðist þarna mjög í gegn, sem er
bagalegt. Jafnvel nafnið á bókinni
Rínarsókn (Across the Rine), virkar
næstum guðfræöiiega, shr Árhæjar-
sókn, Giensássókr. o.s.fr.
£n þessar aófinnslur eru þó fremur
smásmugulegar, því þetta er stórgóð
bók og fræðandi. Á hún sérstakt erindi
við alla menn, cn einkum þó sér í lagi
við æskuna, sem hætti til oftrúar á gæsku
mannsins.
Jónas
Guðmundsson
skrifar um
bókmenntir
9
gróður og garðar
Ingólfur Davídsson
skrifar
Frá „perlu
Limafjarðar”
■ Á Mors: Silfurreynir, beygður af vestanvindi.
„Að kirkjufjölda eyjan Mors er
flestum fremri.
Klukkur hringja um eyju alla, ár
og síð til messu kalla“
Kirkjurnar eru um 30, flestar mjög
gamlar, margar jafnvel frá Sturlunga-
öld. Þykkir múrar, litlir gluggar.
„Kirkjan forna virki var á vondum
tímum,
góöum og illum griðastaður, geym-
ir lykla helgur maður.“
Sums staðar kalkmálvcrk á vcggj-
um, altaristöflur og predikunarstólar
gerð af mikilli Iistfengi endurreisnar-
tímabilsins.
Fimm kirkjur eru innan 7 km
radíus frá Kildevej 12, þar sem ég
dvaldi um hríð hjá dóttur og
tengdasyni. Ég gekk mikið um
nágrennið, leit á gróðurinn og ræddi
við bændur og sveitaþorpalýð, en
gekk misvel að skilja fólkið, því að
mállýskur eru margar þarna þó
samgöngur séu greiðar (og hafi
jafnan verið held ég).
f Elsö t.d. heyrði ég allmörg orð
og setningar, sem ég varð að giska á
hvað þyddu, en í þorpinu Visp, 7 km
þaðan skildi ég hvert orð.
Hvar eru kaupfélagið (Brugsen),
kráin og kirkjan? spurði ég verka-
menn á torginu. Þeir skellihlógu og
leiðbeindu mér prýðilega. Kráin og
„brugsen" reyndust vera nábúar, en
kirkjan, gömul, stór og fögur, í
útjaðri þorpsins uppi á hæð (kirke-
bakken).
Jarðvegur er frjósamur víðast á
Mors og hvarvetna víðáttumiklir
byggakrar. Hér og hvar svæði með
fóðursykurrófum og skærgular skák-
ir af repju, en sinnepsolía er unnin úr
fræjunum.
Allir sveitabæir standa í eða við
trjálundi, og á hæðum eru hér og
hvar vænir skógarlundir, er gefa
hinu lága, öldótta landi reisn. Víða
gefur að líta löng skjólbelti, aðallega
úr silfurreyni, álmi, þyrni og rauð-
greni. Skjólbeltunum hallar víðast til
austurs undan hinum ríkjandi vestan-
vindi, sem flytur þoku, svala og salt
utan af „Vesturhafi." Fyrrum þreifst
korn varla vestantil á Jótlandi, þar
var endalaus, marflöt beitilyngs-
heiðalönd og strjálbyggt. Hefur
skáldið Blicher lýst lífinu þar úti
snilldarlega
Svo hófust Danir handa með mikla
skjólbeltagerð og loftslagið batnaði
stórum. Nú eru miklir barrskógar,
aðallega rauðpreni. ræktaðir á gömlu
heiðalöndunum og fjallafura oft
harðgerð í sandhólunum út við
ströndina.
Býli eru orðin mörg með víðlenda
akra og tún. Brcylingin er mikil frá
því undirritaður var á ferð fyrir 50
árum á þessum slóðum.
Jú, veðráttan er mun mildari en á
íslandi.en vorhret geta líka komið
þar.
í skjólbeltum og víðar gaf að líta
mörg visin barrtré eftir hart vor, salta
vinda af Norðursjó og brennisteins-
regn frá iðnaðarborgum Bretlands-
eyja og víða að. Þessa alls gætti
talsvert á Mors.
Júlíveðrið var dásamlegt, besta
ferðamannaveður í mörg ár sögu
Danir, 300 sólskinsstundir í júlí og
oftast um ogyfir20stiga hiti. Sjaldan
rigndi, en loftið var rakt samt, svo
sumum gekk erfiðlega að sofa á
nóttum í hitanum, og héldu sig inni
um hádaginn. Tvær nætur gekk á
með þrumum, eldingum og helli-
dembum. Kviknaði í nokkrum úti-
húsum á heiðunum.
Rafstraumur er venjulega rofinn
þegar þrumuveður nálgast.
Danskir bændur kvarta mjög um
kreppu, þar eins og hér, og
atvinnuleysi er mikið, einkum í
borgunum, - og harðar stjórnmála-
deilur. Allmargir ungir atvinuleys-
ingjar fá styrki til náms, t.d. á
lýðskólum. Vel þykir búið að eldra
fólki á Mors.