Tíminn - 21.09.1982, Blaðsíða 9

ÞRIÐJUDAGUR 21. SEPTEMBER 1982
9
mynd af Yasser Arafat á forsíðu, þannig
að þessi slungni skæruliði og leiðtogi er
fréttaefni víða um heim.
Af nýrri hraðlest og fleiru
Önnur og þriðja síða blaðanna er
blanda af innlendu og erlendu efni. Það
er spáð norðaustan vindi og regni á
föstudag, og 29° hita á celsíus í Japan.
Á sunnudag er gert ráð fyrir að veður
verði léttskýjað og hitinn um 29 gráður.
Þetta er mesti hiti, sem búist er við þessa
daga, en ekki er þó gert ráð fyrir að
hitinn fari niður fyrir 23 stig. Hvirfil-
vindur er á hinn bóginn skammt undan
og því allra veðra von, eins og reyndar
hefur komið á daginn, því mannskaða-
veður gekk yfír Japan í byrjun þessarar
viku, eins og greint hefur verið frá í
fréttum.
í föstudagsblaðinu er greint frá dauða
tveggja fjallgöngumanna, en þeir voru
að reyna að klífa næst hæsta fjail heims,
Qogir í Kína sem er 8.611 metrar að
hæð.
Þá er greint frá velheppnaðri reynslu-
för hraðlestar, sem japönsku járnbraut-
irnar gjöra nú tilraunir með. Þetta er lest
sem svífur í lausu lofti, eða snertir ekki
teinana á fullri ferð og er segulafl notað
við að lyfta henni frá teinunum. JNR,
en svo skammstafa þeir ríkisjárnbraut-
irnar, hafa unnið að þessari hraðlest í 20
ár. Náði lestin 517 km hraða á
klukkustund, sem er álíka hraði og er á
skrúfuþotum. Þessum hraða náði lestin
árið 1979, en þá ók hún mannlaus. Nú
hefur hins vegar verið farin reynsluferð
með mannaða lest. Nýja lestin, sem
hefur framleiðsluheitið ML U 001 er
tveggja vagna (tilraunalest) og ók hún á
sérstakri reynslubraut JNR.Var henni
þó ekið með aðeins 262 km hraða, en
ætlunin er að lestin aki með um 500 km
hraða, þegar hún verður tekin í gagnið.
Hver vagn er 10 metra langur, 3 metra
breiður og vegur um 10 tonn.
Þeir sem tóku þátt í ökuferðinni, líktu
áhrifunum við það að fljúga í flugvél.
En meðan lestin var á „jörðu niðri", en
það er hún meðan hún er að ná fullum
hraða, minnti aksturinn á að ekið væri í
bifreið, en þá fer hún á hjólum.
Almennt er ekki talið óhætt að láta
járnbrautir, sem nota hjól og teina, fara
með meiri hraða, en 300 km á
klukkustund, og það er þess vegna, sem
reynt er að smíða lestir, sem ekki snerta
teinana á fullri ferð.
Nýja japanska lestin mun verða 16
vagna, þegar hún er fullgerð, og mun
taka 1400 farþega. Hún verður klukku-
stund í förum milli Tokyo og Osaka, og
hún verður tekin í notkun á árunum
1985-1990, eftir því hversu vel gengur.
Flugmenn JAL lögsóttir?
Þá er ítarleg fregn um afskipti
samgönguráðuneytis Japans, er fyrir-
skipað hefur rannsókn og hugsanlega
ákæru á hendur flugmönnum á Jumbó-
þotu Japan Air Line, vegna mistaka við
lendingu á Chitose flugvellinum á
Hokkaido í síðasta mánuði, er hugsan-
legt að flugmennirnir verði dregnir fyrir
lög og dóm.
Þotan var í aðflugi í slæmu veðri og
var skyggnið aðeins um 800 metrar.
Aðstoðarflugmaðurinn var við stjórn-
völinn í lendingunni, þrátt fyrir að hann
hefði ekki heimild til þess, samkvæmt
starfsreglum JAL, en hann hafði færri
en 100 flugtíma á Boeing 747 þotur.
Aðstoðarflugmanninum var þetta
Ijóst, en þar eð flugstjórinn skipaði
honum að taka við stjórninni, taldi hann
sér skylt að taka við.
Það var ekki fyrr en sýnt var að
flugvélin myndi lenda utan brautar, að
flugstjórinn tók við stjórninni og reyndi
hann að hefja vélina til flugs á nýjan
leik, hvað tókst, en hann gaf fullt afl á
vélarnar. Þó snerti einn hreyfíll vélar-
innar flugbrautina, en í loftið fór þotan
aftur og þótti þetta mesta mildi. 295
farþegar voru í þotunni og 15 manna
áhöfn.
Óhapp þetta skeði 19. ágúst síðast-
liðinn.
{ febrúar s.l. fórst DC 8 þota frá JAL
á flugvellinum í Tokyo, eða á Haneda
flugvelli, og voru þá allar öryggisreglur
japanska félagsins hertar. Hins vegar
var það ekki brot á reglum flugmálayfir-
valda, að láta aðstoðarflugmann vera
við stjórn þotunnar.
Nixoní Japan
Á þriðju síðu í föstudagsblaðinu er
mynd af Nixon, fyrrum Bandaríkja-
forseta, sem kominn er til Tokyo í
einkaerindum. Nixon er á leið til Kína.
í Japan mun hann hitta að máli Suzuki,
forsætisráðherra, og einnig Kishi fyrr-
verandi forsætisráðherra og Takeo
Fukuda og aðra japanska ráðamenn.
Nixon er maður vinsæll í Austurlönd-
um, að margra áliti,k og orðrómur var
um það um tíma, að hann yrði
sendiherra Bandaríkjanna í Peking.
Þá er greint frá því að þrír
flekasiglarar hefðu týnst út af Shonan
ströndum, en flekasigling er mjög vinsæl
íþrótt í heimi hér um þessar mundir.
Einum siglingamanni tókst þó að bjarga
eftir 8 stunda volk í sjónum, en lík eins
fannst rekið á ströndinni.
Japanir eru manna iðnastir og líklega
sama hvað þeir taka sér fyrir hendur.
Greint er frá því í blaðinu að ung
menntaskólastúlka hefði svelt sig í hel í
megrunarkúr.
Kyoko, en það er nafn stúlkunnar,
fannst látin á heimili sínu og var
dánarorsökin næringarskortur. Kyoko
hafði lést um 20 kg á tveim árum og varla
hefur hún verið mjög feit fyrir, því hún
var aðeins 28 kg er hún lést.
En Japanir spara nú fleira við sig en
mat. Samkvæmt blaðinu þá eyða
japanskir bifreiðaeigendur minna elds-
neyti en nokkru sinni fyrr. í skýrslu,
sem birt hefur verið spara menn bensín
eftir bestu getu og heildarbensíneyðsla
japanskra bifreiðaeigenda minnkaði um
0.4%, þótt bílum fjölgi, og minnkaði
eyðslan, sem svaraði 17 lítrum á hverja
bifreið á ári, eða í 1000 lítra á bíl, sem
er minnsta bensíneyðsla í Japan síðan
1971. Þó gera yfirvöld sér ekki vonir um
að bensíneyðslan minnki mikið úr
þessu, því því eru takmörk sett, hvað
unnt er að spara.
Leiðaraskrifín
Það er fróðlegt að skoða leiðaraefni
Tímans í Japan. Blaðið hefur tvær
förystugreinar, bæði í föstudags og
sunnudagsblaðinu.
í föstudagsleiðara er getið um óheið-
arleika japanskra lækna og tannlækna.
Er talið að starfandi (praktiserandi)
læknar skrifi ranga reikninga til yfir-
valda og dragi sér með þeim hætti mikla
fjármuni. Mikil herferð er nú gegn
þessari spillingu og af 595 læknum sem
rannsakað var hjá reyndust 366 skrifa
ranga reikninga, en alls eru um 80.000
praktiserandi læknar í Japan. Þykir
mönnum nóg um, þegar í ljós hefur
komið að meira en helmingur lækna og
tannlækna skrifar ranga reikninga og fær
þá borgaða hjá ríkinu. Er reiknað með
að með þessum hætti hafi læknastéttin
um 2.7 billjón yen ólöglega út úr
ríkissjóði að sögn leiðarahöfundar.
Eru þetta um 3.5% af kostnaði
ríkisins við heilbrigðisþjónustuna.
Læknar senda ríkinu „stílfærða"
reikninga. Einnig falsaða reikninga á
tilbúin nöfn. Þetta fer illa í blóð manna,
því læknar hafa 72% af brúttótekjum
sínum undanþegnar sköttum.
Hin forystugreinin fjallar um atvinnu-
horfur í Japan, sem eru hinar verstu
síðan árið 1974. Fyrirtækin munu ráða
færri nýja starfsmenn á næstunni, vegna
samdráttar. Er talið að eftirspurn eftir
vinnuafli muni minnka um 10% og
margir eru atvinnulausir í Japan.
í sunnudagsleiðaranum er fjallað um
mótorhjól, en tíðni slysa á skellinöðrum
og mótorhjólum hefur aukist gífurlega í
Japan.
Yfirvöld ráðgera að hækka aldurstak-
mark þeirra er aka mega vélhjólum úr
16 árum í 18 ár. Dauðaslysum hefur
fjölgað um 36.6% á einu ári meðal
ökumanna bifhjóla. Einnig vilja skóla-
yfirvöld takmarka vélarstærð mótor-
hjóla hjá skólafólki. Um 9000 manns
verða fyrir alvarlegum slysum á skelli-
nöðrum á ári. Vilja yfirvöld, í samstarfi
við foreldra, draga úr notkun vélhjóla.
Síðari forystugreinin er um regnhlífar
og sagt er frá manni er lenti í árekstri
og annar ökumaðurinn, sem reiddist,
veitti hinum banaáverka með regnhlíf.
Mikið er víst um að menn séu drepnir
með regnhlífum í Japan. Hefur þetta
orðið til þess, að verið er að undirbúa
bann við framleiðslu á þessu morðvopni,
sumsé regnhlífinni, að hún hafi ekki
spjótsodd, eins og núna.
Að lokum.
Hér hefur verið drepið á eitt og annað
úr efni japanska Tímans. Mörgu hefur
þó orðið að sleppa. Fjallað er um listir,
menningarmál á svipaðan hátt og í
blöðum á Vesturlöndum og dálka-
höfundar virðast lifa góðu lífi. Þá eru
skrýtlur og krossgátur, og að sjálfsögðu
auglýsingar, sem þó eru ekki mjög
fyrirferðarmiklar. Einnig eru birt les-
endabréf, þar sem japanskir kverúlantar
fá að segja álit sitt. Myndasögur virðast
vera hinar sömu í blöðum á Vesturlönd-
um. Og svo eru að sjálfsögðu nákvæm
tíðindi úr viðskiptalífinu og kauphöllum
vcraldarinnar.
líkamanum aftur, heldur tekur sér
bólfestu í taugarótum við miðtaugakerf-.
ið. Þar liggur hún í dvala að mestu leyti,
en getur vaknað til aðgerða undir
ákveðnum kringumstæðum, t.d. þegar
varnir líkamans slævast af einhverjum
ástæðum. Þetta kannast mjög margir
við, sem fá áblástur á varir t.d. þegar
þeir kvefast, sólbrenna eða verða fyrir
andlegu eða líkamlegu álagi. Herpes-
sýking á kynfærum hegðar sér nákvæm-
Iega eins. Þannig þarf áblástur á
kynfærum alls ekki að merkja nýlega
smitun og því tómt mál að tala um, að
makar þurfi að kenna hvor öðrum
um smitun eða hafa uppi ásakanir um
nýlegt framhjáhald. Meðan áblásturs-
sárin eru virk og vessi í blöðrunum eru
þau smitandi og ætti fólk því ekki að
hafa samfarir meðan svo er.
Of mikið hefur verið gert úr
þjáningum sjúklinga með áblástur á
kynfærum. Vissulega eru óþægindirt
meiri á þessum slóðum líkamans en
verða af áblæstri í andliti, og vitaskuld
er hvimleitt, ef áblásturinn endurtekur
sig mjög oft. Hver áblástur grær þó á
nokkrum dögum.
Hinar algengu herpessýkingar eru
ekki hættulegar í sjálfu sér, og því
oftast engin ástæða til sérstakrar
meðferðar. Á þessu eru þó nokkrar
undantekningar. Ef ófrísk kona hefur
virkan áblástur á kynfærum, þegar
kemur að fæðingu, er talið ráðlegt að
taka barnið með keisaraskurði þar eð
það mundi smitast á leið sinni um
fæðingarveginn. Viðkvæmur nýburinn
fær útbreidd áblásturssár um allan
líkamann og verður alvarlega veikur.
Sýking á þessu æviskeiði getur leitt til
dauða eða varanlegra örkumla. Til er
lyf, sem nota má staðbundið á áblástur
(Idoxuridin) og flýtir verulega fyrir því,
að sárið grói. Þetta lyf er ástæða til að
nota, ef áblástur kemur á viðkvæman
stað, svo sem homhimnu augans, en þar
getur afleiðingin annars orðið ör, sem
skerðir sjónina. Lítið hefur hingað til
verið um lyf, sem verka á veimr, og þau
lyf, sem til hafa flest veraleg eituráhrif
á líkamann, ef þau eru notuð öðru vísi
en staðbundið. Nýlega er þó farið að
nota lyfið Acyclovir, sem hefur reynst
mjög áhrifamikið í alvarlegum herpes-
sýkingum t.d. þeim sárasjaldgæfu til-
vikum þegar herpes simplex veldur
heilabólgu. Þetta lyf hefur breytt
bilaðar ónæmisvarnir t.d. eftir líffræra-
flugninga. Þegar hefur því miður orðið
vart við, að veiran geti orðið ónæm fyrir
lyfinu, og er því afar mikilvægt, að það
sé ekki notað í óhófi, ef það á að halda
gildi sínu, þegar raunverulega er
nauðsyn að nota það. Nýlega hafa einnig
verið gerðar tilraunir í Bretlandi með
bóluefni, sem er ætlað þeim takmarkaða
hópi sjúklinga, sem er verulega þjáður
af síendurteknum áblæstri á kynfæram.
Þessar tilraunir lofa sumpart góðu, en
hafa ekki gefið cndanlega niðurstöðu.
Að lokum er vert að nefna, að
áblástur í andliti er jafn algengur hér og
annars staðar, eins og flestir þekkja af
sjálfum sér eða öðrum, og því fer mjög
fjarri, að áblástur á kynfærum sé
óþekktur hérlendis. Veiran hefur marg-
oft ræktast hér úr áblásturssárum
síðustu 20 árin.
Margrét Guðnadóttir, prófessor og
Helga M. Ögmundsdóttir, læknir,
Rannsóknastofu Háskólans í veiru-
fræði,
Hannes Þórarinsson, yfirlæknir,
Húð - og kynsjúkdómadeild
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur.
Grein þessi er send til birtingar í
samráði við Landlæknisebættið.
byggt og búið f gamla dagaj
Öðuskeljar (stórar) og Kræklingur (bláskeljar)
Matföng í
gamla daga III
(sbr. Hlín 1961)
ílátin.
Garðakál smátt saxað í
súpur (2-3 kaggar til), kastað
út á rúgmjöli, mjólk út á, skyr
líka e.t.v.
Öðuskeljar, borðað úr
þeim, ágætt í súpur. Reyði-
kúlur (sveppir) borðaðar,
(kúptar tvær sortir, dökk-
gular og ljósari, flatar, sæt-
ari).
Mikil málnyta var fyrrum í
I /~\ Ari 1 /“1 r\ 1 n L-2, /v 1111*v, TlÁrAn**
■ Ragnheiður Helgadóttir
frá Vogi á Mýrum, síðar
húsfreyja í Knararnesi á
Mýrum, segir:
Ég hef læknað svefnleysi
margra með því, að láta þá
borða kræklingasúpu á kvöld-
in áður en þeir fara að sofa
(12-14 skeljar). Sterkt soðið,
kraftmikið, soðið eins og
fisksúpa með jafningi,
sveskjur ef til vill. Tekinn
fiskurinn úr skelinni og
strengurinn grænleiti með,
maginn sem sumir kalla.
Petta var algengt ráð áður.
Hrogn voru strokkuð, soð-
in í poka, fergð, pipar með.
Garðakál allt hirt, saltað.
Skarfakál notað. Sölvabrauð
algengt. Marhálmur góður
handa kúm, þær græddu sig.
Allar skepnur vitlausar í
marhálminn. Fjörugrös
handa kúm og þar, þær
græddu sig af því. Kýr voru
vitlausar í sveppi. Sveppir
voru hafðir við handadofa.
Bleikar kúlur, sveppur
(Crytogonia?) bestar af öllum
ætisveppum.
Ragnheiður var blind á
Reykjum í Mosfellssveit,
þegar þetta samtal átti sér
stað. Vel hress og hetjuleg.
(Á árunum 1920-1930).
Kristín frá Kaldárhöfða í
Grímsnesi, alin upp í Grinda-
vík, segir:
Söl notuð, skorin af stein-
um. Rekasöl handa skepnum.
Maríukjarni (hönk) handa
kúm til mjólkur. - Það var
„viðaður“ einir upp í heiði.
Konu þótti gott ef hún reif á
einn hest. Sagt var að einirinn
þyrfti 20 ár að vaxa. Nú er
hann alveg uppurinn, rifinn
upp með rótum. Beitilyng var
líka notað handa kúm. Þarinn
handa hestum. Sjávarbörkur,
næfrakolla, brennt og svo
einir til að fá góðan ilm.
Fólkið skóf pottana með
viðarkoli, sem rekur af sjó, en
njarðarvöttur notaður á tré- j
iviiK.il uidiuyid vai lyuuiii i
Möðrudal á Fjöllum. Þórður
Flóventsson segir frá dvöl þar
1876:
„Drukkur og súr gefinn
hestum. í>ar voru sáir stórir,
tóku 3-4 tunnur aðrar, fullar
af súr og skyri. Enn er gefinn
ystur fjallagrasagrautur í Mý-
vatnssveit á sumrin, þykir
ágætur.“
Margrét Bjarnadóttir frá
Reykhólum, forstöðukona
Málleysingjaskólans í
Reykjavík, segir: „Kræk-
lingur sóttur í eyjar til
lækninga (magaveiki). Njóla-
rætur hægðameðal. Hvannir
úr eyjum borðaðar hráar,
ekki heimahvönn. Te gert af
blóðbergi, vallhumli o.fl.
Njólauppstúf gert handa
Daniel Bruun, ferðamanni
frá Danmörku.
Litun: Sóleyjar, njóli og
mosi. - Lyfjagras og Melli-
folía (vallhumall), soðið
saman með tólg, borið á
spena á kúm.“
María Andrésdóttir, alin
upp á Breiðabólstað á Skógar-
strönd og á Kvennabrekku,
segir: „Sölvabönd komu und-
an Jökli, dregin upp á band.
Allir fóru á berjamó á
Breiðabólstað, fullar fötur af
aðalbláberjum. Sæt ber og
rjómi gefinn þá. Berin látin í
súrmjólk jafnóðum. Berja-
hræringur skammtaður.
Jafnagula lituð.“
María var ein á lífi af
sagnafólki Halldóru Bjarna-
dóttur, þá var María 102 ára
gömul.
Ingólfur Davídsson,
skrifar - 355
í