Tíminn - 25.09.1982, Blaðsíða 6

6
LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 1982
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjórl: Gfali Slgur&sson. Auglýslngastjórl: Stelngrfmur Gfslason.
Skrlfstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgrel&slustjórl: Slgurður Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarlnn Þórarlnsson, Ellas Snæland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjóri: Krlstinn Hallgrlmsson. Umsjónarma&ur Helgar-Tlmans: Atll
Magnússon. Bla&amenn: Agnes Bragadóttlr, BJarghildur Stefánsdóttlr, Eirfkur St.
Elrfksson, Frlðrlk Indri&ason, Hel&ur Helgadóttir, Sigur&ur Helgason (fþróttir), Jónas
Gu&mundsson, Krlstln Lelfsdóttir, Skaftl Jónsson. Útlltstelknun: Gunnar Traustl
Gu&björnsson. Ljósmyndlr: Gu&Jón Elnarsson, Gu&Jón Róbert Ágústsson, Elln
Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr: Flosi Kristjánsson, Krlstln
Þorbjamardóttir, Maria Anna Þorstelnsdóttlr. Rltstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Sl&umúla 15, Reykjavfk. Slml: 86300. Auglýslngaslml: 18300. Kvðldsfmar: 86387 og
86392.
Ver& I lausasðlu 9.00, en 12.00 um helgar. Askrlft á mánu&l: kr. 130.00.
Setnlng: Tæknldelld Tlmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Æfing NATO
í Evrópu
eftir Guðmund G. Þórarinsson, alþingismann
Flugstöðin enn
■ Alþýðubandalagið beitti neitunarvaldi í ríkisstjórninni
til að koma í veg fyrir að hafin yrði bygging flugstöðvar
við Keflavíkurflugvöll og að Bandaríkjamenn legðu fram
fjárhæð að upphæð 20 millj. dollara til byggingarinnar.
Framlagið var bundið því skilyrði að byrjunarframkvæmd-
ir við bygginguna hæfust fyrir 1. okt. n.k.
Utanríkisráðherra fór þess á leit við viðkomandi aðila í
Bandaríkjunum, að heimildarákvæðið um framlagið yrði
framlengt eftir að neitunarvaldinu var beitt.
Nú hefur borist svar þess efnis að sameiginleg nefnd
beggja deilda bandaríska þingsins hafi fallist á beiðni
utanríkisráðherra og heimildin sé framlengd til ársloka
1983, og hafa íslendingar rétt til að nýta bandaríska
framlagið verði framkvæmdir við flugstöðvarbygginguna
hafnar l'yrir þann tíma. Að vísu er þetta ekki endanleg
afgreiðsla, því beiðnin á eftir að fara í gegnum báðar
deildir Bandaríkjaþings, en telja má fullvíst að eftir þá
meðferð sem málið fékk í sameiginlegri nefnd beggja
deildanna, að þingið samþykki hana.
Af hálfu Alþýðubandalagsins hefur flugstöðvarmálið
allt einkennst af áróðurskenndum fullyrðingum, þar sem
íslenskir hagsmunir eru fyrir borð bornir til að þjóna
öfgakenndum þjóðernisrembingi og einangrunartilhneig-
ingum þeirra alþýðubandalagsmanna. Utanríkisráðherra
skipaði fyrr á árinu nefnd til að gera tillögur um
framkvæmd byggingar nýrrar flugstöðvar. Meirihluti
nefndarinnar lagði til að bygging hæfist sem fyrst
samkvæmt þeirri hönnun sem þar lá fyrir og að boði
Bandaríkjastjórnar um framlag til framkvæmdanna væri
tekið. Minnihlutinn, sem samanstóð af Ólafi Ragnari
þingflokksformanni, hafði allt á hornum sér varðandi
flugstöðina og tillegg Bandaríkjamanna til hennar. Hann
taldi bygginguna of stóra og glæsilega, hún ætti að vera
minni og greidd cinvörðungu með íslensku fé.
í umræðuþætti í sjónvarpi um málið, stakk Ólafur
Ragnar m.a. upp á því að gamla hruma flugstöðvarbygg-
ingin yrði rifin og ný reist á sama grunni.
Ein höfuðástæða þess að íslendingar vilja fá nýja
flugstöðvarbyggingu er að hún verði flutt út fyrir
hernaðarsvæðið, að farþegaflugið og starfsemi íslenskra
fyrirtækja í tengslum við það verði aðskilið frá umsvifum
hersins á Keflavíkurflugvelli. Núverandi flugstöð er inni
á miðju þess svæðis sem herinn hefur til umráða. íslenskir
borgarar, sem erindi eiga í flugstöðina, verða að sæta því
að fara gegnum sérstakt hlið og gera varðmönnum grein
fyrir ferðum sínum. Nýja flugstöðin, eins og hún er
áætluð, á að aðskilja erlendan her og millilandaflug
íslendinga. Það er ótrúlegt að sú hugmynd skuli koma
upp að byggja nýja íslenska ilugstöð inni á athafnasvæði
erlendra orustuflugvéla.
Það ber öllum saman um að núverandi flugstöð sé með
öllu ófullnægjandi fyrir þá starfsemi sem þar fer fram.
Ágreiningurinn stendur um hvar nýja flugstöðin á að vera,
hve stór byggingin er áætluð og hvort íslendingar eigi einir
að standa undir kostnaði við nýja flugstöð eða taka boði
Bandaríkjamanna um að taka þátt í kostnaði.
Utanríkisráðherra og forystumenn Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks hafa lýst yfir stuðningi við álit meirihluta
fyrrgreindrar nefndar, aðeins Alþýðubandalagið er á móti.
Framlag Bandaríkjamanna til byggingarinnar er engin
ölmusa, sem að okkur er rétt. Það eru líka þeirra
hagsmunir að umsvif íslensks farþegaflugs og hersins á
Keflavíkurflugvelli verði aðskilin. Þeir munu fá gömlu
bygginguna til afnota og mannvirki henni tengd. Hér er
því fremur um makaskipti að ræða en framlag, og engin
minnkun fólgin í því að nýta dollarana í nýju flugstöðina.
Síðan má leiða hugann að því hvernig málefnasamning-
ar milli stjórnmálaflokka verði framvegis og hvaða ákvæði
verða þar um neitunarvald. OÓ
■ Dagana 13.-23. september cfndi
Atlantshafsbandalagið til heræfinga í
Evrópu, nánar tiltekið í miðju Vestur-
Þýskalandi. Æfingin var ein af árlegum
æfingum undir nafninu Reforger (Re-
turn of Forces to Germany) eða
endurkoma herafla til Þýskalands.
Æfingin fór fram í samræmi við
samkomulag sem gert var í Atlantshafs-
bandalaginu 1967 um liðsstyrk frá
Bandaríkjunum til Evrópu ef til styrj-
aldar drægi, og var sem slík hin
fjórtánda í röðinni.
Bandaríska sendiráðið bauð mér
ásamt nokkrum öðrum að fylgjast með
þssum æfingum og fá jafnframt tækifæri
til þess að ræða við nokkra fulltrúa
Atlantshafsbandalagsins um bandalagið
og hlutverk þess. Ég þáði boðið, enda
einstakt tækifæri til þess að kynnast
nánar ýmsum þáttum þcss málefnis, sem
ég hefi talsvert fjallað um að undan-
förnu, þ.e. vígbúnaðarkapphlaupið og
afvopnunarmál.
Alls fylgdust um 5(X) gestir með
æfingunum og talið er að um 600
blaðamenn hafi reglulega fjallað um
æfinguna meðan á henni stóð.
Carbine fortress
Raunverulegt naf". æfingarinnar eða
innrásar og varnar, sem sett var á sviðið
var clarbine fortress. f æfingunni tóku
þátt um 102.000 hermenn.um 600þyrlur
og ílugvélar og 22.000 flutninga- og
vígtæki. Hér var því um mjög umfangs-
mikla heræfingu að ræða.
Liðssveitir NATO í Þýskalandi, Cen-
tag (Nato’s Central Army Group), sem
samanstanda af hersveitum frá Banda-
ríkjunum, V-Þýskalandi og Kanada,
tóku þátt í æfingunni auk sveita frá
Belgíu, Hollandi, Danmörku, Luxem-
burg og Bretlandi. Auk þess kom
liðsstyrkur frá Bandaríkjunum, Re-
forger, og flugsveit frá Norður-Karólínu
tók þátt í æfingunni, en hlutur hennar
var kallaður Cold fire. Herinn notar
margar skammstafanir og skrýtin nöfn
yfir æfingar sínar eða aðgerðir.
Æfingin fórþannig fram að afmarkað
var ákveðið svæði í V-Þýskalandi um 90
km x 150 km. með Wtirzburg í miðju
svæðinu. Búin voru til ímynduð landa-
mæri og öðrum megin við þau staðsett
hersveit, er árás skyldi gera yfir
landamærin, en hinum megin hersveit til
varnar. Hcrstyrkur árásarsveitarinnar í
hlutfalli við varnarsveitina var 3:1, en
hernaðarsérfræðingar telja það minnsta
mun ef árás eigi að heppnast.
Árásarsveitin réðst síðan yfir hin
ímynduðu landamæri með skriðdreka-
sveitum og fótgönguliði, en sendi auk
þess fallhlífasveitir að baki varnarsveit-
inni og beitti ímynduðum loftárásum.
Varnarliðið myndaði varnarlínu, hóf
gagnsókn og sendi fallhlífahersveit að
baki árásarliðinu og beitti auk þess
ímynduðum loftárásum.
Athyglisvert fannst mér að fallhlífa-
hersveitin kom beint frá Norður-Karó-
línu, um 1200 manns og höfðu því flogið
101/2 klst er þeir stukku. Þeir fluttu með
sér 80 tonn tækja, sem þeir vörpuðu
niður í fallhlífum, þar á meðal stórum
flutningabílum. Frá því fyrstu tækjum
var varpað út úr flugvélinni þar til síðasti
maður hafði lent liðu aðeins 6-8
mínútur, og eftir 15 mínútur var allt
liðið, menn og tæki, komið á hreyfingu.
Heræfing sem þessi í þéttbýli V-Þýska-
lands er að líkum mjög erfið. Undarlegt
er fyrir íslending að fylgjast með hversu
íbúum Evrópu virðist heræfing af þessu
tagi eðlileg og nauðsynleg.
Bandaríkjamenn segja að þessi árlega
æfing, þessir árlegu gífurlegu liðsflutn-
ingar til Evrópu, eigi að sýna hversu
ákveðnir þeir séu í að verja Evrópu og
virða þannig allar skuldbindingar sem
þeir hafa gefið í NATO.
Æfingin er jafnframt hugsuð til þess
að samhæfa liðsstyrk hinna mismunandi
bandalagsríkja og auka hæfni þeirra til
þess að vinna saman.
Heræfingu sem þessari hlýtur að vera
samfara gífurlegur kostnaður. Til dæmis
verða af æfingunum talsverð landspjöll,
sem fylgja ferð þungra skriðdreka yfir
ræktuð, þéttbýl svæði. Spjöll þessi
greiða Bandaríkjamenn um 70% en
V-Þjóðverjar um 30%.
Hvers vegna?
Þegar maður stendur frammi fyrir svo
gífurlega umfangsmikilli heræfingu sem
þessari hlýtur að vakna spurningin:
Hvers vegna? Hvers vegna eyða Banda-
ríkjamenn svo gífurlegum fjármunum í
árlega liðsflutninga til og frá Evrópu?
Hvers vegna eyða Bandaríkjamenn svo
gífurlegum fjármunum í að halda
2-300.000 manna liðsstyrk stöðugt í
V-Þýskalandi. Hvers vegna efna menn
árlega til svo kostnaðarsamra heræfinga
í Evrópu?
Atlantshafsbandalagið virðist með
þessu vilja sýna Sovétríkjunum að
varnir Evrópu séu í lagi.
Utanaðkomandi maður eins og ég
hlýtur að spyrja sig margra spurninga.
Er sovéska ógnunin svona raunveruleg?
Eru hernaðarserfræðingarnir á villi-
götum? Hvers vegna leggja Bandaríkja-
menn svona mikið á sig fyrir Evrópu, er
nokkur hætta fyrir þá þó Evrópa félli
fyrir Rússum? Kunna Evrópumenn
Bandaríkjamönnum nokkrar þakkir fyr-
ir þessa fyrirhöfn og fjármagn? Var ekki
nýlega sýnd kvikmynd í íslenska
sjónvarpinu um það, að bandarísku
hermennirnir séu óvelkomnir í
Þýskalandi og sæti þar margs konar
aðkasti? Þeim gengur hins vegar illa að
skilja slíkt aðkast og segja: „Við erum
hérna aðeins til að verja ykkur, við
vildum miklu heldur vera heima.
Varnir Evrópu
Mér gafst tækifæri til að ræða mörg
þessara atriða við fulltrúa Bandaríkj-
anna hjá NATO.
Þeir bentu í fyrsta lagi á nauðsyn þess
. að verja hin lýðræðislegu þjóðfélög,
mannréttindi og lýðfrelsi. í öðru lagi
bentu þeir á skuldbindingar Bandaríkj-
anna gagnvart öðrum Atlantshafsríkj-
um. í þriðja lagi sögðu þeir það beina
hagsmuni Bandaríkjanna að Vestur-
Evrópa félli ekki undir yfirráð Rússa. í
því mundi að vísu ekki felast bein ógnun
fyrir Bandaríkin fyrst í stað eða þegar í
stað. Hins vegar til langs tíma litið væri
það Bandaríkjunum hættulegt ef Rússar
næðu yfirráðum yfir iðnaði V-Evrópu,
tækni, auðlindum og mannafla.
Þeir halda því hiklaust fram að meira
en 30 ára frið í Evrópu megi þakka
stofnun varnarbandalagsins NATO og
fælingarkenningunni (deterrance)
Þetta má sjálfsagt endalaust deila um.
Sjálfur er ég t.d. engan veginn viss um
að til stríðs hefði komið í Evrópu
síðastliðin 30 ár þó NATO hefði ekki
verið til. Ég get þó að sjálfsögðu ekkert
fullyrt um það og fæ ekki skilið að aðrir
geri það fremur.
Þegar þessir fulltruar Bandaríkjanna
eru spurðir hvort þessar kostnaðarsömu
heræfingar árlega í hjarta V.-Evrópu
séu nauðsynlegar, svara þeir játandi.
Þeir segja að uppbygging sovéska hersins
og flotans hafi verið svo umfangsmikil
að þar sé um miklu meira en
varnarherafla að ræða. Lýðræðisríkin
geti ekki tekið neina áhættu í þessu etni,
þau verði að efla varnir sínar. Þetta má
vel vera rétt.
Eðlileg spurning hlýtur því að vera
hvort Sovétríkin stefni að heimsyfir-
ráðum og sæluríki kommúnismans hér á
jörð, eða hvort þau aðeins telja sér slíka
ógn af herafli Atlantshafsríkjanna að
þau verði þess vegna að vígbúast svo
gífurlega.
Sovétmenn benda réttilega á að
tvívegis hafi Vestur-Evrópumenn ráðist
menningarmál
Septem í tíunda skipti
KJARVALSSTAÐIR
SEPTEM ‘82
Tíunda sýning
Sigurjón Ólafsson
Valtýr Pélursson
Kristján Davíðsson
Jóhannes Jóhannesson
Guðmunda Andrésdóttir
Þorvaldur Skúlason
Karl Kvaran
Septem í áratug
■ Nú hefur svokallaður Scptem hópur
opnað sína tíundu listsýningu. Að þessu
sinni er hún haldin í Vestursal að
Kjarvalsstöðum. en þar er nú talsvert
um að vera. Sýning á verkum Thorvald-
sen og þá er þaö vefnaðarsýning. en að
þessu er vikið til að minna á fjölbreytni
í rekstri hússins.
Það fer ekki hjá því, að stundum hefur
manni þótt þessi hópur vera of oft á
ferðinni, það er að segja ef metið er í
nýjungum. Jafnvel svo að við borð hefur
legið, að maður léti nú bara endurprenta
blaðagreinina frá því í fyrra. En frá því
sjónarmiði, að Septem hefur á sínu skipi
úrvalslið, er þetta góður ísbrjótur fyrir
vetrarstarfið í myndlistinni. íslendingar
horfa nefnilega minna á myndir á
sumrin, cru þá á kafi í görðum, að klippa
hekk, eða að aka mold, eða þeir eru í
ferðalögum.
Árstíðaskipti þessi er ef til vill ekki
eins skörp og áður, en þó fylgir
myndlistin grunnskólunum að nokkru
leyti að því er virðist.
Ef efna ætti í afmælisgrein, í tilefni
þessara Septemsýninga. þá kennir hóp-
urinn sig við hina frægu Sepember-
sýningu. sem haldin var í Listamanna-
skálanum áriö 1947. Frumkvöðlar þeirr-
ar sýningar munu hafa verið þeir
Kjartan Guðjónsson, Jóhannes Jó-
hannesson, Kristján Davíðsson og
Valtýr Pétursson, en þeir höfðu allir
numið myndlist í Bandaríkjunum, því
Evrópa var lokuð.
Að vísu getur vel verið, að þeir hefðu
farið vestur hvort eð var, en hin
venjulega leið lá um Kaupmannahöfn og
París, enda fóru þeir þangað, eftir stríð.
Til liðs við sig fengu þeir nokkra eldri
myndlistarmenn, þá Þorvald Skúlason,
Gunnlaug Scheving, Nínu Tryggva-
dóttur, Sigurjón Ólafsson, sem stóðu í
svipuðum sporum. Ennfremur Ásmund
Sveinsson, Snorra Arinbjarnar og Tove
Ólafsson.
Síðar bættust svo við þau Guðmunda
Andrésdóttir. Karl Kvaran. og Sverrir
Haraldsson, að ógleymdum Svavari
Guðnasyni. sem telst brautryðjandi í