Tíminn - 03.10.1982, Qupperneq 20

20
SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1982
leigupennar í útlöndum
■ Svíar eru nýbúnir að kjosa og ég sé
ekki að gengið verði framhjá slíkum
stórtíðindum í Stokkhólrasbréfum, eigi
þau að rísa undir nafni. Ekki einasta
býst ég við að lesendur mínir í
Helgartímanum vilji fá að heyra af fleiri
herbergjum hér eystra en því rauða,
heldur ber einnig að minna á að þetta
voru allt í senn kosningar til bæja-
stjórna, „landsþings" og til ríkisþings.
Af samþjöppun auðs.
Menn hljóta að hafa heyrt minnst á
launþegasjóðina sem voru mál málanna
í kosningaslagnum hér. Þaö mál snýst
um að launþegar leggi fyrir dálitlar
summur til að kaupa fyrir hlutabréf í
fyrirtækjum. Gegn þessari uppástungu
hafa samtök fyrirtækjaeigenda risið
öndverðir. Samtökin hafa kostað til
fjórðungi milljarðs, reiknað í íslensk-
um krónum (100 railljónir sænskar), í
herferð gegn launþegasjóðunum. Er
það áætlað tvöfalt meira fé en áróður
flokkanna fyrir kosningarnar kostaði,
svo eitthvað er mönnunum mál að
breiða úr sér.
Ein af helstu röksemdum sósíaldemó-
krata fyrir launþegasjóðunum er að þeir
muni draga úr hinni geypilegu sam-
þjöppun valds sem einkennir sænskt
efnahagslíf. Staðreyndin er nefnilega sú
að fáeinar fjölskyldur ráða öllu í
stórfyrirtækjunum. Mig minnir að Svíar
eigi níu af tíu stærstu fyrirtækjum
Norðurlanda, og hér í landi cru það
aðaílega þrjár fyrirtækjasamsteypur,
sem stýra efnahagslífinu, Wallenberg-
hringurinn, Verslunarbankahringurinn
og Volvohringurinn. Verslunarbanka-
menn hafa haldið í tauminn í fyrirtækj-
um.á borð við PLM (sem framleiðir m.a.
flöskur og dósir), SCA (pappír) og
AGA (gas, logsuðutæki), en Volvo, sem
eins og menn kannast við framleiðir bíla
og aðrar vélar, hefur nýlega eflst mjög
að fjármagni við að ganga til samstarfs
við braskhring Anders Wall: Volvo er
langstærsta fyrirtæki á Norðurlöndum.
Wallenbergættin hefur hins vegar lengi
borið höfuð og herðar yfir aðra í sænsku
efnahagslífi. Ættin á mikið magn
hlutabréfa, en áhrifin eru margfalt meiri
en hlutafjáreignin segir til um. Stærsti
banki Norðurlanda, Skandinaviska En-
skilda Banken, er eitt þeirra fyrirtækja
sem Wallenbergar ráða yfir. Þekktustu
framleiðslufyrirtækin sem Wallcnberg-
hringurinn hefur vald á eru eftirfarandi:
að semja við þær um að fella niður tolla
og taka í staðinn upp sölugjald. Krúger
náði valdi á L.M. Ericsson og miklum
námurekstri í heimalandi sínu. Kaup-
hallarverð allra Krúger-verðbréfa nam í
ársbyrjun 1930 3.500.000.000 sænskra
króna; gangverð hlutabréfanna var
nálægt tíföldu nafnverði og gróðinn
geysilegur (1929 var hann t.d. 72% af
nafnverði bréfanna). Svo kom kreppan
1930 og allt hrundi. ívar var í París og
skaut sig.
En bíðum við. Nú skýtur upp kolli
Markús Wallenberg og er svo heppinn
að verða skiftaráðandi í þrotabúi
Krúgers. Kaupir hann þá sjálfur og
ættmenn hans nokkur fyrirtæki úr
búinu, sem menn héldu að væru ekki
annað en ónýtur pappír. En það voru
þau ekki, ónei. Wállenbergar höfðu
annars byrjað að braska þegar á síðustu
öld og gengið vel. Uppúr aldamótum
þjöppuðust fyrirtæki í Svíþjóð nokkuð
saman og stóðu Wallenbergar sig vel í
þeim slag. Fall Krúgers varð svo aftur
vatn á myllu þeirra. í fyrra stríðinu hafði
Krúger vajcið og dafnað vegna hlutleysis •
Svía. Sama verður upp á teningnum í
seinna stríðinu, eins og kunnugt er, en
þá eru það einmitt Wallenbergbræðurn-
ir, Jakob og Markús, sem sópa saman
gróða, minnugir aðferða ívars heitins.
Annar bræðranna, mig minnir Jakob,
hafði sig í frammi í stálviðskiptum við
þýska, en hinn fór hljótt. Um þær
mundir var stál mikill bisniss í Evrópu.
Eftir stríðið sneru þessir hagsýnu menn
aftur dæminu við til að auðvelda
samstarfið við sigurvegarana vestanhafs
og Markús-tók við fánanum.
Því fjölyrði ég um þessa menn að nú
er hægt að ganga úr skugga um að örlög
Wallenbergbræðranna eru ekki hin
sömu og Krúgers. Kúla grandaði ívari,
en<jiáttúruleg hrörnun varð fyrri til við
bræðurna. Jakob lést fyrir ekki margt
löngu, en Markús hrökk uppaf í fyrri
viku. Mér skilst að ívar Krúger hafi
verið fjármálajöfur af þeirri sort sem
ekki svífst neins og sem metur efnahag
og sjálfstæði lands síns síst meira en
annarra landa. Aftur á móti hefur verið
sagt um Markús heitinn að þö að hann
hafi verið svínharður braskari þá hafi
hann þó alltaf verið dálítið þjóðlegur.
Til dæmis mun honum hafa þótt nóg um
fyrirferð Bandaríkjamanna í viðskipta-
heiminum. Markús Wallenberg hefur
því væntanlega hugsað skv. lögmálinu.
„Ég vil arðræna mitt fólk sjálfur"; slíkt
Kosmngar 1 sjonvarpinu
Elektrolux (heimilistæki), SKF (kúlu-
legur), L.M. Ericsson (símar), SAAB-
Scania (bílar, flugvélar, tölvur), ASEA
(vélar, t.d. járnbrutir, kjarnorkuver),
Atlas-Copco (vélar), Kema-Nord (efna-
gerð), Swedish Match (eldspýtur) og
Stora Kopparberg (pappír, málmar,
orka). Þessi fyrirtæki eiga verksmiðjur
víða um lönd. Árið 1970 veltu SKF,
ASEA, SAAB-Scania, LME og Eld-
spýtnafélagið (SM) 3.344.000.000 doll-
ara, höfðu 230.000 manns í vinnu og á
að giska 70 verksmiðjur erlendis. En
sumum finnst ekkert mikil eignasam-
þjöppun í Svíþjóð.
ívar Krúger hét maður. Hann sölsaði
undir sig gjörvöllum eldspýtnaiðnaðin-
um sænska í fyrri heimsstyrjöld og var
það mikill iðnaður, hlutafé plús vara-
sjóðir í stríðslok yfir hundrað milljónir
króna (en kaupið á eyrinni ein króna).
Allt margfaldaðist þetta svo margfald-
lcga í höndunum ábraskséníi þessu, sem
náði ítökum í ótal fyrirtækjum ótal
landa; aftur á móti þróaðist eldspýtna-
gerðin heima í Svíþjóð ekkert hjá
honum. ívari varð m.a. að féþúfu að
þýskir auðjöfrar fluttu fjármagn í
sænska banka þegar þeir sáu fram á
ósigurinn í stríðinu. Á seinni helmingi
3. áratugarins snýr hringurinn sér svo að
því að nota hið gífurlega lánstraust sitt
til að lána þjóðríkjum með bágán
fjárhag, m.a. Frakklandi og Þýskalandi.
Námu ríkislán Krúgers tæpum 2 mill-
jörðum sænskra króna; en gegn þessu
útvegaði hann sér einkasöluleyfi á
eldspýtum. Hann sigraðist á því vanda-
máli sem verndartollar voru með því að
kaupa innlendar verksmiðjur, með því
að útvega ríkisstjórnum lán og með því
getur flokkast undir sjálfstæðisbaráttu,
ef viljinn er góður. Hins vegar var hann
manna duglegastur að fjárfesta í
útlöndum, eins og kom fram ofar, og
ráðamcnn hvort það er skilið sem
heimsvaldastefna, þróunarhjálp, fjár-
magnsflótti og gróðasmygl eða sem
trygging fyrir sænskan fjárhag. En nú
bíða menn spenntir eftir að sjá hvað
verður um Wallenberg-heimsveldið að
Markúsi liðnum. Efst á baugi verður sú
spurning hvort valdið í efnhagslífinu
muni nú enn þjappast saman eða hvort
það gagnstæða gerist.
Launþegasjóðvarpsþáttur
Jæja, mér gengur illa að halda mér að
efninu, eins og venjulega. Það var þetta
með launþegasjóði og kosningarnar.
Hægrimenn telja að launþegasjóðirnir
séu alveg óskaplega hættulegir og eigi
eftir að breyta Svíum í eins konar Rússa
og þá Palme í Brésnéf. Hægrimenn segja
líka að stjórnmálamenn og fulltrúar
verkalýðsfélaganna hafi ekki hundsvit á
peningum svo að það sé óðs manns aéði
að láta þá stjóma fyrirtækjum. Þessu er
svo til svarað að verkalýðsfélögunum
muni í lófa lagið, rétt eins -og
auðmönnum (sem eins og' aðrir geta
verið fávísir og skortir jafnvel suma
fjármálavit), að ráða í vinnu lærða og
snjalla rekstrarfræðinga og fjármála-
menn, menn sem geta þá gætt hlutar
launþega í fyrirtækjunum. Annað atriði
í þessu sambandi er að launþegasjóðirn-
ir verða að hluta fjármagnaðir með
launaskatti, sem. mun þá minnka
svigrúm til launahækkana. Þetta þýðir.í
reynd að launþegar borga af kaupi sínu
þennan hluta sjóðsframlagsins: Ættu
auðmenn að geta unað því vel. Þetta
þýðir þá að launamcnn leggja skipulega
fyrir af tekjum sínum til að eignast
hlutabréf. En annar hluti framlagsins til
sjóðanna verður sérstakur gróðaskattur
á fyrirtækin.
Þegar hægrimenn svara þessum tillög-
um ræða þeir fjálglega um að hver og
einn eigi að geta keypt sér sín hlutabréf
að vild og eiga hið opinbera og
verkalýðsfélögin ekkert að skipta sér af
því. Hægrimenn hafa líka gert nokkuð
til að auka kaup almennings á slíkum
bréfum með því.að veita skattafslátt. En
því miður gildir þar eins og svo oft að
sumir hafa alls ekki efni á hinum
hagkvæma sparnaði. Launalágir menn
kaupa engin hlutabréf hvort sem það er
hagstætt eða ekki því þá vantar fé til
þess. Hér gildir fornkveðið: Það er dýrt
að vera fátækur. Eitt í viðbót skal nefnt
um þetta mál og það er að kratarnir vilja
endilega fá einhvern af borgaraflokkun-
um (annan miðflokkinn eða Hægriflokk-
inn) til að semja við sig um launþega-
sjóðsmálið. En þeir borgaraflokksmenn
hafa bara svarað fussumsvei, nei, svei og
súddirarírei til þessa: Við göngum ekki
til samninga við neinn um að gera
Svíþjóð að sósíalistaríki!
Föstudagskvöld fyrir kosningar deildu
leiðtogar stóru stjórnmálaflokkanna í
sjónvarpssal um stefnumálin. Undan-
farnar vikur hefur afar mikið verið
fjallað um kosningamar í sjónvarpinu.
Sérstakar úttektir voru gerðar á hinum
ýmsu málaflokkum í löngum þáttum,
stöðugar umræður, vikuna fyrir kosning-
ar voru leiðtogarnir hver um sig teknir
rækilega í gegn, og loks leiddu þeir
saman hesta sína á föstudagskvöldið. Og
hálf þjóðin fylgdist með. Ulf Adelsson,
hinn ungi og hressilegi foringi Hægri-
manna ógnaði Svíum með Rússagrýl-
unni, og virðist hann blanda saman
kafbátamálinu og launþegasjóðunum.
En hann átti dálítið bágt með að gera
grein fyrir því hvers vegna skuldin við
útlönd var núll þegar kratar fóru frá 1976
en er núna þetta 60-80 milljarðar
sænskra króna (mig minnir að þeir hafi
tekið 125.000.000 skr. að láni á viku
undanfarið); en Hægriflokkurinn er
frjálshyggjusinnaður, sem vænta mátti,
og vill að ríkið skeri sem mest niður
starfsemi sína. Ola Ullsten, foringi Þjóð-
arflokksins, var ekki í mjög góðu formi,
enda sögðu kosningaspár fyrr um daginn
að flokkur hans mundi næstum helming-
ast í kosningunum. Og rættist sú spá.
Ullsten þrábað vinstrisósíalistann Lars
Werner að benda á eitthvert land í
heiminum þar sem kommúnismi og
lýðræði færu saman, en í hvert sinn sem
hann hafði spurt, sagði stjórnandi
þáttarins að Werner mætti því miður
ekki svara spurningunni, því hann hefði
engan tíma til þess í bili samkvæmt
reglunum. Þegar Werner komst svo loks
að löngu síðar svaraði hann dylgjum
Ullstens um atburðina í Póllandi með
því að spyrja hann hvers vegna
Þjóðarflokkurinn héfði ekki fordæmt
hryðjuverk fsraelsmanna í Beirút, en
flokkurinn hefur alltaf verið mjög
vinsamlegur fsrael. Þetta var nú ekki
mjög fróðlegt tal og gekk skv. formúl-
unni „En hvað með Víetnam, hvað með
íran, Kólumbíu, Guatemala, hvað með
Ungverjaland ’56, Tékkóslóvlakíu ’68,
Kóreu, Afganistan? o.s.frv.”, þar sem
keppst er um að telja upp glæpi
stórvelda, en tala þeirra er sem kunnugt
er legíó. Werner er ævinlega spurður um
utanríkisstefnuna, þar sem hann kemur
fram; en innanríkisstefna hans virðist
mörgum vera næsta lík stefnu krata.
Fálldin forsætisráðherra þótti gera það
gott í einvígi við Olof Palme um daginn
í sjónvarpinu, en höfuðboðskapur hans
nú var að kratar vissu ekki hvar þeir
ætluðu að taka alla peningana sem þeir
væru búnir að lofa að eyða. Palme
svaraði þessu á þann veg að þeir ætluðu
að hækka söluskattinn og vinnuveit-
endaskattinn.
Fálldin: Jájá, enn einu sinni söluskatt-
urinn; hvað ætliði eiginlega að eyða
honum oft?
Palme: Ooo, - ætli við eyðum honum
nema einu sinni. Við verðum þá kannski
að bæta við fleiri sköttum, eins og þið
Árni Sigurjónsson
skrifar Stokkhólmsbréf