Tíminn - 10.10.1982, Blaðsíða 31

SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1982
31
■ Hér er norn prófuð með því að fleygja henni keflaðri út f vatn. Ef hún sökk og
Idrukknaði taldist hún saklaus, - en sek ef hún flaut!
■ Nom neydd til játningar á strekkibekk með Idípitöngum, en geistlegir höfðingjar
fylgjast með hverju fram vindur.
■ Þrjár nornir smyrja sig með töfrasmyrslum. Raunar mun smyrsl hafa verið til sem hafði þau áhrif að fólki þótti það fljúga,
myndinni. Sigurverksmyndin er úr sér
gengin og stenst ekki nýjustu vísinda-
rannsóknir. Bandaríski atómeðlis-
fræðingurinn Fritjof Capra lýsir al-
heiminum sem líffæri sem bifast með
æðaslögum og þar sem stöðugur dans
orkunnar er stiginn. Capra segir að
nákvæmustu lýsingar á alheiminum sé að
finna hjá hinum eldgömlu dulspekingum
Austurlanda.
Capra ber fram þá kenningu, - svo
fífldjörf sem hún er nú á dögum, að
vísindi og dulfræði þurfi alls ekki að vera
sitt hvað, heldur skuli annað bæta hitt
upp. „Félagsskapur vísindamanna er of
fullur af rökhyggju og mannlegur og of
ráðríkur," segir hann og telur framtíð
mannsins ráðast af því hvort hann
reynist fær um að fallast á þessar
skoðanir og breyta um stefnu.
Móðir Keplers
Tímar breytinga og endurnýjunar
viðhorfa eru alltaf krepputímar. Svo var
og þegar nýi tíminn gekk í garð,
peningaviðskipti urðu almenn, nýjar
framleiðsluaðferðir ruddu sér til rúms og
nýjar vörur komu fram á sjónarsviðið,
en allt þetta ruddi gamla bændaskipu-
laginu úr vegi. Þeir sem þá voru rifnir
upp úr sínum gamla jarðvegi leituðu að
blórabögglum til þess að hefna sín á
vegna hverslags vonbrigða og neyðar og
þá urðu nornirnar fyrir þeim.
Aðeins fáir vita að einn forvígismanna
„hins nýja tíma,“ stærðfræðingurinn og
stjarnfræðingurinn Johannes Kepler,
stóð í sex ára baráttu til þess að forða
aldraðri móður sinni frá meiðingum og
brennu. Katharina Kepler var fyrst á-
kærð fyrir galdra árið 1615 og ekki látin
laus fyrr en árið 1621. Þitð gat hún
þakkað hinum fræga syni sínum. Ella
hefði hún með engu móti getað sloppið
við bálköstin.
Kepler varð fyrstur til að reikna út
feril plánetanna. Að vísu hafði enginn
maður áhuga á því þá, þar sem hann
flaug þar með hærra en ímyndunarafl
samtíma hans náði. Hins vegar varð han
mesti mektarmaður af því að setja upp
stjörnumát konunga og keisara.
„Hún hefur alveg svarað til hugmynda
manna um galdranornina," ritar Man-
fred Hammes um Katharine Kepler í
bók sinni „Nornaæði og Nornadóm-
stóll“. „Hún var lítil og mögur og hafði
mjög dökkan hörundslit." Þá var það
um hana sagt að hún væri bæði
sögusmetta og þrætugjörn. En hvað sem
hæft er í því er hitt víst að hún kom upp
þrem börnum sínum einsömul, eftir að
faðirinn sem var drykkjurútur og
slagsmálahundur hafði dottið upp fyrir.
Ef til vill var hún aðeins tannhvass
kvenmaður, sem ómögulegt var að gera
til hæfis. Til vitnis um það má nefna að
þegar kona glergerðarmanns eins kærði
hana fyrir að hafa galdrað meinsemd inn
f kvið sér, þá bar hún strax fram kæru
á hana á móti fyrir mannorðsmiska.
Katharina Kepler kunni nokkuð til
lækninga. Hún þekkti til eiginleika jurta
og var oft kölluð að sjúkrabeði og til
þess að lækna sjúkar skepnur.
í ákæruskjalinu sem gefið var út á
hendur henni mátti finna svo að segja
öll þau hrakföll sem íbúarnir í heimabæ
hennar Leonberg höfðu orðið fyrir á
undanförnum árum: Hún átti að hafa
drepið nautgripi og deytt tvö börn fyrir
föður einum. Hún átti að hafa gerst
sérlegur fulltrúi djöfulsins og átti að hafa
selt honum unga stúlku í hendur. Loks
hafði hún samkvæmt kærunni orðið völd
að því að klæðskerinn í bænum
lamaðist. Við þetta bættust vanalegar
kærur um töfrakukl og guðlast. Hún átti
að hafa gengið í gegn um iuktar dyr og
borið brigður á uppstigningarsöguna.
Nú flettu rannsóknardómararnir í
gegn um málsskjöl norna sem þegar var
búið að lífláta í þeim tilgangi að vita
hvort einhver þeirra hefði nefnt Katha-
rina Kepler sem meðseka sér, - hvort
þær hefðu séð hana á nornaþingi. Ekki
reyndist svo vera. Málaferlunum var því
haldið áfram og ákaft ieitað að fleiri
kæruatriðum.
Sonurinn tók móður sína til sín til
Linz í nokkrar vikur, en varð þá með
því til þess að grunur féll nú fyrst á hana
fyrir alvöru. Svo var litið á að hún ætlaði
sér að flýja. En ekki hefði hún verið
bættari, þótt hún hefði verið kyrr.
Jesúítinn Friedrich Spee segir árið 1631
í riti því sem hann skrifaði gegn
galdrafárinu, „Cautio Criminalis.“:
„Flýi þær, þá er það vegna þess að þær
hafa slæma samvisku, en haldi þær kyrru
fyrir, þá er það vegna þess að djöfullinn
heldur þeim föstum.
Johannes Kepler fékk því framgengt
að móðir hans gat hreinsað sig með
fremur „mildum“ aðferðum, eftir því
sem þá gerðist: Menn sýndu henni
píslartólin og vonuðu að hún játaði er
hún sæi þau. En meira að segja frammi
fyrir þumalskrúfunum, spánska stíg-
vélinu, svipum og glóandi grjónum |ét
þessi 70 ára gamla kona ekkert á sig fá:
„Þið getið gert það við mig sem þið
viljið, en ég mun ekkert játa. Væri ég
sek þá hefði ég viðurkennt það fyrir
löngu. Mundi ég játa eitthvað vegna
písla og pyndinga þá væru það
ósannindi. Ég mundi deyja án þess að
hafa nokkru sinni komið nærri göldrum.
Guð, sem ég fel allt mitt ráð, mun leiða
sakleysi mitt í Ijós þegar ég er öll.“
Níu milljónir á bálið
Talið er að rannsóknadómstóllinn
hafi á þrem öldum líflátið um það bil
níu milljónir kvenna á bálkestinum.
Hápunktur ofsóknanna var á tímabilinu
1560-1630, - ekki á dimmustu miðöld-
um, heldur í upphafi nýja tímans.
Éinnig karlar voru líflátnir fyrir galdra
og það fleiri en almennt er vitað. En
munkár ýmsir og ofstækismenn meðal
kirkjunnar manna stóðu eftir sem áður
fast á því hvar flóðgáttar alls hins illa
var að leita: Það var í konunni og
meðfæddum áhuga hennar á kynferðis-
legum losta og svalli.
Margar kenningar eru uppi um
orsakir nornaveiðanna. Líklega er engin
alröng, þótt engin spanni heldur allan
sannleika málsins. En bannið við allri
lausung og sú krafa sem gerð var til
munkanna um hreinlífi, sem syndugar
konur sátu um að flekka, átti áreiðanlega
sinn þátt hér í.
Ekki þarf annað en að lesa spurningar
þær sem kirkjan krafðist að lagðar yrðu
fyrir allar konur ákærðar um galdra: Á
hvaða hátt svipti djöfullinn þig meydómi
þínum? Hvernig leit leyndarlimur
djöfulsins út? Hvernig var sæðið úr
honum? Nótaðist djöfullinn við kyn-
færin á konunni eða aðra líkamsparta?
Nýrri skýringar benda á þekkingu
kvenna á lækningum og aðstoð þeirra
við t.d. fóstureyðingar og fæðingar.
„Árþúsundum saman var nornin eini
læknir fólksins," segir Jules Michelet.
„Þá kom karlkyns læknirinn fram á
sjónarsviðið og tók læknisstörfin í sínar
hendur að fullu."
Vísindamenn á vorum dögum, -
þjóðfélagsfræðingurinn Gunnar Hein-
sohn, lögfræðingurinn Rolf Knieper og
hagfræðingurinn Otto Steiger sem eink-
um fást við byggðapólitísk málefni, eru
ekki í neinum vafa: Nornaofsóknirnar
voru skipuleg aðferð til þess að hafa
stjórn á fæðingafjölda.
Þeir bera athyglisverðar tölur fram: Á
milli 1450 og 1700 sté íbúatala í Evrópu
úr 50 milljónum í 115 milljónir.
Barnsmorðið, sem er ruddalegasta
aðferðin við takmörkun barneigna,
fyrirfinnst varla í dómsmálabókum frá
miðöldum. Lengi eftir 1700 er hins vegar
fimmti hver dauðadómur kveðinn upp
vegna barnsmorðs, sem einhver kona
hefur framið.
Fjölkunnar konur finnast nú vart
meir. Gréta í „Fást“ myrðir barn sitt en
djöfullinn læsir klónum í vísindamann-
inn Fást, sem honum þykir stórum meiri
fengur í en því flaki sem situr og barmar
sér í fangelsinu.
En nornirnar eru samt ekki allar.
„Myndir og arfsagnir frá gömlum tímum
og gleymdar mannssálir geta ekki dáið,“
segir Sylvia Bovenschen, „því þær búa
yfir miklum sjóði af óskum og vonum
sem þarf að koma á framfæri.“
Þegar konur á okkar dögum safnast
saman til þess að efna til nornaþings
innan steinhrings og ákalla gyðjuna
miklu, þá er það þrá eftir helgisiðum,
hátíðleika og tilbeiðslu, sem veitir þeim
kraft. Þetta er ekki út í loftið. Áður
mætti kirkjan þessari þörf, en nú hafa
ýmsir ekki trú á kirkjunni lengur.
Hvarfið til dulrænna iðkana getur líka
farið fram úr hófi og orðið hlálegt, svo
ekki sé sagt skaðlegt, og orðið að eigri
í hringi í blekkingaþoku. En það er
önnur saga. - Þýtl ur Stern AM