Tíminn - 12.10.1982, Blaðsíða 8

8
ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvœmdastjórl: Gfsli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gfslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgrei&slustjórl: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elfas Snœland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fróttastjóri: Krlstinn Hallgrfmsson. Umsjónarma&ur Helgar-Tfmans: Atli
Magnússon. Bla&amenn: Agnes Bragadóttlr, Bjarghlldur Stefánsdóttir, Elrfkur St.
Elríksson, Frl&rlk Indrl&ason, Helður Helgadóttir, Slgur&ur Helgasonjíþróttlr), Jónas
Guðmundsson, Krlstín Leifsdóttir, Skaftl Jónsson. Útlltstelknun: Gunnar Trausti
Gu&björnsson. Ljósmyndir: Gu&jón Elnarsson, Gu&jón Róbert Ágústsson, Elln
Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttlr. Prófarklr: Flosl Krlstjánsson, Kristln
Þorbjarnardóttir, Marfa Anna Þorstelnsdóttir. Rltstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Slðumúla 15, Reykjavfk.Simi: 86300. Auglýsingaslmi: 18300. Kvöldsfmar: 86387 og
86392.
Verð I lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrift á mánu&i: kr. 130.00.
Setnlng: Tœknldelld Tlmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Þingið og þjóðin
■ Óhætt mun að fullyrða, að athygli almennings
muni beinast að störfum Alþingis, sem sett var með
hefðbundnum hætti í gær, í ríkari mæli en oft áður.
Aðstæður voru um margt óvenjulegar við þessa
þingsetningu, og ábyrgð alþingismanna er mikil. Til
þeirra eru nú gerðar enn frekari kröfur en ella um að
setja þjóðarhag ofar flokkshagsmunum..
Ríkisstjórnin er í þeirri óvenjulegu aðstöðu að hafa
þingmeirihluta á bak við sig án þess að geta fengið
lagafrumvörp sín samþykkt í báðum deildum þingsins
ef stjórnarandstaðan stendur sem ein heild á móti.
Þetta er til komið vegna brotthlaups Eggerts Haukdals
úr stuðningsliði ríkisstjórnarinnar. Stjórnarandstaðan
hefur af þessum sökum möguleika á að hindra
meirihluta þingmanna í að stjórna landinu með
eðlilegum hætti. Minnihlutinn hefur sem sagt tækifæri
til að hindra að meirihlutinn nái vilja sínum fram á
þingi, hversu ólýðræðislega sem það hljómar.
Almenningur mun að sjálfsögðu fylgjast mjög náið
með því næstu'vikur og mánuði hvernig stjórnarand-
staðan bregst við í þessari stöðu. Verða flokkshags-
munirnir látnir ráða en ekki þjóðarhagur? Verða
mikilvæg stjórnarfrumvörp, þar á meðal staðfesting
bráðabirgðalaga um bráðnauðsynlegar efnahagsráð-
stafanir, felld á þinginu eins og leiðtogar stjórnarand-
stöðunnar hafa hótað? Peir, sem þannig standa að
málum, hugsa ekki um þjóðarhag. Það er öllum ljóst.
Þar skipta ímyndaðir flokkshagsmunir stjórnarand-
stöðunnar meira máli, og það mun ekki fara fram hjá
neinum. Mun stjórnarandstaðan afhjúpa flokkspóli-
tískt ofstæki sitt með þessum hætti á Alþingi? Þjóðin
býður nú eftir svari við þeirri spurningu.
Oft, jafnt á síðustu árum sem á liðnum áratugum,
hafa margir haft áhyggjur af vaxandi virðingarleysi
fyrir Alþingi og alþingismönnum. Mörgum hefur þótt
sem illa væri talað og skrifað um þingið og þá, sem
þar starfa að þjóðmálunum. Og óneitanlega hefur oft
margt ómaklegt verið sagt um þingið. í þeim efnum
sem öðrum er auðveldast að gagnrýna. En engu að
síður hafa aðgerðir einstakra þingmanna eða jafnvel
þingflokka oft á tíðum ýtt undir virðingarleysi
gagnvart þinginu. Þegar stjórnmálamenn sýna
ábyrgðarleysi og alvöruleysi hlýtur slíkt að draga úr
áliti almennings á þingi og þingmönnum, á sama hátt
og ábyrgð, skynsemi og reisn í stjórnarathöfnum
eykur virðingu landsmanna fyrir forystumönnum
sínum .
Athafnir stjórnarandstöðunnar á næstu vikum og
mánuðum á þingi munu verða mjög í kastljósi
almennings. Þingmenn stjórnarandstöðunnar hafa nú
tækifæri til þess að auka virðingu Alþingis, efla traust
manna á stjórnmálamönnum, sannfæra fólk um að
þeir setji þjóðarhagsmuni ofar þröngum flokkssjónar-
miðum. Þetta geta þingmenn stjórnarandstöðunnar
gert með því að taka ábyrga afstöðu á alvörustund í
efnahags- og atvinnumálum þjóðarinnar, með því að
gefa' ríkisstjórninni kost á að fá bráðnauðsynleg
efnahagsmálafrumvörp sín samþykkt. Með slíkri
ábyrgri afstöðu myndu stjórnarandstöðuþingmenn
sýna þá reisn, sem þjóðin væntir af þingmönnum
sínum.
En stjórnarandstaðan hefur einnig tækifæri til að
sýna ábyrgðarleysi og skeytingarleysi um þjóðarhag.
Því miður bendir margt til þess að sú verði raunin.
En því skal þó ekki trúað að óreyndu að
stjórnarandstöðuþingmenn fórni þjóðarhag fyrir
stundarhagsmuni flokka sinna. Með því væru þeir að
bregðast trausti þjóðarinnar. -ESJ.
menningarmálr 1 • • • — - ■
Skilnadur
LEIKFÉLAG REYKJAVÍKUR
SKILNAÐUR, eftir
KJARTAN RAGNARSSON
Tónlist:
Áskell Másson.
Lýsing:
Daniel WiIIiamsson.
Upptaka:
Studio Stemma.
Hljóðblöndun:
Sigurður Rúnar Jónsson og Áskell
Másson.
Leikmynd og búningar:
Steinþór Sigurðsson.
Leikstjóri:
Kjartan Ragnarsson.
Kaldur september
■ Þó að september hafi mælst sá
kaldasti í Reykjavík í heila öld hefur
það ekki orðið til þess að atvinnuleik-
húsin væru beinlínis að dúða leikara
sína, svona til samræmis við veðurlagið.
Og þá tilbreytingu hafa menn fengið,
meðal annars í Iðnó, að þar komast
áhorfendur nú á fjalirnar (sumir). Leikið
er á miðju gólfi, um það bil á þeim stað,
þar sem jólatréð var haft á kreppuárun-
um, þegar jólatrésskemmtanir voru
haldnar í íðnó.
Það var því dálítið undarlegt að koma
í þetta gamla lífsbarða leikhús síðaslið-
inn miðvikudag. Menn gátu ekki, sem
fyrr fundið sitt sæti eftir númeri. Valið
var að segja frjálst. Minnist ég þess ekki,
að svona endaskipti hafi áður verið
viðhöfð í Iðnó, þótt margt hafi verið
gjört þar til að auka tilbreytni En nóg
um það.
Við komum til að sjá Skilnað eftir
Kjartan Ragnarsson, sem nú er að verða
einn mikilvirkasti leikritahöfundur okk-
ar. Bókstaflega fjöldaframleiðir leikrit,
sem hann skrifar yfirleitt mestan part á
leikhúsið, en afganginn á ritvél.
Á þetta er ekki minnt, til þess að gefa
til kynna, að hann hafi með því móti
eitthvað betri aðstöðu en aðrir, er fást
við að semja sviðsverk. Hann hefur
aðeins öðruvísi aðstöðu. Er fæddur og
uppalinn í leikhúsi, ef þannig má orða
það, og gjörþekkir innviði alla.
Leikrit hans eru því minna bókleg,
eða bundin rituðu máli. Þau gerast
aðeins, og á einhvern sérstæðan hátt,
sem ekki er auðvelt að skilgreina. Vera
kann, að þetta sé ekki í öllum atriðum
rétt, en einhvern veginn hefur maður
það á tilfinningunni, að með þessu verk
sé gengið á annan hátt en glasabörn
þeirra skálda, sem setjast niður við ritvél
til að skrifa..
Skilnaður
Nýjasta leikrit Kjartans Ragnarssonar
ber heitið Skilnaður, og fjallar um
hjónaskilnað, og þá röskun á högum
manneskjunnar er skilnaður getur vald-
ið. Miðaldra hjón sitja við morgunverð-
arborð og borða súrmjólk, ásamt stálp-
aðri dóttur. sinni, er maðurinnn segir
konu sinni að hann ætli að skilja við
hana. Ástæðan er einföld, og ef tjl vill
algeng líka. Hann er búinn að yngja upp
og hefur lifað tvöföldu lífi um nokkurt
skeið, og vill nú einfaldlega sitt líf og
binda það staðreyndum, sem ekki verða
lengur umflúnar.
Og leikritið fjallar síðan um þá
þjáningu, sem í því er fólgin, og þá
niðurlægingu er því oft fylgir, er góð bú
eru leyst upp.
Konan, Kristín (Guðrún Ásmunds-
dóttir), maðurinn hennar Árni (Jón
Hjartarson) og dóttirin Sif (Sigrún Edda
Björnsdóttir), virðast vera venjuleg
fjölskylda, sem hefur það gott, eða hefur
komið sér vel fyrir. Konan er byrjuð að
vinna úti, þótt hún sé menntuð meðan
togarar tóku trollið inn á síðunni. Einnig
koma við sögu Baddy, verkakona
(Valgerður Dan), maður hennar Oddur,
sem er sendibílstjóri (Aðalsteinn Berg-
dal) og samstarfskona Kristínar (Soffía
Jakobsdóttir).
Það er ekki ástæða til að rekja efni
leiksins, en hversdagslegir hlutir raða
upp grárri mynd daganna. Lítið er um
merkilegar setningar, er svo oft tröllríða
leikritum sem fjalla um sálina sem annað
hvort er of stór fyrir kroppinn, eða of
lítil. Talmálið er einfalt og lipurt.
Þetta er ekkert sérlega áhrifamikið
leikrit, og það vekur ekki spurningar.
Það verður a.m.k. eftir í húsinu, þegar
áhorfendur ganga út. En þetta er þó
býsna áhugaverð sýning og frumleg á
margan máta. Hvert atriði er þaulhugs-
að þótt maður hafi það nú á tilfinning-
unni, að gæfa þessa verks sé öðru fremur
fólgin í blæbrigðaríkum og sannfærandi
leik Guðrúnar Ásmundsdóttur og Val-
gerðar Dan, og reyndar allra, sem við
leikinn koma. Tákn eru líka auðskilin.
Og það er ef til vill þarna, sem Kjartan
Ragnarsson kann best til verka. Túlkun
með einföldu,auðskildu táknmáli, frem-
ur en flóknum orðræðum á gullaldar-
máli.
Oft er þó hnyttilega komist að orði.
Leikstjórn er mjög góð.
Leikmynd Steinþórs Sigurðssonar,
ljósin og leikhljóðin undirstrika svo
SINFONIAN
SIGLDI ÚR VÖR
■ Aldrei verður það nógsamlega
endurtekið, að hver sá „dómur“ eða
skoðanir, sem fram kunna að koma í
pistlum tónlistargagnrýnanda Tímans,
eru ekkert annað en prívatskoðanir hans
— enginn algildur sannleikur um eitt eða
neitt. Téður tónlistargagnrýnandi gerir
ekki annað en skýra frá því hvernig
honum sjálfum þóttu tónleikarnir. Nú
mætti segja, eins og drukkinn lúðramað-
ur sagði um daginn, að ekkert mark væri
á gagnrýnandanum takandi af því að
hann kynni ekki neitt, væri vísast að
þessu til þess eins að upphefja sjálfan sig.
En vandinn er bara sá, bæði í listum
og „hugvísindum", að þar er enginn
algildur mælikvarði til, og jafnvel hinir
lærðustu menn geta haft gerólíkar og
gagnstæðar skoðanir á sama hlutnum;
þeir gætu hvorki sannað sitt mál né
afsannað mál hins þótt þeir rökræddu og
rifust til eilífðarnóns. Nærtækt dæmi er
af hagfræðingum, sem einn hinn mesti
þeirra, Galbraith, virðist frekar flokka
til listamanna en fræðimanna: Tveir
menn með nákvæmlega sömu menntun
og staðreyndir á takteinum aðhyllast
gagnstæðar hagfræðikenningar; jafnvel
er það ekki óalgengt, að sami maður hafi
verið bæði kommi og kapítalisti á
lífsleiðinni. Og alltaf jafn sannfærður. í
raunvísindum er málinu að sjálfsögðu
öðruvísi farið, þótt rangar kenningar
kunni að vera á lofti um hríð: þær hljóta
að falla fyrir öðrum réttum eða réttari,
því ■ raunvísindin hafa yfir að ráða
mælistiku sannleikans.
Um fyrstu reglulegu áskriftartónleika
Sinfóníuhljómsveitar íslands hefi ég
heyrt þrjú tónskáld ljúka sundur munni,
hvert öðru ómyrkara í máli. Hið fyrsta
sagði, að spilamennska Peter Donohoe
í píanókonsert Tsjækofskís hefði verið
ömurleg, en hljómsveitin skítsæmileg.
6. sinfónía Tsjækofskís hefði verið
miklu betri. Annað skáldið sagði
píanóleikinn hafa verið stórkostlegan,
hljómsveitina slappa, en sinfónían hafi
verið svo illa formuð af stjórnandans
hálfu, og hljómsveitin svo áhugalaus, að
skáldið gekk út eftir fyrsta þátt, Og
þriðja skáldið sagði Donohoe sannar-
lega glæsilegan píanista sem hefði
fullkomlega bjargað flutningi konserts-
ins, þótt hann hefði verið ögn laus í
reipunum. Og „Jacquillat tókst að
manna spennu verksins (sinfóníunnar)
og var leikur hljómsveitarinnar á köflum
mjög góður“. Svona eru nú skoðanir
sérfræðinganna skiptar, og aldrei verður
á þá logið að þeir kunni ekki neitt.
Á efnisskrá þessara fyrstu tónleika
voru þrjú verk: Næturljóð nr. 4 eftir
Jónas Tómasson, og var það frumflutn-
ingur; píanókonsert nr. 1 eftir Tsjækof-
skí, og 6. sinfónía sama skálds
(Pathetique). Einleikari var 29 ára
brezkur píanisti, Peter Donohoe, sem
fékk verðlaun í Tsjækofskí-keppninni í
Moskvu í ár, en Jean-Pierre Jacquillat
stjórnaði.
Sá Jónas Tómasson, sem samdi
Næturljóð nr. 4, bæði skemmtilegt og
hugvitsamlegt verk, er allt öðruvísi
tönskáld en sá Jónas sem var að yrkja
fyrir tveimur eða þremur árum. Svo
gersamlega hefur stíll hans breytzt. Hin
síðustu verk Jónasar cru miklu áheyri-
legri en hin fyrri, litríkari og frjálslegri.
Enda er það fremur sjaldgæft, að
áheyrendur á sinfóníutónleikuni taki
nýju íslenzku verki jafnvel og nú varð
raunin á, þótt vafalaust hafi það verið
b-moll konsertnum að þakka að hvert
sæti í Háskólabíói var skipað hinn 7.
október. En þá fengu þeir hinir sömu á-
heyrendur óvæntan ábæti.
Margir hafa „eyðilagt fyrir sér
Tsjækofskí" með því að hlusta ofmikið
á hans svellandi músík á gelgjuskeiðinu,
og verða hálfbumbult af honum æ síðan.
Og sérstaklega þykir þeim píanókons-
ertinn sjúskaður — þó ekki píanistum,
því þeir þekkja vel hversu mikið og
merkilegt þetta verk er þótt það hafi átt
við vinsældir að stríða. Hjá Donohoe
kvað að vissu leyti við nýjan tón, en þó
ekki sérlega óvæntan: hann spilaði
konsertinn eins og slagara, sem hann
sannarlega býður upp á þegar litið er á
hann frá sjónarhóli nútímamanna. Við
sjáum í honum það kím tilfifnningatón-
listar, sem þróazt hefur yfir í popp og
danstónlist. Og Donohoe er dæmalaust
kraftmikill og krassandi píanisti, og það
kunna áheyrendur jafnan vel að meta,
enda varð hann að spila þrjú aukalög.
Einhver sagði mér, að annað lagið hefði
verið eftir Skríjabín.
Pathetique-sinfónían er síðust, og
sumir segja mest, verka Tsjækofskís,

Sigurður S Æ
Steinþórsson ■ 1
skrífar um tónlist Ijk "rpf