Tíminn - 12.10.1982, Blaðsíða 10

10__________________
erlend fréttafrásögn
ÞRIÐJUDAGUR 12. OKTÓBER 1982

ÍSLflND í
SÆNSKUM
FJÖLMIÐLUM
— af landkyrmingu í eggj
andi búningi
ICELANDAIR
SvanaBaldursdóttir, Snorra Brynjólfsdóttir
och Freyja Höskuldsdóttir undrar nár du
kommer till Reykjavik?
Vill du ráka ut för en riktijjt glad
(ivcrraskninfj?
Det finns en nöjesstad som du
siikert aldrijj liar prövaL Reykja-
vik pá Island. I)u ár dár pá dr>’Ra
tre timinar med Ieelandair.
I’á kvállskvisten váxer Reykja-
vik till en riktifj storstad. Flotta
rrstauranger. mysiga bartT och
glada dansstállen ligger sida vid
sida.
Del ár just nu som högsá-
songen startar för nattlivet i den
hár stan.
Ta en minisemester över en
weekend i Ri-ykjavik. Det ár en
uppíevdse som du alltid kom-
mer att minnas!
Passa pá. íör nu börjar det
roliga i Reykjavik!
VI har gjort i ordning cn liten resc- och
nöjesguide At dig. Du fár dcn gratis om du
gAr tilí din rcsebjTá eller riiiger oss.
. Ja tack. sánd mig
cn nöjcsguide.
Nantn ., Adress
Postadress — ON 12/9-43
Del Istándska Flyftbolagct |
llumlckárdKgalan 6,1M -16 Stockholm, |
08-24 9930
Spccialpris!
Miniscmester inki. förstaklasshotell:
. Frán Stockholm 1.995:-.
Frán Göteborg 1.860:-.
Frán Köpenhamn 1.875:-.
■ Auglýsing frá Flugleiðum sem birtist í Dagens Nyheter (12. september 1982).
Svíþjóð nema nokkra mánuði þegar gest
bar að garði. Sá hét Hrafn Gunnlaugs-
son. Erindi hans hingað var að kynna
nýjustu kvikmynd sína fyrir Svíum. Sú
hét á sænsku „Drömmen om ett annat
liv“ eða Óðal feðranna. Mér hefur síðar
skilst að fáir íslenskir listamenn hafi
fengið jafn gott tækifæri til að auglýsa
sjálfan sig og vöru sína og Hrafn fékk
þetta haust.
í öllum helstu blöðum Svíþjóðar birtust
viðtöl við Gunnlaugsson og frásagnir um
kvikmynd hans. Meira að segja átti
sjónvarpið langt viðtal við listamanninn
í vinsælum þætti sem heitir „Filmkrön-
ikan“. Hvernig notaði ungi íslenski
listamaðurinn þetta einstaka tækifæri?
Stór hluti viðtalanna fór í að lýsa fyrir
Svíum illum aðbúnaði íslenskrar bænda-
stéttar. Bændur væru „átthagabundnir
þrælar gjörspilltrar samvinnuhreyfing-
ar.“ Pólitiski armur „samvinnuma-
fíunnar" væri „Centern" sem notaði
valdaaðstöðu sína í ríkisstjórn á þann
hátt að bændur framleiddu allt of mikið
lambakjöt. Það af kjötinu sem lands-
menn gætu sjálfir ekki torgað væri flutt
■ Umfjöllun um erlendar þjóðir og
málefni þeirra í (jölmiðlum er vanda-
samur starfi. Þeir sem fást við slíkt verða
að leitast við að þær hugmyndir sem
umfjöllunin vekur hjá þeim sem les,
hlustar eða horfir á séu í samræmi við
raunveruieikann. Að áherslur á einstök
atriði séu réttar. Með öðrum orðum að
hafa í huga orðatiltækið um að gera ekki
úlfalda úr mýflugu.
Svíþjóð í hugum
Islendinga
Á þeim tveimur árum sem liðin eru
síðan ég flutti hingað til Svíþjóðar hef
ég velt þessu vandamáli fyrir mér. Ef til
vill vegna þess að þær hugmyndir sem
íslenskir fjölmiðlar höfðu vakið hjá mér
sjálfum um Svíaríki voru svo óralangt
frá raunveruleikanum eins og ég hef
kynnst honum af eigin raun.
Hér eru ekki allir íslenskir fjölmiðlar
undir sömu sök seldir. Einfaldlega
vegna þess að sumir þeirra hafa betri ráð
á að gera erlendum málefnum skil en
aðrir. Hægt er að taka Morgunblaðið
sem dæmi. Það blað ver á degi hverjum
miklu rými í erlendar fréttir og frásagnir
af staðháttum í öðrum löndum. í þessu
sambandi er það umhugsunarefni hvern-
ing sú mynd lítur út sem blaðið dregur
upp t.d. af Svíþjóð. Ég get bara svarað
fyrir mig sjálfan. í stuttu máli sagt gekk
ég út frá því sem vísu að Svíþjóð væri
land sósíalisma og ríkisafskipta sem væri
afleiðing af tæplega hálfrar aldar
stjórnarsetu sænskra jafnaðarmanna.
Atvinnureksturinn væri nær allur í eigu
og undir stjórn hins opinbera líkt og í
Sovétríkjunum. Enginn mætti á neinu
sviði vera öðrum fremri. Félagslegt
öryggi svo mikið að það dræpi niður
framkvæmdavilja einstaklinganna og
væri á góð leið með að gera landið
gjaldþrota.
Þessi mynd reyndist röng. Lang
stærsti hluti atvinnufyrirtækjanna er í
höndum einkaaðila. Samkeppnin á milli
einstaklinga á öllum sviðum þjóðlífsins
er hörð, en það er séð til þess að þeir
sem bíða lægri hlut í samkeppninni hafi
í sig og á. Félagslega öryggið nær ekki
lengra. Allt tal um að hægt sé að lifa
einhverju kóngalífi á framlögum frá
ríkinu er út í hött og á ekki við nein rök
að styðjast.
Islandsmynd Svía
Eftir þessa uppgötvun mína fór ég að
athuga hvaða hugmyndir Svíar hafa um
ísland. Af samtöium við skólafélaga
mína kom í Ijós að allir vissu um tilvist
landsins og að náttúra þess væri fögur.
Allt væri morandi í eldfjöllum og heitum
lindum. Sumir voru svo fróðir að vita að
í eldgamladaga höfðu verið skrifaðar
bækur á íslandi sem fjalla m.a. um
sænska sögu. Ýmsir vissu að þjóðin
talaði tungumál sem líkist „gammal
svensk“ Nær allir höfðu einhverja
hugmynd um að ísland væri í NATO og
að í landinu væri amerískur her. Þessi
her hefði voðalega mikil áhrif á
menninguna með rekstri útvarps- og
sjónvarpsstöðvar sem íslendingar hlust-
uðu og horfðu á frá morgni til kvölds.
Einhverjir höfðu heyrt talað um verð-
bólguna og voru svo vel að sér að vita
að tilvist þjóðarinnar byggðist á fisknum
í sjónum kringum landið. Þekking á
stjórnmálum var engin, ef frá er skilinn
forsetinn. Vigdísi þekktu allir.
Önnur þekkingaratriði Svens Sven-
sonar um ísiand voru með miklum
ævintýrablæ.
Furðusögur og
skringilegheit
Eftir þessa óvísindalegu könnun á
þekkingu Svía í íslenskum málefnum fór
ég að fylgjast með fréttaflutningi
sænskra fjölmiðla af íslenskum atburð-
um. Það hef ég nú gert í rúmlega tvö ár.
Þessum fréttaflutningi má skipta í tvo
skýrt afmarkaða flokka. Annars vegar
eru vandaðar frásagnir af viðburðum á
sviðum íslenskra bókmennta og tón-
listar. Hins vegar eru furðusögur. Þar
eru frásögur af eldgosum umfangs-
mestar. Þá koma sögur af ýmsum
undarlegheitum úr þjóðlífinu.
í slíkum sögum er amertski herinn í
Keflavík sígilt viðfangsefni. Svíar þreyt-
ast seint á að mikla það mál fyrir sér.
Umfjöliun um önnur skringilegheit er
meira handahófskennd. Ég minnist þess
að fyrir nákvæmlega ári síðan birtist stór
og mikil grein um ísland í útbreiddasta
morgunblaði Svíþjóðar Dagens Nyhet-
er.
Meðal þes sem greinarhöfundur hafði
kynnst í íslandsreisu sinni sem stóð í
eina viku, var hverfi nokkurt í Reykja-
vík. Þetta hverfi kallaðist „Breiðholt".
Samkvæmt greinarhöfundi bjuggu þar
20.000 manns allt vandræðafólk á
framfæri hins opinbera.
Þótt slæmt sé að lesa svona vitleysu í
virtu og útbreiddu blaði hér í Svíþjóð,
þá er annað verra. Það er sú staðreynd
að þótt Svíar séu vel liðtækir í að breiða
út furðusögur um ísland komast þeir
ekki með tærnar þar sem íslendingar
sjálfir hafa hælana. Þessu til staðfest-
ingar skulu nefnd hér þrjú dæmi.
Hundamatur og
Hrafn Gunnlaugsson.
Ég var ekki búinn að dvelja hér í
Gylfi Kristins-
son skrifar
frá Svíþjóð
út niðurgreitt til Bretlands sem „hunda-
matur“. Þess má geta að á sama tíma og
Hrafn Gunnlaugsson mælti þessu fleygu
orð voru íslenskir ráðamenn á ferð hér
í Svíþjóð í því skyni að reyna selja
Svíum meira af þessu sama kjöti.
Væntanlega hafa íslensku ráðamenn-
imir verið að reyna að selja Svíum kjötið
til að afla ríkissjóði meiri tekna. Það
þarf ekki að taka fram að sá sami sjóður
hefur yfirleitt veitt Hrafni Gunnlaugs-
syni umtalsverða styrki til kvikmynda-
gerðar. Það er líka úr þessum sama
sjóði sem Hrafn fær mánaðárlega greidd
laun sfn.
Ég læt lesendum eftir að geta sér til
um árangur lambakjötssölunar hingað
til Svíþjóðar eftir ábendingar kvik-
myndagerðarmannsins.
ísland kemst ekki oft á forsíður
sænskra dagblaða. Þetta gerðist þó einn
sólríkan dag nú í sumar. Á forsíðu
Dagens Nyheter blasti við fyrirsögn sem
fékk íslendingshjartað til að slá örar.
Hún hljóðaði: „Risafjársjóður fundinn
á Íslandi.“
Guðmundur Jóhannesson
í Króki áttatíu og fimm ára
■ Með 85 ár að baki í dag, 12. október
1982, stendur Guðmundur Jóhannesson
jafn teinréttur og hann stóð fyrir nærri
60 árum er hann fastaði sér konu og hóf
búskap að fæðingarstað sínum að Eyvík
í Grímsnesi.
Því er erfitt um vik og villverða fátt
um skriftir, þegar slíkur maður á í hlut.
Hann hefur að jafnaði gengið á vit
ættjarðarinnar - verið hlutlaus um hina
hluti, sem varða tísku og prjál, en þó
engum lagt illt til í því efni.
Við tengdabörn hans, sem þetta
ritum, erum fákunnandi í þeim fræðum
manngæsku og fróðleiks á íslensku lífi
sem Guðmundur er gæddur af.
Reynum við þó að senda honum
kveðju okkar, til merkis um virðingu í
hans garð. Byggjum við þessa afmælis-
grein á viðtölum við Guðmund og
annarra er til hans þekkja.
Guðmundur Jóhannesson fæddist að
Eyvík í Grímsnesi 12. október 1897.
Foreldcar hans voru Jóhannes Einars-
son, Einarssonar Einarssonar - allir
bændur að Eyvík og Guðrún Geirsdóttir
frá Bjarnastöðum í Grímsnesi. Þau áttu
5 syni og 2 dætur er öll komust upp.
Guðmundur hefur getið þess, að sér
hafi þótt faðir sinn greindur maður og
frjálslyndur í hugsun.
Líkaði honum líf sitt vel í uppvexti og
minnist þess sérstaklega að aldrei hafi
honum orðið sundurorða við ntóður
sína. Hún hafi enga óvildarmenn átt.
Að þeirra tíma hætti, krafðist búið í
Eyvík þess, að tekin yrði kaupakona,
eitt árið scm oftar. Um vorið 1920 birtist
þar ung og hugguleg stúlka, er ekki
örgrannt um, að Eyvtkurfólk hafi
eitthvað til hennar þekkt.
Stúikan var Guðrún Sæmundsdóttir
Þórðarsonar múrara frá Reykjavík.
Hugir þcirra Guðmundar og Guðrúnar
féllu saman. Vorið 1921 hófu þau
Guðmundur og Guðrún búskap í Eyvík,
þeirra félagi gerðist Jóhann, bróðir
Guðmundar.
Kolbeinn bróðir þeirra hóf búskap um
sama leyti á hinum helmingi jarðarinnar.
Guðrún og Guðmundur eignuðust
sitt fyrsta barn á búskaparárunum í
Eyvík, þann 13. maí 1921. Var það
Egill, stðar bóndi að Króki í Grafningi.
Guðmundur fann að eigi var framtíð
hans' og Guðrúnar við þetta skipta
jarðnæði í Eyvík. Hóf hann leit að
jarðnæði sem hvergi fannst á þeim tíma
í Grímsnesi, en gnægt var lausra jarða
við Þingvallavatn. Honum var ljós sú
staðreynd, að eyðijarðir við Þingvalla-
vatn væru illa hýstar, girðingar engar,
en beitiland nokkurt og veiði mikil.
Rétt er að geta hér einnar ferðar
Guðmundar í leit að jörð til ábúðar:
Einn dag í fögru veðri í marsmánuði,
árið 1922, lagði hann af stað í jarðarleit.
Ferðinni var heitið til jarða við
Þingvallavatn.
Frá Eyvík fór hann á skíðum að
Svínavatni, þaðan norður á Lyngdals-
heiði. Á háheiðinni, skildi hann skíðin
við sig vegna slæms skíðafæris. Stakk
hann þeim í skafl og gekk eftir það.
Eftir liðlega tveggja tíma ferð frá
Svínavatni, kom Guðmundur að helli
nokkrum, skammt ofan við Laugardals-
velli. Veðrið var milt, krapaelgur eftir
hláku og ungi bóndinn bullvotur í
fæturna. Hann sá enga skepnu, beitar-
hús hellisbúanna voru úti í Barnaskarði.
Allt var hvítt af snjó. Mjög stór gluggi
var á timburgafli í hellismunnanum.
Er hann kom að dyrum hellisins,
birtist húsfreyjan úti fyrir, heiisaði og
bauð Guðmundi inn fyrir. Kannaðist
hún við föður hans. Var honum boðið
upp á kaffi og meðlæti inni í hellinum.
Húsnæði þetta vai þiljað innan og fannst
Guðmundi vistlegt þar. Innst í hellinum
var bergleki, notaður sem vatnsból.
Hlýlega var þarna í hellinum tekið á
móti lúnum ferðamanni, en eftir
skamma viðdvöl lá ieiðin að Gjábakka,
sem þá var í eyði. Síðan að Skógarkoti
þar sem gist var um nóttina hjá Jóhanni
Kristjánssyni - bónda og konu hans.
Morguninn eftir hélt Guðmundur enn
gangandi að Svartagili, sem þá var í
eyði, afar lélegir moldarkofar, en
beitiland fagurt.
Þaðan fór Guðmundur að Þingvöllum
til séra Jóns. Eggjaði prestur Guðmund
á að taka Gjábakka til ábúðar.
Hafði Guðmundur hug á því, en féll
frá því síðar, m.a. vegna Vandkvæða á
að hemja fé sitt frá Eyvik þar. Mun það
hafa valdið séra Jóni vonbrigðum, að ná
ekki þessum unga manni í sveitina.
Frá Þingvöllum fór Guðmundur að
Arnarfelli við Þingvallavatn. Þar var
jörðin til leigu og húsin til sölu, en ekki
samdist þar. Á bakaíeið til Eyvíkur tók
Guðmundur skíði sín úr skaflinum á
Lyngdalsheiðinni. Kom' hann að
Stóru-Borg örþreyttur og matarþurfi.
Síðan kom hann heim til Eyvíkur
jarðarlaus. (Þessi frásögn gefur lítinn
úrdrátt um þeirra tíma erfiðleika,
samgöngur, ákveðni og dugnað þessa
manna að sjá sér og sínum farboða.)
Jörðin Nesjavellir í Grafningi losnaði
til ábúðar árið 1923. Tóku þeir bræður,
Guðmundur og Jóhann jörðina á leigu.
Fagran vormorgun í áliðnum júní var
Guðmundur ferðbúinn ásamt skylduliði
sínu, á hlaðinu í Eyvík. Söknuður var í
sinni unga fólksins, ekki síst Guðrúnar,
en henni hafði liðið vel í Eyvík.
Jóhannes gamli var kvaddur, en Guðrún
kona hans var þá látin.
Þrír hestar voru til ferðarinnar, einn
sat Guðrún í söðli, þá 19 ára gömul mcð
Egil son sinn tveggja ára, bundinn við
hana með trefli. Laufey systir hennar sat
annan hest, þcim þriðja var beitt fyrir
vagn. Hestarnir hétu Skjóni, Jarpur og
Bleikur. GuðmundurogJóhann teymdu
vagnklárinn og kýrnar, önnur hét
Grána, nafn hinnar hefur fallið í
gleymsku. í vagninum var m.a.
sængurfatnaður, glertau, pottar og
önnur eldhúsáhöld, koffort og gömul
kista. Guðrún á koffortið enn þann dag
í dag, sem var smíði föður hennar og
fermingargjöf.
Ýmsar tunnur og koppar urðu eftir,
sem Jóhann kom með seinna, svo og féð.
Áð var milli Alviðru og Torfastaða í
Neðri Grafningi, en þangað var um það
bil fimm tfma ferðalag. Þar var náð í bita
og gripirnir hvíldir. Um kvöldmatarleyt-
ið komu þau að Úlfljótsvatni og fengu
þar volga mjólk , skyr og kvöldmat. Þar
var gist um nóttina, hjá þeim hjónum
Kolbeini frá Hlíð og Geirlaugu frá
Nesjavöllum.
Næsta dag var komið að Villingavatni,
til Magnúsar Magnússonar og Þjóð-
bjargar Þorgeirsdóttur, sem talin var ein
fegursta kona kjördæmisins. Svo feginn
varð bóndinn á Viliingavatni er hann
heimti þetta unga fólk í sveit sína, að
hann leiddi kýr Guðmundar beint í
slægju. Dvalist var þar skamma stund,
þegið kaffi og síðan farið. Áfram hélt
fólkið með kerruna til fyrirheitna
landsins. Enginn var vegur upp
Grafning. En rudd hafði verið
kerrubraut frá Hagavík að Villingavatni
áður fyrr. Það gerði Guðbjörn í
Hagavík, en hann fór í vatnið. Frá
Hagavík var skrönglast eftir gamalli
hestagötu að Nesjavöllum. Þar var
fátæklegt og frumbýlingslegt um að
litast.
Moldargólf var í gangi og eldhúsi sem
var hlóðaeldhús. Timburgólf annars
staðar og gamall baðstofustíil að öðru
leyti. Nóg var til matar, rjúpan ropaði á
stéttinni. Rjúpnasúpa þótti góð. Silung-
ur veiddur í Þingvallavatni, etinn saltað-
ur og nýr. Silungurinn gaf nokkuð í aðra
hönd, mikið var fyrir því haft, rekið í
nótt eftir nótt. Veiðin borin á bakinu